چگونه عزت نفس داشته باشیم ؟ | راهکارهای افزایش عزت نفس
برای اینکه بتوانیم خوشحال باشیم و از خود رضایت داشته باشیم؛ عزت نفس یکی از اصلی‌ترین چیزهایی است که نیاز داریم.
افزایش عزت نفس، پروسه‌ای است که هر کسی باید به تنهایی طی کند. برای اینکه بتوانیم خوشحال باشیم و از خود رضایت داشته باشیم؛ عزت نفس یکی از اصلی‌ترین چیزهایی است که نیاز داریم. عزت نفس است که باعث می‌شود باور کنیم که می‌توانیم، خود را در جایگاه موفقیت ببینیم و از موفق شدن واقعا خوشحال شویم.
عزت نفس بالا کاری می‌کند که خودِ خودتان باشید. باعث می‌شود با سختی‌ها دربیفتید و در حین دست و پنجه نرم کردن با غول مشکلات، باور داشته باشید که شکستش خواهید داد؛ حتی اگر بارها و بارها پشت‌تان به خاک مالیده شود. عزت نفس یک قدرت در درون شماست که نیرومندتان می‌کند و باعث می‌شود دل و جرئت پیدا کنید تا به کسی تبدیل شوید که دل‌تان می‌خواهد.
اما عزت نفس پایین، دقیقا برعکس این کار را می‌کند. عزت نفس پایین، برادر دوقلوی تردید به خود است. ماری است که همیشه از درون آدم در گوشش هیس هیس کنان می‌گوید: «تو اونقدر خوب نیستی که از جنگ با زندگی سربلند بیرون بیایی.» وقتی عزت نفس آدم پایین باشد، باورش می‌شود که توانایی رسیدن به آرزوهایش را ندارد. شاید حتی با خودش فکر کند که اصلا حق ندارد آرزویی داشته باشد! در حقیقت عزت نفس پایین جزو علایم چندین اختلال روانی است و می‌تواند انواع گوناگونی از احساسات منفی را با خود به همراه بیاورد: از جمله نگرانی، ناراحتی، پرخاشگری، خجالت، شرم، تنهایی و فقدان خودانگیختگی.
در این مطلب شما را با روش های افزایش عزت نفس آشنا خواهیم کرد.
عزت نفس چیست ؟
بهترین تعریف عزت نفس را «موریس روزنبرگ» و «ناتانیل براندن» ارائه کرده‌اند. روزنبرگ در کتاب «جامعه و عزت نفس در جوانان» می نویسد عزت نفس، ایمان داشتن فرد به ارزش کلی خودش است که در نهایت یک ویژگی خاص آن فرد به حساب می آید که هرچند تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد، تغییر دادن آن بسیار سخت است. براندن در کتاب «عزت نفس» تفاوت بین اعتماد به نفس و عزت نفس را مشخص می کند. در واقع براندن اعتماد به نفس را توانایی فرد در مقابله با چالش های پیش رو در زندگی هر فرد تعریف می کند.
به عبارتی اعتماد به نفس، اعتماد شما به توانایی هایتان در مقابله با چالش ها، تعامل با دنیا و حل مشکلات است. عزت نفس، حس ارزشمندی درونی شما است، یعنی نسبت به توانایی خود چه دیدگاهی دارید و تا چه اندازه خودتان را ارزشمند می دانید. ممکن است شما در یک زمینه خاص اعتماد به نفس بالایی داشته باشید اما احساس ارزشمندی درونی نکنید.
براندن بیان می‌کند که افزایش عزت نفس نه تنها سبب بهتر شدن عملکرد شما را در زندگی می شود بلکه به درمان برخی از بیماری ها نیز کمک می کند. عزت نفس بالا سبب می شود که شما هنگام مواجه با مشکلات واقعیت را بپذیرید و به جای دلسوزی برای خود یا تسلیم شدن، علت ناکامی خود را پیدا کنید.
