تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر موج جدید کرونا

در بحبوحه همه گیری COVID-19 ، بسیاری از افراد اقدامات احتیاطی بیشتری را برای حفظ سلامتی خود و خانواده خود انجام می دهند.

داشتن یک سیستم ایمنی Immune System قوی که بتواند با میکروب هایی که ممکن است با آنها برخورد کنید ، مقابله می کند از همه چیز مهم تر است .

در بحبوحه همه گیری COVID-19 ، بسیاری از افراد اقدامات احتیاطی بیشتری را برای حفظ سلامتی خود و خانواده خود انجام می دهند. شستن دست ها به مدت 20 ثانیه و رعایت فاصله اجتماعی از عوامل کلیدی جلوگیری از شیوع این ویروس است.

اگر متوجه شده اید که اغلب مواقع احساس بیماری و کسالت دارید ، این احساس مداوم خستگی یا علائم آزاردهنده دیگرکه نمی توانید علت آن را تشخیص دهید ، ممکن است به این معنی باشد که سیستم ایمنی بدن شما ضعیف شده است.

سیستم ایمنی چیست ؟

سرتاسر بدن ما توسط شبکه امنیتی قدرتمندی تحت حفاظت قرار دارد که «سیستم ایمنی» خطاب می شود. سیستم ایمنی طراحی شده تا روزانه در برابر میلیون ها میکروب از جنس مختلف، باکتری، ویروس، سموم، انگل ها و هر ارگانیسم زنده ای که به ما آسیب می رساند ، دفاع کند.

وقتی یک موجود زنده می میرد، سیستم ایمنی اش همزمان با هر سیستم پویای دیگر در بدن اش، از کار می افتد و در عرض چند ساعت، بدن مورد تهاجم همه جور باکتری، میکروب و انگلی قرار می گیرد و تنها چند هفته زمان لازم است تا تمام گوشت و پوست بدن مان خوراک باکتری ها و دیگر میکروب ها شود. پس از آن فقط اسکلت کلی باقی می ماند.

بنابراین واضح است زمانی که سیستم ایمنی مثل ساعت کار می کند، اتفاقات عجیب و غریبی در حال رخ دادن است. در غیر این صورت ما باید در این دنیای پر از میکروب و انگل همچون مردگان متحرک می بودیم که قسمت های مختلف بدن مان هر ثانیه خوراک میلیون ها موجود ریز بود.

سیستم ایمنی، پیچیده اما جذاب است و دو دلیل عمده وجود دارد که همه ما اطلاعات بیشتری در موردش داشته باشیم . اول از همه اینکه در زمان بیماری با اتفاقاتی که درون بدن تان رخ می دهد آشنا خواهید شد و می فهمید که علت تب، سر درد، گر گرفتگی و باقی علائم بیماری چیست. مورد دوم اینکه متوجه خواهید شد علت مصرف دارو چیست و آگاهی بیشتری حین مصرف آنتی بیوتیک ها پیدا خواهید کرد؛ مسئله ای که اخیرا توجه بسیاری را به خود جلب کرده است .

سیستم ایمنی در نگاه اول

مثل ساعت دقیق و با برنامه است. اغلب مواقع اصلا حضور آن را حس نمی کنیم و نمی فهمیم که سربازها در بدن ما هر ثانیه به مبارزه مشغول اند اما به محض اینکه مریض می شویم یا عفونتی می گیریم، ضعف سیستم ایمنی خودش را نشان می دهد. سیستم ایمنی به چندین و چند روش مختلف در برابر مهاجمین ایستادگی می کند و هر از چند گاهی ما متوجه آن می شویم.

برای مثال، وقتی دست خود را می بُرید، همه جور باکتری و ویروسی از قسمت بریده شده وارد جریان خون شده و به بدن حمله می کنند. تصور کنید یک تکه چوب ریز دست شما را خراش داده و سبب خون ریزی شده. احتمالا خرده های چوب در بدن شما باقی مانده اند و روی آن ها پر است از میکروب های مختلف.

در این شرایط، بدن شروع می کند به مبارزه با بیگانگان و همزمان بخش های دیگری مشغول به بستن زخم هستند. معمولا با رسیدگی مناسب اتفاق خاصی رخ نمی دهد اما در برخی شرایط، یک زخم کوچک می تواند به عفونت تبدیل شده و بدن را بیش از پیش درگیر کند. التهاب و ایجاد چرک، علائم عفونت هستند.

وقتی پشه شما را نیش می زند به قرمزی پوست خود توجه کرده اید؟ در واقع، نیش پشه هیچ نقشی در قرمز کردن پوست شما ندارد، بلکه این تغییر رنگ نشان از فعالیت صحیح و سالم سیستم امنیتی بدن شما است.

روزانه و حتی همین حالا شما در حال تنفس انواع و اقسام باکتری ها و ویروس های معلق در هوا هستید و سیستم ایمنی بدون اخطار مستقیمی به شما، آن ها را از بین می برد. اما وقتی که این میکروب ها بتوانند از سد دفاعی گذر کنند، سبب ایجاد سرما خوردگی، آنفلوآنزا و ... می شوند. بیماری ها نشانه مستقیم در ضعف سیستم ایمنی بدن شما هستند.

قطعا تا به حال پیش آمده که اول فصل سرما دچار سرماخوردگی فصلی شوید و پس از آن تا چند ماه بعد در برابر بیماری مقاومت از خود نشان دهید. این مسئله نشان می دهد که سربازهای بدن شما متوجه حقه های دشمن شده اند و برایش آماده اند. بنابراین در هر بار پاتک، میکروب ها شکست می خورند.

علاوه بر نفس کشیدن، خوردن نیز راه دیگری برای وارد کردن اسب تروجان به بدن است. با این حال، اغلب میکروب ها توسط آنزیم های موجود در آب دهان یا توسط اسید قدرتمند معده از بین می روند. اما اگر یکی از این مهاجمین دلیر بتواند از تمام سدهای دفاعی گذر کند، سبب مسمومیت غذایی خواهد شد. اسهال و استفراغ معمولا نشانه های واضحی از کم آوردن نیروهای دفاعی شما هستند.

