چرا سرانه مطالعه پایین است؟
طبق آماری که در رسانه‌ها درج شده، «سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴-۲۰۲۵)، سرانه مطالعه روزانه ایرانیان بسته به رده سنی و منطقه جغرافیایی بین ۱۳ تا ۳۲ دقیقه متغیر بوده است، به‌طوری که استان‌هایی مانند تهران سرانه بالاتری دارند.
طبق آماری که در رسانه‌ها درج شده، «سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴-۲۰۲۵)، سرانه مطالعه روزانه ایرانیان بسته به رده سنی و منطقه جغرافیایی بین ۱۳ تا ۳۲ دقیقه متغیر بوده است، به‌طوری که استان‌هایی مانند تهران سرانه بالاتری دارند. بر اساس گزارش‌های جهانی، ایرانیان سالانه حدود ۱۴۹ ساعت مطالعه می‌کنند و به‌طور متوسط ۶ کتاب در سال می‌خوانند که ایران را در رتبه ۲۲ جهان قرار می‌دهد. با این حال، سرانه مطالعه در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته و استانداردهای جهانی همچنان پایین‌تر است و نیاز به توجه بیشتری برای ترویج فرهنگ مطالعه دارد.»
برخی از کارشناسان و صاحب نظران معتقدند که همین میزان اندک نیز در بسیاری از پیمایش‌ها با احتساب زمان مطالعه اخبار و رصد شبکه‌های اجتماعی در نظر گرفته شده و نمی‌تواند شاخص دقیق میزان مطالعه کتاب در کشور باشد.
معمولا در مورد علل کاهش سرانه مطالعه، دلایل متعددی مطرح می‌شود، ازجمله توسعه شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به تلفن همراه! کمال کمایی، مدیر نشر پژوهندگان در این زمینه هشدار می‌دهد که «دسته گسترده‌ای از ابزارهای ارتباطی مانند شبکه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های اینترنتی یکی از دلایل کم رغبتی به امر مطالعه است؛ زیرا با استفاده از گوشی‌های مدرن و هوشمند و همچنین کامپیوترهای متصل به اینترنت توجه و تمرکز اکثر خواننده‌ها و مطالعه‌کنندگان نسبت به مطالب علمی، درسی، دانشگاهی، ادبی و... منحرف می‌شود. این درحالی است که سرانه مطالعه کتاب در کشور از ۱۰ دقیقه که میزان پایینی است عبور نکرده و حواس‌پرتی‌های دیجیتال تاثیر بسیار زیادی روی مطالعات کوتاه و وقفه‌های مکرر حین انجام آن داشته است؛ به‌طوری که رفته‌رفته این موضوع، سرانه مطالعه را هم کمتر خواهد کرد.»
در این میان گروهی از صاحب نظران نیز، گرانی کتاب را ازجمله دلایل کاهش سرانه مطالعه می‌دانند.
یک شهروند در این باره به «رسانه‌ها» می‌گوید: «بدون تردید قیمت کتاب روی خواننده‌های مشتاق تأثیر دارد. کتاب هرچقدر هم مهم باشد، نان و آب و مسکن نمی‌شود! تازه آدم برای اینکه بتواند درست و حسابی مطالعه کند باید یک سرپناه و درآمدی داشته باشد که حداقل از گرسنگی تلف نشود. من خودم قبلاً هر سه چهار روز یک بار از کتابفروشی چندتا کتاب می‌گرفتم، الان سه هفته یک بار هم نمی‌آیم، خیلی وقت‌ها هم بدون خرید بیرون می‌روم. حقیقتاً نمی‌توانم بخرم. برای جبرانش پی‌دی‌اف بعضی از کتاب‌ها را رایگان دانلود می‌کنم.»
با این حال، با وجود مشکلات اقتصادی هم بهبود وضع کتابخوانی امکان‌پذیر است، اما نیاز به راهکارهای عملی و بلندمدت دارد. اولاً دولت و نهادهای فرهنگی می‌توانند با حمایت از ناشران، کتاب‌های ارزان‌قیمت یا رایگان در اختیار مردم قرار دهند. ثانیاً تبلیغات و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی می‌تواند نقش مهمی در ترویج کتابخوانی داشته باشد.
توسعه و تجهیز کتابخانه‌های عمومی به عنوان مراکز دسترسی آسان به کتاب، قرار دادن کتب مختلف در جایگاهی ویژه در اماکن و معابر عمومی مثل اتوبوس، مترو، مطب، بیمارستان، پارک‌ها و از این قبیل و همچنین آموزش کتابخوانی از کودکی در مدارس، می‌تواند به عادت و تشویق به کتاب خوانی و بهبود وضعیت سرانه مطالعه در جامعه کمک کند.
اما یکی دیگر از شهروندان نظر متفاوتی دارد: در نظر او از دست رفتن شأن نویسنده، دلیل عمدۀ بی‌رغبتی شهروندان به مطالعه است. او می‌گوید: «اگرچه گرانی کتاب روی خرید آن تاثیر دارد و اما همیشه باعث نمی‌شود که آدم کتاب نخواند. این درست که قیمت کتاب بالاست ولی راه‌های مختلفی برای تهیه آن وجود دارد. الان سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی زیادی رایگان پی‌دی‌اف کتاب‌ها را می‌گذارند، می‌شود آنها را خواند. هرچند لذت کتاب چاپی را ندارد، ولی درهرصورت کتاب است و می‌شود مطالعه‌اش کرد. فارغ از مشکلات اقتصادی که فرصتی برای کتاب خواندن باقی نگذاشته است، به نظر من مشکل اصلی به مسئولان برمی‌گردد. آنها کاری کرده‌اند که ارزش کتاب و نویسنده پایین بیاید. وقتی نویسنده‌ها ارزش‌شان را از دست می‌دهند مردم هم سمتشان نمی‌روند. مثلاً وقتی می‌بینند یک نویسنده حتی نمی‌تواند شکم خودش را سیرکند، دیگه به حرف‌ها و نوشته‌هاش هم اعتمادی ندارند. این خیلی مهم است که شان و شخصیت نویسنده حفظ شود.»