رادیوتراپی چیست و چه عوارضی دارد؟
رادیوتراپی یا پرتودرمانی (radiotherapy)، روشی جدید در درمان انواع سرطان ها تومور های جامد است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار داده واز رشد و تکثیر آنها جلوگیری می‌کند. این روش درمانی می‌تواند به تنهایی یا در کنار جراحی و روش شیمی‌درمانی (chemotherapy)، برای انواع تومورهای جامد و برخی سرطان‌ها به کار رود. در کل می‌‍توان گفت هدف اصلی رادیوتراپی، نابودی سلول‌های سرطانی با کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف توده است. با توجه به نوع و سطح سرطان، پزشک متخصص انکولوژی (متخصص سرطان خون)، دوز و تعداد جلسات پرتودرمانی را تعیین می‌کند. برای مطالعه بیشتر در مورد روند رادیوتراپی و عوارض جانبی آن در درمان سرطان،روی مشاهده مقاله کلیک کنید.
رادیوتراپی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: رادیوتراپی خارجی (External Beam Radiation Therapy) و رادیوتراپی داخلی (Brachytherapy). در رادیوتراپی خارجی، از دستگاه‌های پیشرفته‌ای مانند شتاب‌دهنده‌های خطی برای ارسال پرتوهای پرانرژی از خارج بدن به سمت ناحیه سرطانی استفاده می‌شود. این روش در درمان سرطان‌های پستان، پروستات، ریه و مغز بسیار رایج است. برای مثال، در سرطان پستان، پزشکان از رادیوتراپی خارجی برای پرتاب دقیق پرتوها به ناحیه آسیب‌دیده استفاده می‌کنند، تا سلول‌های سرطانی از بین بروند و بازگشت مجدد سرطان کاهش یابد.
رادیوتراپی داخلی (براکی‌تراپی)، روشی دیگر در پرتودرمانی است که مواد رادیواکتیو به طور مستقیم در نزدیکی یا داخل تومور قرار می‌گیرند. این نوع رادیوتراپی معمولاً برای درمان سرطان‌های دهانه رحم، پروستات و تخمدان استفاده می‌شود. در این روش، منبع پرتوی رادیواکتیو داخل بدن بیمار قرار داده می‌شود تا سلول‌های سرطانی را به صورت محلی و با دقت بالا از بین ببرد.
به طور کلی، رادیوتراپی یا پرتودرمانی به دلیل دقت بالا در تخریب تومورهای سرطانی و کنترل رشد آنها، یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای بیماران سرطانی محسوب می‌شود و می‌تواند به تنهایی یا همراه با روش‌های دیگر مانند جراحی و شیمی‌درمانی مورد استفاده قرار گیرد. هرچند این روش دارای عوارض جانبی نیز هست که شامل خستگی، تحریک پوست، و در مواردی آسیب به بافت‌های سالم اطراف تومور می‌شود، اما مزایای آن در مقابله با سرطان بسیار چشمگیر است.
کاربرد رادیوتراپی
پرتودرمانی پس از جراحی یکی دیگر از کاربردهای مهم رادیوتراپی است. پس از جراحی برای برداشتن تومور، ممکن است سلول‌های سرطانی باقیمانده وجود داشته باشند که با روش‌های معمول جراحی قابل تشخیص نیستند. رادیوتراپی با از بین بردن این سلول‌ها به کاهش خطر بازگشت سرطان کمک می‌کند. این نوع درمان به عنوان پرتودرمانی کمکی یا adjuvant شناخته می‌شود.
رادیوتراپی تسکینی نیز به منظور کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمارانی که سرطان‌های پیشرفته دارند، استفاده می‌شود. در بیمارانی که دردهای استخوانی ناشی از متاستازهای سرطانی را تجربه می‌کنند، رادیوتراپی می‌تواند به کاهش درد کمک کند. همچنین در مواردی که تومورهای سرطانی باعث خونریزی داخلی می‌شوند، این روش برای کنترل خونریزی استفاده می‌شود، مانند تومورهای دستگاه گوارش و مثانه.
