بحران هویت دامن‌گیر جوان ایرانی
یک تحلیلگر مسائل اجتماعی گفت: جوانان به عنوان بزرگترین و پویاترین قشر جمعیتی با چالش‌های متعددی در مسیر شکل‌گیری و تثبیت هویت خود مواجه‌اند. بحران هویت در این قشر، نه تنها مسئله‌ای فردی بلکه پدیده‌ای اجتماعی، تاریخی و فرهنگی است که پیامدهای گسترده‌ای برای آینده کشور به همراه دارد.
حسین شریفی در گفتگو با «امیدنیوز» اظهار کرد: در جهان امروز که تغییرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی با سرعتی بی‌سابقه در حال وقوع است، مسئله «هویت» به‌ویژه در میان جوانان، به یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع تبدیل شده است. در ایران نیز، جوانان به عنوان بزرگترین و پویاترین قشر جمعیتی با چالش‌های متعددی در مسیر شکل‌گیری و تثبیت هویت خود مواجه‌اند. بحران هویت در این قشر، نه تنها مسئله‌ای فردی بلکه پدیده‌ای اجتماعی، تاریخی و فرهنگی است که پیامدهای گسترده‌ای برای آینده کشور به همراه دارد.
این تحلیلگر مسائل اجتماعی در ادامه با ارائه تعریفی از هویت گفت: به‌طور کلی، هویت پاسخ فرد به پرسش «من کیستم؟» است؛ مفهومی که ریشه در باورها، ارزش‌ها، تعلقات فرهنگی، زبان، مذهب، تاریخ و تجربه‌های زیسته دارد. بحران هویت زمانی پدید می‌آید که فرد نتواند در این مؤلفه‌ها به وحدت و انسجام برسد. در چنین حالتی، نوعی سردرگمی، بی‌ثباتی روانی و ناتوانی در تصمیم‌گیری شکل می‌گیرد که ممکن است به بروز رفتارهای انحرافی، طغیان‌های اجتماعی یا انزوا منجر شود.
شریفی با اشاره به زمینه‌های تاریخی بحران هویت در ایران عنوان کرد: بحران هویت در میان جوانان ایرانی را نمی‌توان بدون توجه به زمینه‌های تاریخی آن بررسی کرد. تحولات پرشتاب قرن اخیر، از جمله انقلاب مشروطه، تجدد گرایی دوران پهلوی، انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، هرکدام تلاشی برای بازتعریف هویت ایرانی-اسلامی بوده‌اند. اما این تغییرات گاه به‌صورت گسسته و ناهمگون رخ داده‌اند، به‌گونه‌ای که جوان امروز در مواجهه با چندگانگی ارزش‌ها، روایت‌های متضاد تاریخی و نمادهای متعارض فرهنگی، دچار نوعی سردرگمی بنیادین شده است.
وی در خصوص دلایل اصلی بحران هویت جوانان ایرانی بیان کرد: جوان ایرانی در معرض طیف گسترده‌ای از ارزش‌ها قرار دارد؛ از سنت‌های ریشه‌دار ایرانی-اسلامی تا ارزش‌های مدرن غربی که از طریق فضای مجازی و رسانه‌های جهانی به او عرضه می‌شوند. این تضاد، اغلب بدون وجود چارچوب تحلیلی و انتقادی مناسب، به شکاف‌های درونی و بحران هویت منجر می‌شود. از طرفی با گسترش جهانی‌شدن، بسیاری از مولفه‌های سنتی هویت ملی در معرض فرسایش قرار‌گرفته‌اند. در حالیکه کشور‌های توسعه یافته توانسته‌اند هویت خود را در قالبی مدرن و بومی بازتعریف کنند، جامعه ایرانی هنوز در مرحله‌گذار و کشمکش میان سنت و مدرنیته باقی به سر می‌برد.
وی افزود: در این میان ضعف نهادهای اجتماعی در هدایت هویتی نیز مطرح است، نهادهای مهمی چون خانواده، مدرسه، دانشگاه، رسانه و نهاد دین در ایران به‌صورت هم‌افزا و هماهنگ عمل نمی‌کنند. این ناهماهنگی منجر به انتقال پیام‌های متناقض درباره ارزش‌ها، نقش‌ها و هنجارها به جوانان می‌شود. همچنین نبود چشم‌انداز روشن از آینده؛ بی‌ثباتی‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، احساس ناامنی و بی‌افقی را در میان جوانان تقویت می‌کند. فردی که آینده‌اش را مبهم می‌بیند، نمی‌تواند هویت خود را بر مبنای برنامه‌ریزی درازمدت شکل دهد. از سوی دیگر جوان ایرانی اغلب در معرض فشارهای سنگین خانوادگی، تحصیلی، شغلی و فرهنگی قرار دارد. از او انتظار می‌رود هم‌زمان سنت‌گرا، پیشرو، مؤمن، موفق، مستقل و مطیع باشد؛ امری که به تعارض نقش‌ها و در نهایت به بحران هویتی منجر می‌شود.
این تحلیلگر مسائل اجتماعی، با اشاره به اینکه پیامدهای بحران هویت جوانان ایرانی طی سالیان اخیر را می‌توان در سطوح مختلف مشاهده کرد؛ گفت: ازجمله این موارد می‌توان به افزایش گرایش به مهاجرت، ضعف تعلق اجتماعی و تعهد مدنی، بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه، پذیرش الگوهای هویتی سطحی یا تقلیدی و سرخوردگی، اضطراب و اختلالات روانی استناد کرد. لذا برای مواجهه مؤثر با بحران هویت جوانان، رویکردی همه‌جانبه و میان‌رشته‌ای ضروری است و برخی راهکارهای پیشنهادی شامل بازسازی نهادهای تربیتی با رویکرد تحلیلی و انتقادی نسبت به هویت، تقویت تولید محتوای فرهنگی بومی، جذاب و قابل رقابت با فرهنگ جهانی، آموزش مهارت‌های خودآگاهی، تفکر انتقادی و هویت‌یابی در مدارس و دانشگاه‌ها، گفت‌وگوی نسلی برای انتقال ارزش‌های فرهنگی بدون اجبار و تحمیل و ترسیم آینده‌ای روشن و مشارکتی برای جوانان در اداره جامعه است.
شریفی خاطرنشان کرد: همانطور که اشاره کردم، بحران هویت در میان جوانان ایرانی، بازتابی از شکاف‌های عمیق فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و حتی سیاسی در جامعه است. اما می‌توان با اتخاذ سیاست‌های هویتی روشن، تقویت نهادهای واسط و باز تعریف گفتمان فرهنگی، به‌تدریج مسیر خروج از آن را هموار کرد، به شرطی که ساختار‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به گونه‌ای اصلاح شوند که جوانان احساس تعلق و امید به آینده داشته باشند، در غیر این صورت، این بحران ادامه خواهد یافت.