شاید شما هم به یک چیز خاصی آلرژی داشته باشید. آلرژی، پاسخ دندان شکن سیستم دفاعی بدن انسان به چیزی است که عموما خطرساز نیست و دیگر انسان ها واکنشی به آن نشان نمی دهند. گاهی این آلرژی ساده است و گاهی خطرساز.

دیابت، نمونه عملکرد اشتباه سیستم دفاعی بدن است. در این حالت، سرباز ها به سلول های خاصی در پانکراس حمله کرده و آن ها را از بین می برند. یا آرتریت روماتوئید نیز مشابه همین مسئله را در مفاصل ایجاد می کند. در بسیاری از بیماری ها، هیچ عامل خارجی دخیل نیست، بلکه صرفا صحبت از خطای عملکردی سیستم ایمنی در میان است.

یک نشانه دیگر از وجود چنین سیستمی در بدن ما زمانی خودش را نشان می دهد که عضوی خارجی به بدن خود راه می دهیم. برای مثال یک کلیه از شخصی دیگر دریافت می کنیم (پیوند کلیه). در این میان، سیستم ایمنی، کلیه دریافتی را عاملی بیگانه شناسایی کرده و در صدد از بین بردن آن است اما با مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، می توان در برابر آن ایستاد.

ساختار سیستم ایمنی بدن

سیستم ایمنی از شبکه وسیعی از سلول‌ها و بافت‌ها تشکیل شده که به طور مداوم ورود و حمله مهاجمان بیگانه مانند باکتری‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند و به محض مشاهده دشمن یا عامل بیگانه، برای حمله متناسب با آن آماده می‌شوند. سیستم ایمنی در سراسر بدن پخش شده و انواع بسیاری از سلول‌ها، اندام‌ها، پروتئین‌ها و بافت‌ها را درگیر می‌کند. یکی از ویژگی‌های مهم این سیستم این است که می‌تواند بافت بدن را از بافت خارجی متمایز کند (شناخت سلول‌های خودی از غیر خودی). سلول‌های مرده و معیوب نیز توسط سیستم ایمنی بدن شناخته شده و حذف می‌شوند.

بخش اولیه سیستم ایمنی بدن: سلول‌های بخش‌های مختلف سیستم ایمنی بدن در اندام‌های متعددی ساخته شده‌اند، از جمله:

آدنوئیدها: شامل دو غده کوچک هستند که در قسمت پشتی بینی قرار دارند.
مغز استخوان: بافت نرم و اسفنج شکلی است که در حفره‌های استخوانی یافت می‌شود.
گره های لنفاوی: اندام‌های کوچک لوبیا شکلی که در تمام بدن وجود دارند و از طریق رگ‌های لنفاوی به هم متصل می‌شوند.
عروق لنفاوی: شبکه‌ای از کانال‌ها در سراسر بدن هستند که لنفوسیت‌ها و مایع لنف را در سراسر بدن به گردش در می‌آورند.
لکه‌های پی‌یری: سلول‌هایی از جنس بافت لنفاوی هستند که در روده کوچک یافت می‌شوند.
طحال: اندامی به اندازه یک مشت است که در حفره شکمی قرار دارد.
تیموس: غده‌ای است که از دو لوب تشکیل شده و در جلوی نای و پشت استخوان سینه قرار می‌گیرد.
لوزه‌ها: دو توده بیضی شکل که در قسمت پشت گلو جای دارند.

بخش ثانویه سیستم دفاعی بدن

پاسخ التهابی: به هنگام عبور مواد بیماری‌زا از نخستین خط دفاع، یکی از مکانیسم‌های دفاعی دومین خط دفاعی است. این پاسخ از رویدادهایی تشکیل شده‌است که در کنار هم، باعث مرگ میکروب‌ها و سرکوب عفونت می‌شوند. این پاسخ در زخم‌ها نمود بیشتری دارد. سلولهای آسیب‌دیده مانند(ماست سل ها)، هیستامین ترشح می‌کنند که موجب افزایش قطر رگ‌ها و افزایش حجم خون عبوری در محل آسیب می‌شود. مواد شیمیایی دیگری نیز در محل آسیب‌دیده آزاد می‌شوند که کاربردهای متفاوتی دارند. برخی، گلبول‌های سفید خون را با فرایندهایی متوجه خود می‌کنند و باعث آمدن آن‌ها به محل می‌شوند. در نتیجه، گلبول‌های سفید با عمل دیاپدز از دیوارهٔ رگ عبور می‌کنند و به عوامل بیماری‌زا حمله کرده؛ آن‌ها را از پا درمی‌آورند.
در پاسخ التهابی، محل آسیب‌دیده، سرخ، متورم و گرم‌تر از بقیهٔ نقاط بدن می‌شود.
پاسخ دمایی: در برخی عفونت‌ها، افزایش دمای بدن (تب) به‌وجود می‌آید که نشانهٔ مبارزهٔ بدن با بیماری است. در دمای بالاتر از حد طبیعی که توسط تب به‌وجود می‌آید، رشد برخی از میکروب‌ها متوقف می‌شود.
فاگوسیت: گروه فاگوسیتها که برخی از آنها از گلبولهای سفیدند، با بیگانه‌خواری میکروب‌ها را بلعیده، تجزیه و متلاشی می‌کنند. ابتدا میکروب‌ها توسط پای کاذب (بخش انعطاف‌پذیر و تغییر شکل‌دهندهٔ گلبول سفید) احاطه می‌شوند و سپس به‌صورت وزیکول وارد گلبول می‌گردند. در آنجا نیز، آنزیم‌های لیزوزومی، آن‌ها را تجزیه می‌کنند.
گلبول‌های سفید: مهم‌ترین بخش دومین خط دفاع غیر اختصاصی هستند. تنها گلبول سفید بیگانه خوار، نوتروفیل است.
پروتئین‌های مکمل که انواعی از پروتئین‌های شرکت‌کننده در دفاع غیر اختصاصی هستند، باعث متلاشی شدن میکروب‌ها می‌شوند.در کبد و سلول های پوششی روده کوچک و ماکروفاژ ها ساخته می شوند.