علاوه بر سرطان، رادیوتراپی در درمان برخی بیماری‌های غیرسرطانی نیز کاربرد دارد. به عنوان مثال، در درمان بیماری‌های غده تیروئید و برخی ناهنجاری‌های عروقی می‌تواند مؤثر باشد. این روش همچنین برای درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم مانند مننژیوم‌ها به کار می‌رود، با هدف کاهش اندازه تومور و جلوگیری از رشد بیشتر آن.
فرآیند رادیوتراپی
فرآیند رادیوتراپی با مشاوره و ارزیابی اولیه آغاز می‌شود. در این مرحله، پزشک متخصص تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی کرده و آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی انجام می‌شود تا محل دقیق تومور مشخص شود. بر اساس این اطلاعات، پزشک برنامه درمانی بیمار را طراحی می‌کند که شامل نوع پرتو، دوز و تعداد جلسات است. این برنامه‌ریزی دقیق به هدف‌گیری صحیح تومور و کاهش آسیب به بافت‌های سالم کمک می‌کند.
در مرحله درمان، بیمار در دستگاه رادیوتراپی قرار می‌گیرد و باید بی‌حرکت بماند تا اشعه‌ها به‌طور دقیق به ناحیه مورد نظر تابانده شوند. علامت‌گذاری روی پوست بیمار یا استفاده از ابزارهایی مانند ماسک‌های ثابت‌کننده به دقت بیشتر در هر جلسه کمک می‌کند. هر جلسه پرتودرمانی تنها چند دقیقه طول می‌کشد و بیمار در حین درمان دردی احساس نمی‌کند. این اشعه‌ها سلول‌های سرطانی را هدف قرار داده و آنها را تخریب می‌کنند.
پس از اتمام جلسات، بیمار تحت پیگیری‌های دوره‌ای قرار می‌گیرد تا اثرات درمان ارزیابی شود و در صورت نیاز، مشکلات یا عوارض جانبی مدیریت گردد. این عوارض ممکن است شامل خستگی، تحریک پوست یا عوارضی وابسته به محل درمان باشد. در نهایت، رادیوتراپی به عنوان یک روش موثر برای درمان بسیاری از سرطان‌ها و کنترل علائم، می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
عوارض رادیوتراپی (پرتودرمانی)
رادیوتراپی، به عنوان یک ابزار بسیار پرکاربرد در درمان سرطان، با هدف نابودی سلول‌های سرطانی، می‌تواند تأثیرات ناخواسته‌ای بر روی بافت‌های سالم اطراف غده نیز داشته باشد. این تأثیرات که به عنوان “عوارض رادیوتراپی” شناخته می‌شوند، می‌توانند در طول درمان یا حتی ماه‌ها و سال‌ها پس از آن ظاهر شوند. این عوارض، طیف وسیعی از مشکلات جسمی و روانی را در بر می‌گیرند و شدت و مدت زمان آنها، به عوامل مختلفی مانند دوز اشعه، ناحیه تحت درمان، وضعیت سلامتی فرد و سن او بستگی دارد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این عوارض می‌پردازیم:
- خستگی (Fatigue): یکی از شایع‌ترین عوارض رادیوتراپی است که اغلب به تدریج در طی جلسات درمانی بروز می‌کند. این خستگی می‌تواند شدید باشد و حتی پس از پایان درمان نیز برای مدتی باقی بماند. بیمار ممکن است احساس ضعف و بی‌حوصلگی کند و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه کاهش یابد. علت این خستگی ترکیبی از تاثیرات فیزیکی درمان بر بدن و واکنش‌های التهابی ناشی از تخریب سلول‌های سرطانی است.
- التهاب و آسیب‌های پوستی: در نواحی‌ای که اشعه به پوست تابیده می‌شود، ممکن است پوست تحریک شود و علائمی مانند قرمزی، خشکی، پوسته‌ریزی و حتی تاول زدن مشاهده شود. این علائم معمولاً در هفته‌های پایانی درمان شدت می‌یابند. گاهی اوقات تغییرات دائمی مانند تیره شدن پوست یا حساسیت بیشتر در ناحیه درمان نیز ایجاد می‌شود. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده و محافظت در برابر آفتاب می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند.
