بانویی که امام زمان(عج) به دیدارش رفت
می گوید دیدم آقا نشسته اند، فرمودند: محمدباقر دنبال من می گردی؟ من اینجا هستم، گفتم: آقا، اینجا بالای سر این جنازه چه می کنید؟ فرمودند: این خانم از دنیا رفته است، آمده ام در مراسمش شرکت کنم!
گروه فرهنگی مشرق- در تربیت دینی و رشد فرهنگی در سطح عمومی نهاد خانواده جایگاه خاص و برجسته ای دارد و بدون تردید آنچه بهترین و بیشترین تأثیرگذاری و بازدهی را دارد، نهاد خانواده است، زیرا خانواده اولین و زیربنای بنیادی و اساسی جامعه در ابعاد مختلف است، بنابراین بر حسب اهمیت جایگاه خانواده در ارتقا بخشیدن فرهنگ جامعه در سلسله گزارش هایی به تبیین این موضوع به روایت حجت السلام والمسلمین ناصر رفیعی محمدی کارشناس دینی می پردازیم که بخش چهارم آن در ادامه می آید:
*عفاف در خانواده
جامعه شکل گرفته از رودخانه ها و چشمه های کوچک خانواده هاست، اگر این چشمه ها و رودخانه ها گل آلود و مسموم باشد، آبش، آب مناسبی نباشد، نباید توقع داشت که آن دریا و آن اقیانوس هم آب خوبی داشته باشد، چون اقیانوس جامعه از چشمه خانواده پر می شود، اقیانوس جامعه از رودهای خانواده شکل می گیرد. مدارس، مراکز، دانشگاه ها، شهرها، روستاها، اجتماعاتی هستند از خانواده های مختلف تشکیل شده، به همین دلیل که اسلام توجه عمیقی به نهاد اجتماعی خانواده داشته است.
نبی مکرم اسلام(ص) می فرماید: بهترین شما کسی است که برای خانواده اش بهترین باشد، بهترین شما کسی است که در خانواده خودش را خوب نشان دهد، بعضی ها در بیرون از خانه خودشان را خوب نشان می دهند، در محیط کار خیلی عالی نشان می دهند، با همکار، با رفیق با دوست در کوچه در خیابان خوب هستند، اما در خانه خوب نیستند.
رسول خدا(ص) فرمود: خیر و شر شما را با خانواده تان می سنجند، بهترین شما کسی است که خانواده اش از او بیشتر راضی باشند، من که پیغمبر شما هستم، بهترین شما در همه جهات از جمله در رسیدگی به خانواده هستم. بعد فرمودند: مردها و افرادی که زن هایشان را تحقیر می کنند، لئیم اند و آن هایی که خانواده هایشان را تکریم می کنند کریم هستند.
ملاک پستی و کرامت ملاک برتری و سقوط پیغمبر اکرم(ص) است که فرمودند: از زن هایشان بپرسید ببینید آیا مردان خانواده شان را تحویل می گیرند یا نه؟ زن هایشان را تکریم می کنند یا نه؟ آدم های با کرامت، اهانت و تحقیر نمی کنند مگر آدم های لئیم و پست، این ملاکی است که نبی مکرم اسلام(ص) به ما داده است، در سخن دیگری فرمود: «ملعون ملعون» دو بار لعنت کرد، مورد لعن است مورد لعن است، کسی که حق عیال و خانواده اش را ضایع کند، حقش را نادیده بگیرد، بی توجهی کند، این ها نکاتی است که در دین، آیات و روایات ما مطرح شده و هیچ نهادی، هیچ مرکزی، هیچ مذهبی به زیبایی اسلام و قرآن در مورد حقوق خانواده پیدا نمی کنید.
چیزی که امروز می خواهم عرض کنم این مطلب است که یکی از حقوق و یکی از نکات مهم در اخلاق خانوادگی بحث«حجاب و عفاف» است، مقداری آیات و روایات را پیرامون این بحثبخوانم، هم مردها هم خانم ها ببینید، معضلی که ما اکنون در جامعه مان داریم و متأسفانه به رسانه هایمان هم راه پیدا کرده است، عدم رعایت فرهنگ عفاف و حجاب و عدم رعایت پوشش و حریم مرد و زن است. من دو شخصیت یک زن و یک مرد از قرآن به شما معرفی کنم که این شخصیت ها مظهر عفاف، حجاب و حیا هستند. این ها چه کسی هستند؟ یکی یوسف(ع) است و یکی حضرت مریم(س) که هر دو را بیان خواهم کرد. البته بعضی از مفسران از این آیاتی که امروز می خوانم این گونه استفاده کرده اند که مقام مریم در این بعد به یک معنا بالاتر از حضرت یوسف است. قرآن کریم هر دو شخصیت را ستوده است.
