ناباروری و رنج زنان
داشتن فرزند و بقای نسل، یکی از ثمرات زندگی مشترک است؛ تا جایی که با وجود شرایط سخت اقتصادی و پیچیدگی زندگی این روزها، باز هم مادر شدن خواست و آرزوی اکثر زنان و مسئله ناباروری عامل نگرانی اغلب زوج‌هاست.
داشتن فرزند و بقای نسل، یکی از ثمرات زندگی مشترک است؛ تا جایی که با وجود شرایط سخت اقتصادی و پیچیدگی زندگی این روزها، باز هم مادر شدن خواست و آرزوی اکثر زنان و مسئله ناباروری عامل نگرانی اغلب زوج‌هاست. در این میان باور غلطی که سال‌هاست با فرهنگ جامعه ما عجین شده، گرفتن انگشت اتهام به سمت بانوان به عنوان اولین مقصر در مسئله ناباروری است؛ این در حالی است که مطابق آمارهای موجود عامل ۵۰ درصد موارد ناباروری مردان هستند.
دکتر آزاده اکبری سنه متخصص زنان و زایمان در این زمینه تاکید می‌کند که «بسیاری از زوج‌ها درگیر ناباروری هستند و برای باردار شدن تلاش می‌کنند اما اغلب تصور می‌شود که این مشکل از طرف زنان است که البته این تصور اشتباه است. در حقیقت به این دلیل که فرایند بارداری در بدن زنان صورت می‌گیرد، از گذشته به اشتباه انگشت اتهام به سمت زنان بوده است. اما بد نیست بد‌انید در ایران، میزان ناباروری در میان مردان بیشتر از زنان است و طبق آمار مراجعین به کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها، حدود ۵٠ تا ۶۰ درصد نا‌باروری‌ها مربوط به مردان بوده است.»
پیشتر پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با استناد به نتایج یک مطالعه، آماری ارائه کرده که نشان می‌دهد در ۱۷ تا ۲۸ درصد از زوج‌های ناباروری که مدت‌ها هم تحت درمان قرار داشته‌اند، بررسی‌ها و مداخلات درمانی فقط روی خانم انجام شده و آقا اصلاً بررسی و درمان نشده است.
این پژوهشگاه همواره کوشیده است که در کنار اقدامات درمانی، نسبت به اصلاح باورهای نادرست درباره ناباروری و فرهنگ‌سازی در زمینه مواجهه درست با زوج‌های نابارور نیز اقدام کند، چراکه همچنان برخی به غلط، همچنان ناباروری را یک مشکل زنانه می‌انگارند و پیکان تقصیر را به سمت زن نشانه می‌روند!
دکتر بهرنگ آبادپور، جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در این خصوص به «رسانه‌ها» گفته است: « به‌طور تاریخی و سنتی این باور در عامه مردم وجود دارد که ناباروری یک مشکل زنانه است. به نظر می‌رسد که دو دلیل برای شکل‌گیری این باور وجود دارد: نخست، از آنجا که بارداری و زایمان امری زنانه است، این ذهنیت ایجاد شده که ناباروری یا اختلالات باروری هم فقط مربوط به زنان است و اصطلاح «نازایی» نیز نشان‌دهنده همین رویکرد است. دوم، پذیرش ناباروری برای مردان دشوار بوده، زیرا در فرهنگ عامه ناباروری مرد به معنای ضعف و نقصان او، نقض‌کننده مردانگی و عامل ننگ و شرمساری قلمداد می‌شده است. این دلایل باعث می‌شد که زنان عامل یا مقصر ناباروری انگاشته شوند و مجبور شوند به‌تنهایی به‌دنبال علاج و درمان باشند.»
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به مطالعات انجام‌شده در این زمینه مطرح کرده است: «در یک مطالعه آماری نشان داده شد که در ۱۷ تا ۲۸ درصد از زوج‌های ناباروری که مدت‌ها هم تحت درمان قرار داشتند، بررسی‌ها و مداخلات درمانی فقط روی خانم انجام شده بود و آقا اصلاً بررسی و درمان نشده بود. واقعیات زیست‌شناسی تولیدمثل به‌خوبی نشان‌دهنده نقش برابر زن و مرد در لقاح و تولید مثل است، امروزه همه ما می‌دانیم که جنین حاصل لقاح یک سلول تولید مثلی آقا یعنی اسپرماتوزوئید و یک سلول تولیدمثلی خانم، یعنی تخمک است. یعنی از منظر جنین‌شناسی، سهم مرد و زن در تشکیل جنین و تداوم نسل برابر است. از منظر علم ژنتیک نیز، نیمی از مواد ژنتیکی لازم برای تشکیل جنین از آقا و نیمی از خانم است. یعنی از نظر ژنتیکی نیز سهم مرد و زن در شکل‌گیری ژنتیک جنین و فرزند حاصل برابر است.»
این متخصص اورولوژی در ادامه یادآور شده: «بر اساس مطالعات انجام‌شده روی زوج‌های ناباروری که علت ناباروری‌شان تشخیص داده شده است، حدود ۴۰ درصد از موارد ناباروری ناشی از علل زنانه، حدود ۴۰ درصد ناشی از علل مردانه و حدود ۲۰ درصد ناشی از علل مشترک، یعنی ترکیبی از علل زنانه و مردانه است. بنابراین تمام مستندات علمی و مطالعات آماری بر سهم یکسان زن و مرد در باروری و ناباروری دلالت دارند. اما متاسفانه هنوز هم می‌بینیم که همچنان برخی آقایان این واقعیت‌ها را نمی‌پذیرند و حتی وقتی به مرکز ما مراجعه می‌کنند، می‌گویند که خانم را برای درمان آورده‌ایم! بنابراین، اگرچه این باور نادرست تا حد زیادی در جامعه کم‌رنگ شده است، اما همچنان وجود دارد و اصلاح آن نیازمند فرهنگ‌سازی و افزایش آگاهی عمومی است.»