PicsArt_22-08-02_12-30-21-274

عفونت ویروسی و باکتریایی

زمانی که یک ویروس یا باکتری به بدن شما حمله و تولید مثل خود را آغاز می کند، مشخصا دردسرساز خواهد شد. وجود این بیگانگان در بدن عوارض جانبی در پی خواهد داشت که شما را مریض خواهد کرد. برای مثال، باکتری استرپتوکوکس سمی تولید می کند که باعث ایجاد التهاب در گلوی شما می شود. (عفونت های باکتریایی)

ویروس فلج اطفال ، سمی دارد که سلول های عصبی را از بین برده و در نتیجه کودک را فلج می کند. از سمتی دیگر، بسیاری از باکتری ها با ما زندگی همزیستی خوش و خرمی دارند. برای مثال سیستم گوارشی بدن شما پر است از این باکتری ها تا غذایی که صرف نموده اید را آماده مصرف واقعی سلول های تان کنند. اما بسیاری از باکتری ها وقتی وارد بدن یا جریان خون شوند اثری غیر قابل انکار خواهند گذاشت.

عفونت های ویروسی یا باکتریایی در حال حاضر بیشترین علل مریضی در انسان ها هستند. سرما خوردگی، آنفلوآنزا، سرخک، اوریون، مالاریا، ایدز و ... همگی اثر مخرب این موجودات ریز هستند. وظیفه اصلی سیستم ایمنی شما، محافظت بدن در برابر عفونت ها است و سه راه کلی برای انجام وظیفه وجود دارد:

ایجاد یک سد در برابر ورود باکتری و ویروس به داخل بدن

اگر باکتری یا ویروس وارد بدن شد، سیستم ایمنی سعی در شناسایی و از بین بردن آن، پیش از پیدا کردن سلول میزبان و تکثیرش می کند.

اگر باکتری یا ویروس، سلول میزبان خود را پیدا و تکثیرش را آغاز کرد، سیستم ایمنی راه حل سوم یا مبارزه مستقیم را انتخاب خواهد کرد.

عوامل تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن

استفاده طولانی مدت از داروها موجب ضعف سیستم ایمنی بدن میشود.

ابتلا به بیماری نقص ایمنی یا همان ویروس ایدز که از شایعترین بیماریهای تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن است.

بیماریهای خونی همچون کم خونی، سرطان خون، میلوفیبروز یا نوعی اختلال در مغز استخوان.

سرطان و درمان های شیمیایی آن.

ابتلا به دیابت یا بیماری قند.

عدم وجود طحال در بدن (بدلایل مختلف امکان دارد طحال آسیب دیده و از بدن خارج شده باشد و یا در موارد نادری بطور مادرزادی وجود نداشته باشد).

عدم فعالیت درست کلیه ها و تجمع سموم.

بیماریهای اسکلتی و عضلانی.

کمبود ویتامین ها بخصوص ویتامین C.

آلرژی و مصرف زیاد شیرینیجات و مواد قندی.

مصرف دخانیات و الکل از جمله عوامل تضعیف سیستم ایمنی بدن میباشد.

کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون نشان‌دهنده پایین آمدن قدرت دفاعی بدن است و اگر در این زمان هر گونه میکروب بیماری‌زا وارد بدن فرد شود، توانایی مقابله با آن‌ها کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به بیماری‌های مختلف مبتلا شود.

سیستم ایمنی بدن چگونه کار می کند ؟

سیستم ایمنی بدن باید بتواند سلول‌های بدن را از سلول‌های خارجی تشخیص دهد. سیستم ایمنی این کار را با شناسایی پروتئین‌های سطحی سلول‌ها انجام می‌دهد. هر سلول روی غشای سطحی خودی پروتئین‌هایی دارد که با آن‌ها شناخته می‌شود و همین پروتئین‌ها در سطح سلول‌های بدن توسط سیستم ایمنی نادیده گرفته می‌شوند تا سیستم ایمنی فقط به پروتئین‌های سطح سلول‌های خارجی واکنش نشان دهد.

هر ماده‌ای که بتواند در سیستم ایمنی، پاسخ ایمنی ایجاد کند «آنتی ژن» یا پادگن نامیده می‌شود. در بسیاری از موارد آنتی ژن یک باکتری، قارچ، ویروس، توکسین یا یک جسم خارجی است. اما گاهی آنتی ژن می‌تواند یکی از سلول‌های خود بدن باشد که آسیب دیده یا مرده است. طیف وسیعی از سلول‌های دستگاه ایمنی با هم کار می‌کنند تا یک آنتی ژن شناسایی شود.

سیستم ایمنی بدن به دو روش اختصاصی و غیر اختصاصی به عوامل بیماری‌زا واکنش نشان می‌دهد. زمانی که سدهای دفاعی بدن مانند پوست و لایه مخاطی از ورود عوامل بیگانه به بدن جلوگیری می‌کنند و عوامل بیگانه را بدون توجه به نوع آن‌ها شناسایی کرده و از بین می برند در واقع از مکانیسم غیر اختصاصی برای ایمنی بدن استفاده کرده است. فاگوسیت‌ها و لنفوسیت‌های کشنده نیز با استفاده از ویژگی‌های عمومی عوامل خارجی، آن‌ها را شناسایی کرده و نابود می‌کنند، این سلول‌ها هم به صورت غیر اختصاصی از بدن دفاع می‌کنند.

