همه چیز از «زنگزور» شروع شد

با طرح ادعای جمهوری آذربایجان درباره منطقه‌ای به نام «زنگزور» که جزئی از سرزمین ارمنستان محسوب می‌شود، مناقشه ی چند روز اخیر کلید خورد. منطقه «زنگزور» بین خاک جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان که بخشی از جمهوری آذربایجان است واقع شده و جمهوری آذربایجان در نظر دارد با تصرف این منطقه، پیوستگی میان خود و نخجوان ایجاد کند تا خط تدارکات آنها از ترکیه پیوسته باشد؛ فاطمه علم الهدی کارشناس ارشد روابط بین الملل در این باره گزارش می دهد. پیشتر نیز «الهام علی‌اف» رئیس جمهور آذربایجان درباره این موضوع در ابتدای سال جاری گفته بود: «ما دالان زنگزو را اجرا خواهیم کرد، ارمنستان بخواهد یا نخواهد. اگر بخواهد، آسان‌تر حل خواهد شد و اگر نخواهد با زور حل خواهیم کرد».

با اجرای طرح مورد نظر جمهوری آذربایجان، در حقیقت مرز ایران و ارمنستان نیز که کریدوری حساس برای تجارت و ترانزیت از ایران به قفقاز محسوب می‌شود از بین خواهد رفت؛ موضوعی که می‌توان از آن بعنوان خط قرمز اصلی ایران و دلیل اصلی تحرکات نظامی کشورمان در مرزهای شمال‌غرب یاد کرد.

اسرائیل مدت هاست موضوع محاصره ژئوپلیتیک ایران را مطرح کرده و برای آن برنامه ریزی می کند. در طرح محاصره ژئوپلیتیک ایران چهار محور دارای اهمیت ویژه است. محور شمالی با مرکزیت جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، محور جنوبی با حمایت بحرین، امارات و عمان، محور غربی با مشارکت اقلیم کردستان و محور شرقی با آشوب‌گرایی و ناامنی به خصوص با طرح شکست خورده ی اخیر در کشاندن ایران به جنگ شیعی_سنی افغانستان، که قرار است بی ثباتی و ناامنی را تشدید کنند.  

رژیم صهیونیستی سال‌ها در تلاش بوده تا کشورهای اطراف ایران را به پایگاهی برای اقدامات مخرب خود در عمق خاک ایران تبدیل کند. حتی طی جنگ سال گذشته میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ فرصتی شد تا توسط یکی از کشورهای منطقه عناصر نیروهای تروریستی که در سوریه فعال بودند به قره‌باغ و مناطق هم‌مرز با جمهوری اسلامی ایران منتقل شوند، که موضوعی حساس برای ایران است.  

اما دیگر وقت آن رسیده که ایران یک خط و نشان جدی برای همه عوامل در صحنه و پشت‌پرده این توطئه‌ها بکشد؛ رزمایشی که توسط نیروی زمینی ارتش در منطقه شمال‌غرب در محدوده بین پلدشت تا جلفا و در حاشیه جنوبی رود ارس طرح‌ریزی شده با همین هدف صورت گرفت. رزمایشی که نام آن بیشتر از خودش توجه‌ها را جلب می‌کند؛ «فاتحان خیبر»ی که  مخاطب اصلی آن را رژیم صهیونیستی بعنوان پشت پرده تمام این توطئه‌ها می‌داند.

بعد از انتشار خبری مبنی بر اینکه دیروز روسیه با عبور از حریم هوایی جمهوری آذربایجان به ارمنستان سلاح نظامی رسانده است، به گونه‌ای شاهد صف آرایی نظامی و حضور ایران، آذربایجان، ارمنستان به شکل مستقیم و ترکیه، روسیه و پاکستان و مهم تر از همه رژیم صهیونیستی به شکل غیر مستقیم در این منطقه هستیم.  

ترکیه که از آذربایجان هم در این مورد دغدغه مند تر بوده و اینجا را عمق استراتژیکی خود می داند، دلایل قوی برای این حضور دارد از جمله این که ترکیه انتخابات مهمی را در سال 2023 پیش رو دارد، و اردوغان که همواره در آستانه انتخابات داخلی در این کشور به ویژه در سال های 2018 و 2019 با ورود به چالش های خارجی عملا روحیه ناسیونالیسم ترکی را در این کشور برای حمایت از خود در انتخابات تحریک می کرد اکنون که می بیند علی رغم همه هزینه ای که انجام داده، از بازندگان اصلی در بحران سوریه است و دیگر در سوریه و بقیه مناطق قبلی مثل لیبی چندان مجالی برای این مانور وجود ندارد، سعی دارد از اهرم منطقه قفقاز برای انتخابات پیش رو استفاده کند. و این در شرایطی است که خود ترکیه هنوز با مشکلات داخلی مواجه است و چند سالی از کودتای داخلی بر علیه اردوغان در این کشور بیشتر نمی‌گذرد.  