براین اساس حمیده دباغی و زینب رفیعی‌پور نیز در فصلنامه علوم اجتماعی در مطلبی پژوهشی به این مهم پرداخته و ابتدا با ارائه آماری نوشته‌اند: «بر اساس گزارش‌سازمان جهانی بهداشت در حدود ۱۷.۵ درصد از جمعیت بزرگسال -یعنی تقریبا یک نفر از هر ۶ نفر در سراسر جهان- ناباروری را تجربه می‌کنند. براساس آخرین مطالعات انجام شده در پیمایش ملی شیوع ناباروری در ایران، شیوع عمری ناباروری کلی در زوج‌های ایرانی ۲۰.۳ درصد است و با‌توجه‌به جمعیتِ در حدود ۱۶ میلیون نفری زنان در گروه سنی ۱۵ تا ۴۹ساله در کشور می‌توان گفت که در کل کشور بیش از ۳ میلیون زوج ایرانی در طول عمر خود هر نوعی از ناباروری اولیه یا ثانویه را تجربه می‌کنند؛ رقمی که بیشتر از میانگین جهانی است.»
این دو پژوهشگر در ادامه تصریح کرده‌اند از آن جا که مادر شدن در غالب جوامع به عنوان امری بدیهی، مقدس و انگاره‌ای قوام یافته در جامعه‌پذیری جنسیتی زنان محسوب می شود از نگاه عموم، ناباروری به عنوان یک نقص زنانه دیده می شود. بر اساس این نگرش،زنان نابارور با چالش‌ها و مشکلات اجتماعی متعددی مواجه می‌شوند که نوعی تجربه زیسته متفاوتی را برای آنان رقم می‌زند.
مادر شدن به عنوان یکی از هنجارهای جنسیتی مورد تایید جامعه می‌تواند تنظیم کننده روابط زنان، ایجاد شبکه های دوستی و اجتماعی جدید و متفاوت باشد؛ مانند دوستی و روابط خانوادگی که میان زنان دارای فرزند به واسطه دوستی فرزندانشان ایجاد می‌شود.
برخی از زنان متاثر از شرایط و برخوردهای جامعه با آنان، معضل ناباروری خود را نوعی تنبیه الهی برای زندگی خود می‌بینند و آن را به تقدیر خدا مرتبط می‌دانند، از این رو در شرایط سخت و چالش‌های متعدد به وجود آمده برای زن نابارور، اگر فضای اجتماعی هم او را تحت فشار قرار دهد و انگ‌ها و نسبت‌های ناروا به او داده شود، او به نوعی بدبینی مزمن گرفتار می‌شود.
حمیده دباغی و زینب رفیعی‌پور در ادامه مطلب پژوهشی خود عنوان کرده‌اند: اغلب افراد جامعه باروری را وظیفه زنان دانسته و در صورت نداشتن فرزند، ناخودآگاه و بر اساس پیش فرض‌های مرد سالارانه حاکم بر جامعه، ذهن‌ها به این سمت می‌رود که جنس زن مشکل دارد یا اینکه زن مقصر در ناباروری است.
این دو پژوهشگر بیان کرده‌اند: بدون تردید مخدوش شدن هویت مادری در میان زنان نابارور، چهار مفهوم احساس شکست، حسرت، افسردگی و اضطراب را به دنبال خواهد داشت. طبق نظریه «خود و من» زمانی که فقدان یک چیز برای «خودِ» فرد، اساسی باشد می‌تواند به ادراک او آسیب برساند و سبب ایجاد احساساتی نظیر ناامیدی، استرس، خشم، اضطراب و احساس شرمندگی شود. از این‌رو زنان نابارور به دلیل عدم موفقیت در اجرای این نقش احساس بی‌کفایتی و گناه می‌کنند. حسرت نیز که اکثر زنان نابارور تجربه می‌کنند زمانی بیشتر می‌شود که فرد خود را با گروه همسالان، مقایسه می‌کند. گاهی زن نازا به خاطر اینکه در نقش خود به موفقیت نرسیده، احساس می‌کند به بن‌بست رسیده است. در ناباروری، استیگما (انگ اجتماعی) در حقیقت انتقال درد خصوصی فرد نابارور به دردی آشکار شده در سطح اجتماع است که دردی بس آزاردهنده‌تر از خود ناباروری است و اگر افراد استرس فاش شدن رازشان را نداشتند با مشکلات کمتری مواجه می‌شدند.
این پژوهشگران خاطرنشان کرده‌اند: در ارتباط با آن‌چه نقص بدنی زنان نابارور عنوان شده سه مفهوم احساس ننگ، ترس از ترحم و ناهمراهی همسر از نظر مالی نیز مطرح است. احساس ننگ احساس شرمی است که فرد انگ‌خورده تجربه می‌کند و به خاطر درونی شدن این حس، استانداردهای زندگی او تحت تأثیر قرار می‌گیرد. احساس ترحم اطرافیان و افراد جامعه نسبت به آنها غالباً سبب منزوی شدن ایشان می گردد.