در واقع عزت نفس یا همان حرمت نفس (Self Esteem) مفهومی است که به نسبت اعتماد به نفس تعریف پیچیده‌تر و غیر قابل لمس‌تری دارد و هرچند ما در مقاله اعتماد به نفس چیست؟ توانستیم تعریف جامعی از اعتماد به نفس مطرح کنیم، اما در مورد عزت نفس دستمان خیلی باز نیست و در این رابطه مفاهیم بیشتر از عملکرد قدرت دارند.
به همین دلیل ضروری است که به سراغ یکی از بهترین منابع عزت نفس یعنی کتاب روانشناسی عزت نفس (six pillars of self esteem) نوشته ناتانائیل براندن، تعاریف مرتبط با عزت نفس مطرح شده که در این نوشته فقط به اشاره‌ای جزئی از هرکدام بسنده می‌کنیم و در این مقاله فقط به عزت نفس خواهیم پرداخت.
ناتانائیل براندن در اولین صفحه کتاب خود در بخش مقدمه، عزّت نفس را همان سلامت ذهن می‌داند. و حقیقتاً این تعبیری فوق‌العاده است.
یک نکته مهم در پاسخ به سوال عزت نفس چیست این است که این مفهوم ، ثابت نمی باشد . بلکه مفهومی انعطاف پذیر و قابل اندازه گیری می باشد ، به این معنی که می توانیم آن را سنجیده و بهبود دهیم . عزت نفس می تواند انواع مختلفی از باورهای شما در مورد خودتان را در بر بگیرد از جمله ارزیابی ظاهر ، باورها ، هیجانات و رفتارهای خود .
میزان عزت نفس باید در حد متعادل بوده و اگر بیش از اندازه باشد به معنی ناسالم بودن آن است . این مسئله ای است که در اختلال شخصیت خودشیفته وجود دارد و نشان دهنده این است که فرد عزت نفس به شدت پایینی دارد اما می خواهد با احساس برتری و تکبر آن را جبران کند .
عوامل تاثیر گذار بر عزت نفس
- ژنتیک: برای مثال ، گیرنده های اوکسی توسین ( oxytocin ) دو نوع هستند : آدنین ( adenine ) و گوانین ( guanine ). تحقیقات نشان داده اند افرادی که حداقل یک آدنین دارند حساسیت بیشتری نسبت به استرس و مهارت های اجتماعی ضعیف تری دارند .
- شخصیت : مطالعات نشان داده اند که در میان پنج عامل بزرگ شخصیت ، برون گرایی ، توافق پذیری و گشودگی نسبت به تجربه با عزت نفس رابطه مستقیم دارند .
- تجارب زندگی: برای مثال فردی که شکست ها و ناکامی های زیادی را در زندگی تجربه کرده و یا در کودکی مورد سوء رفتار قرار گرفته از عزت نفس کمتری نسبت به دیگران برخوردار است .
- سن : محققان گزارش کرده اند که عزت نفس می تواند تا سن 60 - 70 سالگی افزایش یافته اما بعد از این سن رو به زوال پیش می رود . همچنین در طی سنین 4 تا 11 سالگی ، افزایش عزت نفس و در اوایل نوجوانی ، کاهش عزت نفس مشاهده می شود .
- سلامتی : فردی که به بیماری جسمی یا روحی مزمنی دچار است ، معمولاً احساس خودارزشمندی و عزت نفس کمتری نسبت به افراد دیگر گزارش می کند .
- افکار : افکار منفی مثل فکر به اینکه من بی ارزشم یا اینکه نمی توانم کاری را درست انجام دهم باعث شکست افراد در روابط و فرصت ها می شود که نتیجه آن چیزی جز کاهش عزت نفس نیست .
- شرایط اجتماعی : از آنجایی که هرچقدر فرد در سطح اجتماعی بالاتری در جامعه قرار داشته باشد احترام بیشتری از دیگران دریافت می کند ، به این ترتیب عزت نفس او نیز با افزایش سطح اجتماعی ، بالاتر می رود .