نقش لنفوسیت ‌B

اولین اقدام در مواجه با پاتوژن در سیستم ایمنی این است که یک لنفوسیت B آنتی ژن آن را شناسایی می‌کند و سپس تولید و ترشح آنتی‌بادی یا پادتن علیه آن آغاز می‌شود. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌های اختصاصی هستند که به سطح آنتی ژن قفل می‌شوند. هر سلول یا لنفوسیت B تنها یک آنتی‌بادی به خصوص تولید می‌کند. به عنوان مثال، یک لنفوسیت ‌B به طور اختصاصی یک نوع آنتی‌بادی برای باکتری «پنومونیا» (Pneumonia) (عامل ذات الریه) می‌سازد و یک لنفوسیت ‌B دیگر آنتی‌بادی برای ویروس سرماخوردگی تولید می‌کند.

آنتی‌بادی‌ها عضوی از خانواده بزرگ ترکیبات اختصاصی به نام «ایمونوگلوبین‌ها» (Immunoglobulins) هستند. ترکیبات این خانواده در ایجاد پاسخ‌های ایمنی نقش به سزایی دارند.

ایمونوگلوبین G یا (IgG) : این ایمونوگلوبین‌ها میکروب‌ها را نشانه‌گذاری می‌کنند و به این ترتیب این میکروب‌ها برای سایر سلول‌های سیستم ایمنی قابل شناسایی می‌شوند.
ایمونوگلوبین M یا (IgM): این نوع از آنتی‌بادی‌ها به طور تخصصی در از بین بردن باکتری‌ها فعالیت دارند.
ایمونوگلوبین A یا (IgA): ایمونوگلوبین‌های A در بخش‌های مایع و سیال بدن مانند اشک و بزاق وجود دارند و از مسیرهای ورودی عوامل خارجی به بدن محافظت می‌کنند.
ایمونوگلوبین E یا (IgE): این آنتی‌بادی‌ها با انگل‌ها مبارزه می‌کنند و مسئول ایجاد واکنش‌های آلرژیک در بدن هستند.
ایمونوگلوبین D یا (IgD): گروه ‌D از ایمونوگلوبین‌ها به لنفوسیت‌های B متصل می‌مانند و در ایجاد پاسخ ایمنی به آن‌ها کمک می‌کنند.

انواع ایمونوگلوبین‌ها

در حالت کلی آنتی‌بادی‌ها به آنتی ژن‌ها قفل می‌شوند اما نمی‌توانند آن‌ها را از بین ببرند، بلکه تنها آن‌ها را نشانه گذاری کرده تا سلول‌های ایمنی دیگر مانند فاگوسیت‌ها، آن‌ها را نابود کنند.

نقش لنفوسیت‌های T

لنفوسیت‌های T سلول‌های تخصصی هستند که شامل دو نوع کاملا متمایز می‌شوند:

سلول‌های کمکی T یا Th Cells: این لنفوسیت‌ها هماهنگی ایجاد پاسخ‌های ایمنی را برعهده دارند. برخی از این سلول‌ها قادر به تحریک لنفوسیت‌های B هستند که آنتی‌ بادی بیشتری تولید کنند و برخی دیگر با دیگر سلول‌ها ارتباط می‌گیرند. گاهی این سلول‌های کمکی، فاگوسیت‌ها و لنفوسیت‌های T بیشتری را برای مبازره با عوامل خارجی، به ناحیه آلوده جذب می‌کنند.

سلول‌های T قاتل یا CytotoxicT Lymphocytes: همان طور که از نام این ماده پیداست، این سلول‌های T به سلو‌ل‌های دیگر حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برند. این سلول‌ها به طور اختصاصی برای از بین بردن ویروس‌ها مفید هستند. آن‌ها با شناسایی قسمت‌های کوچک ویروس در خارج از سلول‌های آلوده قادرند به آن‌ها حمله کرده و سلول‌های آلوده به ویروس را نابود کنند.

سیستم ایمنی بدن در تمام سنین قابلیت حفاظت از بدن را دارد اما هر چه سن افزایش می‌یابد بر قدرت این سیستم افزوده می‌شود. در بزرگسالان به دلیل مواجه با پاتوژن‌های مختلف و متعدد، این سیستم بهتر می‌تواند در مقابل عوامل خارجی روش دفاعی صحیح را اتخاذ کند. به همین دلیل است که بزرگسالان نسبت به کودکان کمتر دچار بیماری می‌شوند. زمانی که یک باکتری وارد بدن می‌شود و بدن شروع به مبارزه با آن می‌کند یک کپی از آنتی‌بادی که در مقابله با باکتری تولید شده است توسط سیستم ایمنی بدن نگهداری می‌شود تا در دفعات بعدی حمله همین باکتری، سیستم ایمنی بتواند با سرعت بیشتری آن را از بین ببرد.

به همین دلیل است که بدن انسان برخی بیماری‌ها را تنها یک بار در تمام طول عمر خود تجربه می‌کند، مانند بیماری «آبله مرغان» (Chickenpox) که هر فرد تنها یک بار به آن مبتلا می‌شود و با تولید و نگهداری آنتی‌بادی اختصاصی آن در هر بار مواجه با عامل بیماری، آنتی‌بادی متعلق به آن توسط سیستم ایمنی تکثیر شده و به سرعت عامل بیماری را نابود می‌کند. این فرایند مصونیت یا «ایمنی» (Immunity) نسبت به عامل بیماری‌زا نام دارد.

سیستم ایمنی اکتسابی

زمانی که پاتوژنی بتواند از مکانیسم ایمنی ذاتی یا ایمنی غیر اختصاصی عبور کند، ایمنی اکتسابی یا ایمنی اختصاصی فعال می‌شود. سلول‌های بدن دارای نشانه‌هایی هستند که آن‌ها را از سایر سلو‌لهای خارجی و بیگانه متمایز می‌کنند و بنابراین سیستم ایمنی با توجه به این نشانه‌ها سلول‌های خودی را از غیر خودی تشخیص می‌دهد. زمانی که سیستم ایمنی با سلول‌هایی مواجه می‌شود که این نشانه‌ها را ندارند، آن‌ها را بیگانه می‌داند و به این سلول‌ها حمله می‌کند. سیستم ایمنی مبارزه خود را در مکانیسم اختصاصی یا اکتسابی با استفاده از لنفوسیت‌ها و تولید آنتی‌بادی انجام می‌دهد.