 از سخنان اردوغان چنین برمی آمد که حساب ویژه ای روی آذری زبان های این منطقه باز کرده بود در صورتی که برخلاف بخش های قومیتی تقسیم شده میان چند سرزمین، جمعیت آذری زبان های مناطق شمال غرب کشور به شدت روحیه شیعی، اسلام گرایی انقلابی و هویت فرهنگی ایرانی داشته و در برابر نئوعثمان گرایی های ترکیه موضع کاملا روشنی دارند.  

البته دولت آذربایجان به خوبی می داند ایران از این ابزار هیچ گاه در منافع سیاسی و امنیتی بهره گیری نکرده و در صورتی که پایگاه رژیم صهیونیستی در این منطقه تهدید آفرین شود این فرصت در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار خواهد گرفت تا علاوه بر داشتن اهرم های قدرتمندی چون حماس و حزب‌الله برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل از حوزه نفوذ فرهنگی و زبانی خود در موقعیت قفقاز هم بهره ببرد.

در نهایت مواضع اخیر تهران از یک سو  و رزمایش «فاتحان خیبر» ارتش جمهوری اسلامی که قدرت دفاعی ایران را به رخ صهیونیست‌ها  و همسایگان غافل کشاند، باعث شد تا آذربایجانی‌ها از مواضع کوتاه آمده و عقب‌نشینی کنند.  

چنانکه «الهام علی‌اف» رئیس جمهور آذربایجان در آخرین اظهار نظر خود نسبت به اتفاقات اخیر بر حمایت این کشور از طرح همکاری منطقه‌ای کشورهای منطقه قفقاز با ایران، روسیه و ترکیه تاکید کرده است.  

 «علی اف» در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری افه اسپانیا درباره احتمال همکاری فعالانه منطقه‌ای میان سه کشور قفقاز جنوبی با ۳ کشور همسایه یعنی روسیه، ایران و ترکیه گفت: بله ما از طرح پیشنهادی رئیس جمهور ترکیه در زمینه این بستر همکاری منطقه‌ای حمایت می‌کنیم؛ طرح ۳+۳. ارمنستان هنوز جوابی نداده است.  

وی ادامه داد: چون اگر ما بتوانیم این قالب همکاری را میان شش کشور منطقه ایجاد کنیم، تبدیل خواهد شد به تضمین اصلی برای ممانعت از هرگونه خصومت جدید، عامل مهمی برای همکاری منطقه‌ای خواهد شد و منافع زیادی از آن حاصل خواهد شد. فقط به منظور آغاز کردن ارتباطات که آذربایجان قویا از آن حمایت ‌می‌کند، ما می‌توانیم فورا گردش معاملات میان کشورهای منطقه را افزایش دهیم، شاید بتوانیم تنها با آغاز ارتباطات هزاران شغل جدید ایجاد کنیم.  

همچنین  تصریح کرد: اما اگر بتوانیم تجارت دوجانبه را ارتقا دهیم، اگر بر پویایی مثبت تمرکز کنیم، منطقه ما از منطقه تنش به منطقه صلح و ثبات تغییر شکل خواهد داد.

به نظر می‌رسد آذربایجان به این نتیجه رسیده که نباید با طناب پوسیده صهیونیست‌ها به چاه بیفتد یا گول بازی‌های اردوغان را بخورد و منافع کشور خود را دستاویز برخی کشورها قرار دهد. به عبارت دیگر با اظهارات تازه رئیس‌جمهور آذربایجان می‌توان اذعان داشت که صدای صلح از باکو شنیده می‌شود. اما آذربایجان تنها یک کشور مطرح در این قضیه است و بیشتر از آن موضع بعدی اسرائیل، ترکیه و ارمنستان مورد توجه است.  

چرا که موضع ایران واضح است و جمهوری اسلامی ایران مواضع روشن خود را درمورد حسن همجواری، تاکید بر هوشیاری همسایگان، مخالفت جدی با تغییر مرزهای ژئوپلتیکی و جلوگیری از دخالت کشورهای بیگانه در امور سرزمینی کشورهای دخیل همواره بیان کرده و با برگزاری مانور «فاتحان خیبر» بار دیگر بر آن تاکید کرده است.  

فاطمه علم الهدی  

کارشناس ارشد روابط بین الملل