- واکنش های دیگران : مورد تحسین و تشویق قرار گرفتن باعث افزایش عزت نفس می شود . در مقابل هرچقدر فرد از طرف دیگران مورد انتقاد و تحقیر قرار بگیرد احساس خودارزشمندی اش کاهش می یابد .
- مقایسه خود با دیگران : وقتی شخصی خود را با دیگران مقایسه می کند هیچ وقت نمی تواند برنده باشد چون همیشه فرد بهتری وجود دارد . به همین دلیل مقایسه کردن خود با دیگران نتیجه ای جز کاهش عزت نفس ندارد .
اهمیت عزت نفس
عزت نفس میزان ارزش و احترامی است که هر فردی برای خود قائل است. عزت نفس فرد بر نوع رفتار افراد تاثیر بسیار بالایی دارد . اما اهمیت عزت نفس در چیست؟ اگر افراد نسبت به خود نظر خوبی نداشته باشند، به نظر ها و تصمیم های خود اطمینان نکنند دست یابی آن ها به موفقیت بسیار کاهش می یابد در این شرایط احتمال آنکه این افراد تحت تاثیر دیگران قرار بگیرند بیشتر می شوند. عزت نفس پایین با رفتارهایی چون مصرف مواد، روابط جنسی پر خطر و غیر مسئولانه و همانند آن ها ارتباط دارد.
عزت نفس همچون سایر نیاز ها یکی از نیاز های بسیار مهم برای انسان ها می باشد. افراد دارای عزت نفس سالم و مناسب، واقع بین و خلاق هستند و این نیروی خلاقانه خود را پیوسته به کار می برند و به تراوشات ذهنی خود توجه دارند و به آن ها باور دارند و برای رسدن به آن ها همواره تلاش می نمایند.
افرادی که دارای عزت نفس و اعتماد به نفس مناسبی هستند هرگز از این امر که در فعالیت های خو مرتکب اشتباهی شوند هراس شدید ندارند و اشتباهات خود را به صورت واقع بینانه می پذیرند و برای اصلاح آن ها و عملکرد مناسب پیوسته درتلاش هستند و در زمان کوتاه نا امید نمی شوند.
عزت نفس با مولفه های ابراز وجود، موفقیت و حمایت اجتماعی در ارتباط است. مولفه عزت نفس در مدیریت استرس نیز نقش بسار مهمی را ایفا می نماید. ثابت قدم بودن و صحبت کردن صریح و واضح، تداوم ارتباط چشمی و سخن گفتن قاطعانه نیازمند عزت نفس کافی و مناسب است. سر انجام آنکه اگر فردی نسبت به خود نظر خوب و مساعدی نداشته باشد نمی تواند باور نماید که دیگران خواستار دوستی با او هست.
ویژگی افراد با عزت نفس بالا
- افرادی با اعتماد به نفس
یکی از جنبه های مثبت این نوع افراد در درجه اول مثبت است اعتماد به نفسی که هنگام مواجهه با یک وضعیت پیچیده در زندگی خود به خود دارند، یا برخی فعالیت ها که نشان دهنده یک چالش شخصی برای آنها است.
آنها به لطف اعتماد به نفس شخصی خود که از ویژگی های شخصیتی بسیار مثبت است ، از همه جنبه ها قادر به کنار آمدن در مقابل مشکلات هستند.
- افراد کارآمد هستند.
با توجه به اینکه افراد با عزت نفس بالا تمایل بیشتری به رقابت پذیری دارند ، در نهایت نسبت به فعالیتهایی که انجام می دهند بیشتر از حد متوسط تلاش می کنند ، که به معنای درجه بالایی از کارایی و اثربخشی در بسیاری از جنبه های زندگی آنها: کار ، ورزش و غیره
- آنها از ارتباطات اجتماعی نمی ترسند.