این مکانیسم در طول رشد بدن توسعه می‌یابد. به این صورت که با رشد انسان و مواجه با عوامل بیماری‌زا و انجام واکیسناسیون‌های مختلف، در بدن کتابخانه‌ای از آنتی‌بادی‌های مربوط به پاتوژن‌های مختلف درون سلول‌های سیستم ایمنی ساخته می‌شود. به این فرایند گاهی «حافظه ایمونولوژیکی» (Immunological Memory) هم می‌گویند، زیرا سلول های ایمنی، دشمنان قبلی خود را به یاد می‌سپارند. مکانیسم اکتسابی به کمک مکانیسم ذاتی آنتی‌بادی تولید می‌کند تا از بدن در برابر عوامل بیگانه محافظت کند. در نتیجه، اگر بدن دوباره با پاتوژن‌های قبلی مورد حمله قرار گیرد با سرعت بیشتری آنتی‌بادی را تولید کرده و عفونت را از بین می‌برد.

ایمنی اکتسابی به دلیل وجود آنتی‌ژن‌ها ایجاد شده است. آنتی‌ژن‌ها معمولا در سطح سلول‌های پاتوژن قرار دارند و هر پاتوژن آنتی ژن اختصاصی خود را دارد. سیستم ایمنی به آنتی‌ژن‌ها به وسیله برخی از سلول‌ها یا تولید آنتی‌بادی پاسخ می‌دهد. آنتی‌بادی به آنتی‌ژن‌ها حمله می‌کنند و پس از قفل شدن با آنتی‌ژن سیگنالی ایجاد می‌کند که باعث جذب فاگوسیت‌ها یا سایر سلول‌های کشنده به سمت آنتی ژن می‌شود.

ایمنی هومورال

«ایمنی هومورال» (Humoral Immunity) نوعی از ایمنی اکتسابی یا اختصاصی است که توسط فعالیت آنتی‌بادی‌های موجود در مایعات در گردش بدن ایجاد می‌شود. ایمنی هومورال زمانی آغاز می‌شود که سلول‌های لنفوسیت B به یک آنتی ژن عوامل عفونی برخورد می‌کنند. در این حالت لنفوسیت‌های B با استفاده از عمل آندوسیتوز آنتی‌ژن سلول‌های پاتوژن را به درون خود کشیده و آنتی‌ژن‌های درون لنفوسیت‌ها ذخیره می‌شود. در این مرحله لنفوسیت‌های T کمکی توسط کمپلکس سازگاری بافتی (MHC class II) به سطح لنفوسیت‌های B متصل شده و آنتی‌ژن‌های پاتوژن را دریافت می‌کنند و سپس فعال می‌شوند.

سلول‌های کمکی با تولید پروتئینی به نام سیتوکین به لنفوسیت‌های B دستور رشد و تکثیر می‌دهند. سلول‌های حاصل از تکثیر لنفوسیت‌های B پلاسموسیت‌ها و سلول‌های B خاطره هستند. سلول‌های B خاطره برای حمله‌های بعدی پاتوژن غیر فعال شده و ذخیره می‌شوند اما پلاسموسیت‌ها با تولید آنتی‌بادی و آزاد کردن آن در سیستم گردشی بدن باعث شناسایی و نابودی پاتوژن‌ها می‌شوند. زمانی که آنتی‌بادی به آنتی‌ژن‌های سطح پاتوژن متصل شد، سایر سلول‌های سیستم ایمنی مانند فاگوسیت‌ها و لنفوسیت‌های T کشنده وارد عمل شده وپاتوژن ‌ها را از بین می‌برند.

ایمنی سلولی

آنتی‌بادی‌ها اغلب به تنهایی برای محافظت بدن در برابر پاتوژن‌ها کافی نیستند. به همین منظور سیستم ایمنی برای از بین بردن سلول‌های پاتوژن از مکانیسمی به نام «ایمنی سلولی» (Cell-Mediated Immunity) استفاده می‌کند. لنفوسیت‌های T مسئول انجام ایمنی سلولی هستند. سلول‌های T کشنده با همکاری هم سلول‌های پاتوژن را حذف می‌کنند. این سلول‌ها با تولید سم و تزریق آن به پاتوژن‌ها، آپوپتوزیس یا مرگ سلولی را در آن‌ها ایجاد می‌کنند. در ایمنی سلولی، سلول‌های T کمکی در تکثیر سلول‌های کشنده T نقش دارند در واقع سلول‌های کمکی‌ با تولید سیتوکین تکثیر در لنفوسیت‌های T کشنده را تحریک می‌کنند. در ایمنی سلولی، سلول‌های خاطره T نیز تولید می‌شوند که در حملات بعدی پاتوژن برای واکنش سریع سیستم ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اختلالات سیستم ایمنی بدن

شایع‌ترین اختلالات سیستم ایمنی بدن مربوط به نقص ایمنی، بیماری‌های خود ایمنی و بیش‌فعالی سیستم ایمنی بدن می‌باشند.