- حالت تهوع و استفراغ: پرتودرمانی ناحیه شکم و لگن ممکن است عوارض گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ و کاهش اشتها ایجاد کند. این عوارض به دلیل تأثیر مستقیم اشعه بر بافت‌های گوارشی رخ می‌دهد. پزشک ممکن است داروهای ضد تهوع تجویز کند تا علائم کاهش یابد و بیمار بتواند رژیم غذایی مناسب خود را حفظ کند.
- ریزش مو (Alopecia): درمان رادیوتراپی نواحی سر و گردن می‌تواند منجر به ریزش مو در ناحیه‌ای که اشعه تابیده می‌شود شود. ریزش مو در این نواحی ممکن است دائمی یا موقتی باشد. این عارضه بیشتر در درمان‌هایی که دوز بالای اشعه استفاده می‌شود، رخ می‌دهد. برخی بیماران ممکن است با تغییرات دائمی در ضخامت یا کیفیت مو مواجه شوند.
- مشکلات بلع و خشکی دهان: در پرتودرمانی نواحی سر و گردن، بیمار ممکن است دچار مشکلات بلع یا خشکی دهان شود. این عوارض ناشی از آسیب به غدد بزاقی یا بافت‌های داخلی دهان است که باعث کاهش تولید بزاق و در نتیجه مشکلاتی در بلع و تکلم می‌شود. مصرف مایعات و استفاده از ژل‌های مرطوب‌کننده می‌تواند به کاهش این عوارض کمک کند.
- مشکلات روده‌ای و ادراری: در پرتودرمانی نواحی لگن، عوارضی مانند اسهال، تحریک روده و تکرر ادرار ممکن است مشاهده شود. این عوارض ناشی از تاثیر اشعه بر بافت‌های حساس دستگاه گوارش و ادراری است. با مراقبت‌های پزشکی و استفاده از داروهای مناسب، این عوارض معمولاً به خوبی کنترل می‌شوند.
رادیوتراپی به عنوان یک روش قدرتمند در درمان سرطان‌ها شناخته می‌شود، اما همراه با آن، عوارضی نیز وجود دارد. هرچند که این عوارض معمولاً موقتی و قابل کنترل هستند، پیگیری‌های منظم و مراقبت‌های مناسب از سوی تیم پزشکی می‌تواند به مدیریت آنها و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.
بهبودی پس از رادیوتراپی: بازگشت به زندگی پس از مبارزه با سرطان
بهبودی پس از رادیوتراپی فرآیندی زمان‌بر است و به عوامل مختلفی مانند نوع سرطان، محل درمان و دوز دریافتی بستگی دارد. بسیاری از بیماران پس از پایان جلسات درمانی با علائم کوتاه‌مدتی مانند خستگی و التهاب پوست مواجه می‌شوند که با گذشت زمان کاهش می‌یابند. در این دوره، استراحت کافی، تغذیه مناسب و خودداری از فعالیت‌های سنگین به بدن فرصت لازم برای بازسازی و بهبودی را می‌دهد.
در نهایت، بهبود کامل ممکن است هفته‌ها یا حتی ماه‌ها طول بکشد و پیگیری منظم با پزشک برای ارزیابی وضعیت بیمار ضروری است. با رعایت توصیه‌های پزشکی و دریافت حمایت‌های لازم، بسیاری از بیماران می‌توانند به روال عادی زندگی بازگردند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. این روند نشان می‌دهد که پایان رادیوتراپی، آغاز بهبودی و مرحله‌ای جدید در مسیر درمان است. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره در مورد انتخاب روش رادیوتراپی و کسب اطلاعات بیشتر با واحد پشتیبانی بیمارستان یثربی به آدرس https://yasrebihospital.com/ تماس بگیرید و به شکل کاملا رایگان با متخصصین رادیوتراپی این بیمارستان گفتگو داشته باشید.