اکثریت قریب به اتفاق افراد با عزت نفس بالا ، از روابط شخصی نمی ترسند ، در عکس کاملاً برعکس از قرار گرفتن در موقعیت هایی که می توانند با بسیاری از افراد ارتباط برقرار کنند لذت ببرند، از آنجا که آنها اعتقاد ندارند که آنچه انجام می دهند می تواند احساسات آنها را جریحه دار کند حتی اگر به طور تصادفی سعی در بی رحمی کنند.
این جنبه به ویژه مثبت است اگر در نظر بگیریم که روابط اجتماعی بخشی مهم از کیفیت زندگی ما در میان مدت و بلند مدت است.
- آنها رهبران طبیعی هستند.
عزت نفس ظرفیت رهبری افراد را بسیار افزایش می دهد. هرچه عزت نفس بالاتر باشد ، رهبری بیشتر خواهد بود ، با توجه به اینکه هر کس اعتماد به نفس داشته باشد ، امنیت دیگران را نیز تأمین می کند.
البته این پتانسیل رهبری باید به روش صحیحی هدایت شود تا موفق شود. اما ، افراد با عزت نفس بالا قادر به هدایت گروه های بزرگ بدون مشکلات زیادی هستند ، مگر اینکه در جنبه های دیگر شخصیت خود دارای نقایص اجتماعی بسیار قابل توجهی باشند.
- نقاط قوت و ضعف خود را تشخیص می دهند.
داشتن عزت نفس بالا باعث می شود که فضایل خود را تحسین کنیم ، همچنین ما را قادر می سازد جنبه هایی را که می توانیم در شخصیت خودمان بهبود ببخشیم ، تشخیص دهیم.
و اگر ظرفیت کافی برای تحقق واقعیت را داشته باشیم ، می توانیم کاری در مورد آن انجام دهیم تا در مواردی که مورد نیاز است ، پیشرفت کنیم.
- فعالانه درگیر فعالیت ها هستند.
وقتی این افراد تصمیم می گیرند که می خواهند در یک فعالیت شرکت کنند ، آنها این کار را جدی انجام می دهند ، فقط گذراندن وقت و خارج شدن از روال کار نیست ... آنها این کار را می کنند زیرا واقعاً به آن هدف متعهد هستند و به طور کلی می خواهند بهترین تلاش خود را در این زمینه انجام دهند تا دانه های شن خود را ترک کنند.
- معمولاً افراد خودکفا هستند.
متوقف کردن عزت نفس بالا باعث می شود مردم از خود برخوردار شوند تمایل به راحتی بودن، و این میل آنها را وادار می کند به دنبال راهی باشند که محیط آنها همیشه برای آنها راحت باشد.
اما این جستجوی لذت است که آنها را به سمت ایجاد آسایش های شخصی سوق می دهد که باعث می شود نسبتاً خودکفا شوند.
- تمایل به نوع دوستی
موضوعی که از عزت نفس بالایی برخوردار باشد ، صرف نظر از دلایلی که برای این کار دارند ، تمایل به این را دارد که بخواهد به دیگران کمک کند تا خودپنداره خود را مطابق با آن باورهای خوش بینانه در مورد خود حفظ کنند.
- پذیرش احساسات خود و ابراز آنها
افراد با عزت نفس بالا از اینکه احساسات خود را بروز دهند، واهمه‌ای ندارند. آنها حتی از اینکه بگویند از موقعیت به وجود آمده ترسیده، نگران، یا عصبی هستند نیز ترسی ندارند و احساسات خود را بدون اینکه ترسی از قضاوت دیگران داشته باشند، بروز می‌دهند.
این بروز احساسات به معنی آسیب رساندن به دیگران نیست. آنها به خوبی می‌توانند در مواقع خشم و عصبانیت خود را کنترل کنند و راه‌های کنترل احساسات خود را یاد گرفته‌اند. اما از اینکه بگویند مجلسی را به دلیل عصبانیت زیاد ترک می‌کنند و یا دوست ندارند در مهمانی شرکت کنند، ترس و واهمه‌ای ندارند.