بیماری‌های خودایمنی (Auto Immune Diseases): در این نوع اختلال، دستگاه ایمنی بدن سلول‌های خودی را بیگانه تلقی کرده و به تخریب آن‌ها می‌پردازد. این واکنش ممکن است در اثر تولید نابه‌جای آنتی‌بادی‌هایی باشد که علیه ملکول‌های سطح سلول‌های بدن ترشح می‌شوند. این اختلال گاهی به دلیل تشابه آنتی‌ژن سلول‌های خودی با غیرخودی و گاهی به دلیل اشتباه در عملکرد سیستم ایمنی در سنین بالا یا به دلایل ارثی، باشد. پیامدهای سیستم ایمنی بیش‌فعال بیماری‌های خودایمنی می‌توانند اندام‌ها و بافت‌هایی از جمله گلبول‌های سرخ خون، عروق خونی، غده تیروئید، لوزالمعده، عضلات، مفاصل و پوست را درگیر کنند و به بیماری‌های التهابی و سرطان نیز منجر شود. از جمله بیماری‌های خودایمنی می‌توان از کم خونی مزمن، دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید، بیماری اسکلروز متعدد (مولتیپل اسکلروزیز) نام برد.
بیماری نقص سیستم ایمنی(Immune Deficiency Disease): وقتی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن کمتر از حالت معمول فعالیت کند که می‌تواند به عفونت‌های مرگبار منجر شود. در انسان‌ها نقص ایمنی می‌تواند مادرزادی بوده یا ناشی از عوامل اکتسابی نظیر بیماری ایدز (HIV/AIDS) و یا در اثر استفاده از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی باشد.
اختلالات بیش‌فعالی سیستم ایمنی: برخی افراد با ژن‌های خاصی متولد می‌شوند که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن آنها نسبت به مواد محیطی بی‌ضرر نیز حساس باشد و در هنگام قرار گرفتن در برابر این مواد که آلرژن نامیده می‌شوند از خود واکنش نشان دهد. داشتن واکنش آلرژیک شایع‌ترین نمونه یک سیستم ایمنی بدن بیش‌فعال است. حساسیت به گرد و غبار، موجدات ذره‌بینی اطرافمان مانند مایت‌ها و قارج‌ها، گرده گل‌ها و گیاهان و حساسیت مواد غذایی نمونه‌هایی از مواد حساسیت‌زا هستند. در نمونه خیلی شدید اختلال بیش‌فعالی (شوک آنافیلاکتیکی) واکنش سیستم ایمنی بدن می‌تواند آنقدر قوی باشد که حتی خطرناک و کشنده باشد. آسم، آلرژی، اگزما، رینیت آلرژیک، نمونه‌هایی از بیماری‌های ناشی از بیش‌فعالی سیستم ایمنی هستند.

سیستم ایمنی بدن در برابر کرونا

ویروس کرونا که نوعی RNAویروس است پس از ورود به بدن، به گیرنده اصلی اش که گیرنده ACE2 می باشد، متصل می شود. سپس شروع به تکثیر فراوان در بدن می کند. سیستم ایمنی ذاتی، نقش محدودی در برابر ویروس کرونا دارد. پس از ورود ویروس کرونا به بدن، لنفوسیت های B با تبدیل شدن به پلاسماسل ها و تولید آنتی بادی، سعی در خنثی کردن ویروس می کنند. همچنین لنفوسیت های T نیز نقش مهمی در پاکسازی ویروس از بدن دارند. سیستم ایمنی بدن در برابر کرونا نقش مهمی در پیش بینی شدت درگیری با بیماری دارد. افرادی که سیستم ایمنی بدن آن ها در برابر کرونا ضعیف است، نه تنها به بیماری شدیدتری مبتلا می شوند، بلکه احتمال ایجاد ایمنی موثر کمتری به دنبال تزریق واکسن کرونا نیز دارند. این افراد باید دقت کافی در رعایت اصول ایمنی مانند استفاده از ماسک و دستکش حتی پس از تزریق واکسن داشته باشند.

افرادی که سیستم ایمنی طبیعی دارند، در ۸۰ درصد موارد بیماری در آن ها خفیف بوده و بدون درگیری ریه بهبود می یابند. اما در ۲۰ درصد افراد که معمولا سیستم ایمنی بدن آن ها در برابر کرونا ضعیف است، به درجاتی از درگیری ریه دچار می شوند. از این میان حدود ۴۰ درصد به بیماری شدید مبتلا می شوند.

سیستم ایمنی بدن بعد از کرونا

به طور معمول انتظار می رود پس از ابتلا به کرونا، آنتی بادی های ایجاد شده توسط سیستم ایمنی در بدن، به مدت بیش از سه ماه باقی بمانند. البته با ظهور جهش های جدید دلتا و لامبدا در ویروس کرونا و مقاومت آن ها در برابر آنتی بادی های ایجاد شده توسط سیستم ایمنی، نقش سیستم ایمنی بدن بعد از کرونا نیز کمرنگ شده است. لذا به تمامی افراد، حتی در صورت ابتلا به کرونا در گذشته و داشتن آنتی بادی در بدن علیه ویروس، اکیدا توصیه به تزریق واکسن می شود. زیرا واکسیناسیون ایمنی به مراتب قوی تری را در بدن افراد ایجاد می کند.

واکسیناسیون

«واکسیناسیون» (Vaccination) یا ایمن سازی عملی است که طی آن آنتی‌ژن یک پاتوژن یا پاتوژن‌های ضعیف شده را به بدن فرد تزریق می‌کنند به گونه‌ای که فرد بیمار نشود اما سیستم ایمنی او تحریک شده و شروع به تولید آنتی‌بادی کند. از آنجایی که بدن یک نسخه‌ آنتی‌بادی‌ها را ذخیره می‌کند، در صورت مواجه دوباره با همان پاتوژن بدن با سرعت بیشتری می‌تواند با آن مبارزه کند.

در سراسر دنیا سازمان‌های پزشکی و بهداشتی برنامه‌هایی برای واکسیناسیون کودکان جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی نظیر کزاز، وبا و… انجام می‌دهند. بعد از تزریق واکسن فرد به صورت بسیار خفیف دچار بیماری می‌شود و سیستم ایمنی او آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن بیماری تولید می‌کند که در سلول‌های B خاطره ذخیره می‌شوند و با توجه به نیمه عمر هر آنتی‌بادی ممکن است گاهی نیاز باشد که تزریق واکسن دوباره انجام شود. زمانی که واکسن تزریق شده به بدن به صورت آنتی‌بادی باشد، در بدن ایمنی غیر فعال ایجاد می‌کند که طول عمر آن بسیار کوتاه است در حالی که معمولا در واکسن‌ها از سلول‌های ضعیف شده یا آنتی‌ژن‌های پاتوژن‌ها استفاده می‌کنند که به ایمنی حاصل از آن، ایمنی فعال می‌گویند و گفتنی است که ایمنی فعال دوام بسیار بیشتری دارد.