- صداقت
یکی از ارزش‌های افراد با عزت نفس بالا، صداقت و راستگویی است. برای آنها مهم است که در هر شرایط و موقعیتی صادق باشند و در مواجهه با دیگران با صداقت رفتار کنند.
آنها ترسی از قضاوت شدن دیگران ندارند چون می‌دانند حتی اگر اشتباه بزرگی مرتکب شوند باز هم ارزشمند هستند و می‌توانند اشتباه خود را جبران کنند.
در نتیجه افراد با عزت نفس بالا از دروغگویی بدشان می‌آید. آنها دوست ندارند دیگران را گول بزنند و واهمه‌ای از عکس العمل دیگران ندارند. پس همیشه صادق هستند.
- بی‌نیازی از اثبات خود به دیگران
افراد با عزت نفس بالا نیازی به اینکه خود و توانایی‌های‌شان را به دیگران اثبات کنند، نمی‌بینند. آنها ارزش‌های خود را به خوبی شناخته‌اند و می‌دانند از زندگی چه می‌خواهند. سپس بر اساس ارزش‌هایی که پذیرفته‌اند زندگی می‌کنند.
پس نیازی نمی‌بینند که هر کاری انجام می‌دهند، مورد تایید و تشویق دیگران قرار بگیرد و هم چنین عدم تایید و تشویق دیگران نیز باعث نمی‌شود دست از انجام کاری که فکر می‌کنند درست است، بردارند.
- داشتن یک الگوی ارزشی
افراد با عزت نفس بالا یک الگوی ارزشی پیش‌روی خود دارند. آنها به خوبی می‌دانند که دوست دارند در چه چهارچوبی قدم بردارند و بر اساس همان عمل می‌کنند و در نهایت به عملکرد خود نمره می‌دهند. برای همین از الگوهای رفتاری مخرب و ناهنجار دوری می‌کنند. افراد با عزت نفس بالا به ندرت دچار اعتیاد و دیگر ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شوند.
- مسئولیت‌پذیری
افراد با عزت نفس بالا مسئولیت‌پذیرترین افراد روی کره زمین هستند. آنها به خوبی می‌دانند برای زندگی خود چه می‌خواهند و برای رسیدن به همان نقطه تلاش می‌کنند.
کسانی‌که عزت نفس بالایی دارند، زمین و زمان را در نرسیدن به اهداف‌شان مقصر نمی‌دانند و به جای مقصر دانستن این و آن با تمام توان خود برای تغییر زندگی و رسیدن به آنچه دوست دارند، تلاش می‌کنند.
- .توانایی نه گفتن و نه شنیدن
کسانی‌که عزت نفس بالا دارند به راحتی در مقابل درخواست‌های نابه‌جای دیگران می‌ایستند و به آنها نه می‌گویند. همچنین اگر در برابر درخواستی که مطرح کرده‌اند، از دیگران نه بشنوند نیز ناراحت نمی‌شوند و این حق را برای دیگران نیز قائل هستند که در مقابل خواسته‌های آنها مختارانه عمل کنند.
در واقع آنها از کسی برای انجام کارهای‌شان توقعی ندارند و به خود و تلاش‌شان متکی هستند. اما از درخواست کمک از دیگران واهمه‌ای ندارند. حتی اگر مطمئن باشند که نه می‌شنوند.
- دوست داشتن خود
شاید مهم‌ترین نشانه این است که این‌گونه افراد خودشان را دوست دارند و برای خود احترام و ارزش زیادی قائل هستند.
برخی از افراد این ویژگی را با خودخواهی اشتباه می‌گیرند. کسانی‌که خودشان را دوست دارند بدون شک می‌توانند دیگران را نیز دوست داشته باشند و به همه احترام بگذارند.
ویژگی افراد با عزت نفس پایین
- انتقاد زیاد از دیگران و قضاوت‌های افراطی
از ویژگی افراد با عزت نفس پایین این است که این افراد معمولاً روی همه یک عیب و ایرادی می‌گذارند. مثلاً در یک عروسی به لباس همه یک گیری می‌دهند. مدام در حال گله، شکایت، غر، اندوه و بهانه‌جویی هستند. قضاوت‌های تند و سیاه‌سفید دارند. مثلاً می گوید: «همه گرگ‌اند! به برادر خودت هم رحم نکن!»
کافی است دوستی که 10 سال به آن ها خدمت ارائه می‌داده یک اشتباه کند تا کلاً او را کنار بگذارند. از نگاه این افراد همه دزدند، همه گرگند، همه بی‌شعورند، اکثراً هم نمی فهمند! مدام دارد برچسب می‌زند، قضاوت می‌کند و انتقاد می‌کند.
- معمولا معذب هستند و نمی‌توانند در مقابل دیگران گشاده‌رو باشند.
یکی دیگر از نشانه‌های افراد با عزت‌نفس پایین این است که با دیگران راحت نیستند. مثلا در یک مهمانی شاید با ظاهرسازی سعی کنند خود را خوشحال نشان دهند، اما از درون عذاب می‌کشند و دائما به دنبال آنالیز و تجزیه و تحلیل دیگران هستند.
- از نظرش همه‌چیز به شانس بستگی دارد.
چقدر به شانس اعتقاد دارید؟ آیا دلیل همه‌ی موفقیت ها و اتقافات خوب زندگی‌تان را، فقط شانس یا لطف الهی می‌دانید؟ یا حتی کمی فراتر رفته و گاهی فکر می‌کنید که لیاقت کسب موقعیت‌های خوب فعلی‌تان را نداشته‌اید و فقط شانس آورده‌اید؟ واقعیت این است که موفقیت‌های شما حاصل دسترنج و تلاش شما هستند. هوش، استعداد و شخصیت شما نقش مهمی در پیشرفت شما بازی می‌کنند و انکار نقش خودتان در پیشرفت‌هایتان یعنی اینکه شما در مورد خودتان معقول و صادقانه قضاوت نمی‌کنید. این مسئله، خود را به صورت نپذیرفتن تعریف و تمجید یا انتقاد از دیگران نیز نشان می‌دهد.
-
مقایسه دائمی خود با دیگران
ویژگی افراد با عزت نفس پایین می‌تواند این باشد که حتی مقایسه‌های بی‌ربط انجام می‌دهند! مثلاً نجار است اما خودش را با خیاط‌ها مقایسه می‌کند! و در همه‌جا در حال محاسبه است: «خب این چقدر درمیاره؟!» ماشینش را با ماشین دیگران، خانه‌اش را با خانه دیگران و کلاً خودش را با دیگران دائم مقایسه می‌کند. چه در فامیل چه در محیط کار.
حتی طرف خودش را با بچه‌اش مقایسه می‌کند! وقتی آدمی از بچه اش تعریف می‌کند نمی‌تواند تحمل‌کند و می‌گوید: «خب می دونی من چه امکاناتی به این دادم؟! این امکانات رو به من می‌دادن الآن بیل گیتس شده بودم والا!» پس معیار خوشبختی و بدبختی‌اش همین می‌شود که نسبت به دیگران پول کمتری دارد یا بیشتر؟ سفر خارجی بیشتری رفته یا کمتر؟
-
استقلال نظر خود را محترم نمی‌شمارند.
این اشخاص معمولا اگر با موضوعی مخالف باشند، به صورت صریح و واضح مخالفت خود را بیان نمی‌کنند. گاهی از اظهارنظر یا پاسخ طفره می‌روند و گاهی به ظاهر موافقت می‌کنند، اما از درون احساس ناراحتی می‌کنند. ترس از مورد قضاوت دیگران قرار گرفتن، نگرانی از مخالفت با افکار و عقاید و احساساتشان و طرد شدن توسط دیگران، از مجموعه دلایلی هستند که باعث می‌شود این افراد رک‌گو نباشند و قدرت “نه گفتن” و یا حتی اظهار نظر مخالف نداشته باشند.