به طور کلی می‌توان مکانیسم‌های ایمنی را به دو گروه ایمنی فعال و غیر فعال تقسیم کرد. در ایمنی فعال بدن با عامل بیماری‌زا به طور مستقیم (ایمنی همورال و سلولی) یا از طریق واکسن مواجه می‌شود و در واکنش به آن آنتی‌بادی تولید می‌کند. در ایمنی غیرفعال بدن آنتی‌بادی را از طریق مادر یا توسط تزریق آنتی‌بادی خارجی یا دارویی دریافت می‌کند و سیستم ایمنی خود نیاز به تولید آنتی‌بادی ندارد.

راهکارهای تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر کرونا

خواب کافی و تقویت سیستم ایمنی

همه ما عاشق خواب هستیم، درست است؟ با وجود این، اکثرا از سودمندی ارتباط خواب خوب با سیستم ایمنی بدن خبر نداریم.

به زعم خود فکر می کنیم که دلیل خواب خستگی است!

به هر حال نباید قدرت خواب خوب شبانگاهی را دست کم بگیرید. خواب به بدن امکان تغذیه و انرژی می دهد و بعد از استرس های روزانه نیروی تازه ای به سیستم ایمنی می بخشد.

از سوی دیگر، کمبود خواب می تواند موجب کاهش مقدار گلبول سفید شده و در نتیجه توانایی بدن برای مبارزه با عفونت، ویروس و بیماری رو به افول می گذارد.

خواب کمتر از 7 ساعت، احتمال ابتلا به بیماری های ویروسی را افزایش می دهد و نیازی به ذکر نیست که این امر بر عملکرد کلی ذهنی و جسمی هم تاثیر می گذارد.

بنابراین، زود بخوابید!

رعایت بهداشت

شستن مداوم دستها آسانترین روش برای حفاظت از خود در برابر آلودگی های سطوح، دستها یا لباسها محسوب می شود.

ضدعفونی کننده های الکلی در از بین بردن میکروب ها بسیار موثر هستند اما شستن دستها با آب و صابون (دست کم 20 ثانیه) هم اگر موثرتر نباشد، کم تاثیر هم نیست.

چنانچه جایی کار می کنید که با افراد زیادی در تماس هستید، این امر اهمیت زیادی دارد. اطمینان حاصل کنید که قبل و بعد از غذا، استفاده از دستشویی، سرفه یا عطسه دست هایتان را بشویید.

برای جلوگیری از شیوع بیماری، هنگام عطسه یا سرفه از آرنج تان استفاده کنید و وسایل شخصی مانند حوله و لباس را بدون شستشو در اختیار دیگران قرار ندهید.

رژیم غذایی سالم برای تقویت سیستم ایمنی

غذاهای سرشار از مواد غذایی سوخت و ساز مورد نیاز بدن برای حفظ عملکرد مناسب سیستم ایمنی را فراهم می‌کند.

مصرف بیشتر انواع میوه ها و سبزیجات روشی مناسب برای تامین مواد مغذی مورد نیاز است.

میوه ها سرشار از ویتامین های C، D و روی هستند و نیز نوشیدن آب کافی موجب تقویت سیستم ایمنی بدن خواهد شد.

چنانچه محدودیت رژیمی دارید، مکمل هایی وجود دارند که می توانید از آنها استفاده کنید.

داروسازها می توانند در استفاده از بهترین مکمل ها به شما مشاوره دهند.

ویتامین C : به تولید گلبول های سفید و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن کمک می کنند.

غذاهای حاوی ویتامین C : بروکلی، کیوی، پرتقال، لیمو، انواع توت ها

ویتامین D : در مقابله با عفونت های تنفسی کمک می کنند و از سیستم ایمنی بدن محافظت کرده و آن را تقویت می نماید.

منبع اصلی ویتامین D نور خورشید است اما این ویتامین در برخی غذاها یا مکمل ها هم وجود دارد.

غذاهای حاوی ویتامین D : ماهی های چرب، زرده تخم مرغ و آب پرتقال

روی: آنتی اکسیدان قوی که سیستم ایمنی را تقویت می کند. همچنین به عنوان یکی از بهترین تقویت کننده های سیستم ایمنی بدن شناخته شده است.

غذاهای حاوی روی: گوشت قرمز، مرغ، آجیل و لبنیات

H2O : نوشیدن آب را فراموش نکنید. آب رسانی به مغز باید صورت گیرد. دستورالعمل های فعلی نوشیدن روزانه 8 تا 10 فنجان آب را توصیه می کنند (که شامل قهوه، چای و آب میوه و غیره هم می شود).

آب به حفظ عملکرد سیستم ایمنی بدن و کارکرد بهتر آن کمک می کند. همچنین به دفع سموم بدن از طریق کلیه ها، سیستم لنفاوی و گوارش کمک می کند.

استرس خود را کاهش دهید

نگرانی در مورد ویروس کرونا، اقتصاد کلان، بازار سهام و فروپاشی یک زندگی بر سطح استرس ما افزوده‌اند؛ و می‌دانیم که استرس همچنین باعث می‌شود شما در برابر بیماری تنفسی آسیب پذیر شوید.

در یک سری مطالعات گسترده در طول ۲۰ سال برنامه شاهد کارنگی ملون (Carnegie Mellon)، داوطلبان در معرض ویروس سرماخوردگی (با استفاده از قطره بینی) قرار گرفتند و سپس برای انجام مشاهدات، قرنطینه شدند. دارندگان دریافتند افرادی که استرس کمتری در زندگی خود گزارش کرده بودند، به احتمال کمتری علائم سرماخوردگی را از خود بروز می‌دادند. یک سری مطالعات در دانشگاه اوهایو دریافت که اختلافات خانوادگی برای سیستم ایمنی سم است. در یک سری مطالعات دیگر، محققان زخم‌های کوچکی را روی پوست داوطلبان ایجاد کردند و سپس از زوج‌ها خواستند در مورد مسائل خوشایند و ناخوشایند صحبت کنند. هنگامی که زوجها جروبحث می‌کردند، خوب شدن زخم‌های آن‌ها به طور متوسط یک روز کامل بیشتر از زمانی طول می‌کشید که آن‌ها در مورد چیزی خوشایند صحبت می‌کردند. در میان زوج‌هایی که سطح خشونت بیشتری را نشان می‌دادند، خوب شدن زخم‌ها دو روز بیشتر طول می‌کشید.

اصل اساسی: بدن شما، هنگامی که در معرض استرس نباشد، بهتر می‌تواند با بیماری‌ها بجنگد و زخم‌ها را درمان کند. یادگیری تکنیک‌های مربوط به مدیریت استرس، مثل مدیتیشن، تلفظ کنترل شده و صحبت کردن با مشاور روانشناس همگی روش‌هایی برای کمک به حفظ توانمندی سیستم ایمنی شما هستند.

سطح ویتامین D خودتان را چک کنید

در حالی که مطالعات بیشتری در مورد رابطه میان ویتامین دی و سلامت سیستم ایمنی مورد نیاز است، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از مکمل‌های ویتامین دی می‌تواند به بدن شما کمک کند که به جنگ بیماری‌های تنفسی بروید. در یک مطالعه روی ۱۰۷ بیمار مسن، برخی از بیماران، دوز بالایی از ویتامین D دریافت کردند، درحالیکه برخی دیگر، دوز استاندارد را دریافت کردند. پس از یک سال، محققان دریافتند افرادی که در گروه دوز بالا قرار داشتند، ۴۰% عفونت‌های تنفسی کمتری را در طول سال در مقایسه با افراد حاضر در گروه دوز استاندارد متحمل شده بودند. یک مطالعه جدید با ۲۵ کارآزمایی کنترل شده رندوم روی ۱۱ هزار بیمار نشان دهنده اثر محافظتی کلی مکمل‌های ویتامین دی در برابر عفونت‌های شدید بافت تنفسی بود. داده‌ها در این زمینه قطعی نیستند، در برخی مطالعات روی ویتامین دی، مزیتی را نشان نداده‌اند.

مواد مغذی جهت تقویت سیستم ایمنی

برای مقابله با بیماری کرونا، بهترین شیوه ارتقا و تقویت وضعیت سیستم ایمنی بدن و تامین مایعات، الکترولیت‌ها، انرژی، پروتئین و ریز مغذی‌ها به میزان مورد نیاز است.

ویتامین C (ث): این ویتامین به پیشگیری از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی و کاستن از دوره درمان سرماخوردگی کمک می‌کند و همچنین خواص ضد حساسیت (آنتی‌هیستامین) و ضد التهابی طبیعی دارد.
ویتامین ‌‌‌D: یکی از مؤثرترین ویتامین‌ها جهت تقویت سیستم ایمنی است که می‌تواند احتمال ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا را کاهش دهد و لازم است تا به صورت منظم مصرف شود. (1000 واحد به طور روزانه یا یک بار در ماه به میزان 50000 واحد)
ویتامین A: وقتی به صورت کوتاه‌ مدت مصرف شود می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی جهت مقابله با عفونت به ویژه عفونت‌های دستگاه تنفس کمک کند.
روی (Zink): می‌تواند دفعات ابتلا به عفونت را کاهش دهد و دوره درمان سرماخوردگی را کاهش دهد.
سلنیوم (Selenium): این ماده برای تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن ضروری است. این ماده به وفور در بادام زمینی برزیلی (بادام زمینی یا پسته شامی) یافت می‌شود. همچنین خاصیت آنتی اکسیدانی آن باعث تقویت سیستم دفاعی بدن می‌گردد.
عسل خام: عسل برای کاهش درد و التهاب جداره‌های مخاطی نظیر بینی و دهان مؤثر است و خواص آنتی‌اکسیدانی و برخی خواص ضدمیکروبی مفیدی دارد. برای کاهش سرفه و گلودرد مناسب است.
پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها شامل باکتری‌های مفیدی هستند که می‌توانند به سلامت دستگاه گوارش ما کمک کنند و عملکرد آن را تنظیم کنند. همچنین می‌توانند تعداد دفعات ابتلا یه عفونت‌های دستگاه تنفس به خصوص در کودکان را کاهش دهند.
بربراین (Berberine): یک ماده شیمیایی است که در بسیاری از گیاهان و از جمله زرشک و زردچوبه به وفور یافت می‌شود. این ترکیب شیمیایی طبیعی خواص ضد ویروسی و ضد التهابی دارد.
سولفورافین (Sulforaphane): یک ترکیب شیمیایی است که در خوراکی‌هایی نظیر کلم، کلم بروکلی و کلم بروکسل و ... وجود دارد.

نقش ایموپرت در تقویت سیستم ایمنی

همان طور که پیش تر اشاره شد، فاگوسیت ها مانند نوتروفیل ها و ماکروفاژها، بخشی از سیستم ایمنی ذاتی در بدن هستند که پس از ورود ویروس ها و باکتری ها به بدن، به آن ها حمله کرده و آن ها را از بین می برند. داروی ایموپرت که حاوی ۷ گیاه پوست بلوط، گیاه قاصدک، برگ گردو، بومادران، دم اسب صحرایی، ریشه مارشمالو و گل بابونه می باشد، از طریق کمک به عملکرد فاگوسیتوز، نقش قابل توجهی در تقویت سیستم ایمنی ذاتی و فعال جهت پیشگیری از ابتلا به عفونت های ویروسی و باکتریایی داشته است. از این رو می توان این دارو را بهترین داروی تقویت سیستم ایمنی بدن به حساب آورد.