*عفاف حضرت یوسف(ع)
می فرماید: یوسف وقتی در اتاق در بسته در برابر گناه قرار گرفت، زلیخا دنبالش می دوید، یوسف هم جوان و زیبا و مجرد، طبیعتاً میل جنسی داشت، لطف خدا و زمینه ای که در وجود خودش بود، جلوی این میل جنسی اش را گرفت و خودش را نجات داد، این الگو است.
*عفاف حضرت مریم(س)
الگوی دوم مریم است، وقتی مریم تنها نشسته است، یک وقت دید مردی دارد به طرفش می آید، قرآن اینجا زبان بحثرا عوض کرد، مریم به آن مرد اهتمام نورزید، بلکه نهی از منکر کرد، امر به معروف کرد، گفت: من از تو به خدا پناه می برم، اگر تقوا دارید، اگر پرهیزکارید. همان حرفی که یوسف دارد: «لَوْلا أَن رَّأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ» هر دو شخصیت مظهر عفاف هستند، برهان رب یوسف را نجات داد و جناب مریم به خدا پناه بردند که هر دو آن ها به یک چیز برمی گردد؛ یعنی تقوا، یعنی خویشتن داری، یعنی عفاف.
ببینید قرآن برای مردها الگوی یوسف(ع) را و برای زن ها الگوی مریم(س) را آورده است. در بعضی روایات هست که وقتی قیامت می شود به بعضی ها که معصیت زنا یا فحشا یا بی بندوباری مرتکب شدند، می گویند چرا این کار را کردید؟ می گویند: «جوان بودیم، زیبا بودیم، می گویند یوسف را بیاورید ببین تو زیباتر هستی یا یوسف، از زنان گنه کار می پرسند: چرا خانم گناه کردی؟ می گوید: من جوان بودم، زن بودم، میل داشتم، می گویند مریم را بیاورید پیش آن خانم، این مردم مادر حضرت عیسی(ع) است، ببین تو نسبت به او برتری داری. یا او نسبت به تو؟
*دستور قرآن نسبت به عفاف و حجاب
قرآن بدون اینکه بخواهد قصه یا داستان بگوید این الگوها را ارائه می کند. در سوره احزاب آیه ۵۰ می فرماید: اگر در جامه پوشش باشد دو اثر مهم دارد به این دو اثر دقت کنید، آن گاه روزنامه ها را بخوانید، اخبار را گوش کنید، ببیند این آیه چقدر زیبا در جامعه پیاده می شود! می فرماید: پیامبر اول به زن های خودت بگو، رهبر و مدیر یک جامعه ابتدا باید خانواده خودش را اصلاح کند. اگر انسان ابتدا خانواده خودش را اصلاح نکند و به خانواده خودش تذکر ندهد، نمی تواند به مردم تذکر بدهد. لذا خدا از زن های پیغمبر(ص) شروع کرد و گفت: پیغمبر به زنانت بگو، به دخترانت هم بگو، سوم به زنان مردم، زنان مؤمنان بگو، بگو چه کنند؟
بگو «یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ» - «جلباب» به معنای همان پارچه های بلند مثل چادر است - بگو این جلابیب و پارچه ها را از روی سر پائین بیاندازند و مثل چادر و مانتوهای بلند در بیاورند، به گونه ای که یقه و مو پیدا نباشد. این آیه، آیه حجاب در قرآن است، حضرت امام می فرماید: منکر حجاب منکر ضروری دین است و کافر است، چون منکر ضروری دین شده است، این آیه صریح در قرآن است که بگو این پوشش از بالای سر تا پائین را بیاندازند که بدنشان را بپوشانند، «ذَلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ» این باعثمی شود که به عنوان یک زن مسلمانان آزاد و با حجاب شناخته شوند و بین آنان و زنان بی حجاب و غیرمتدین فرق باشد. پوشیدن جلباب زن مسلمان را شاخص می کند و از دیگران جدا می کند و به زن شخصیت می دهد.
آقا علی بن موسی الرضا(ع) نشسته بودند، دختربچه ای وارد شد، هر کسی دستی به سرش کشید - انسان به بچه کوچک عواطف شهوانی ندارد غالبا احساسی و عاطفی است - وقتی پیش امام رضا(ع) رسید، آقا فرمود: چند سالش است؟ گفتند: آقا پنج سالش است. با دست اشاره کرد او را ببرند. بعد فرمود: دیگر بی حجاب در جمع نیاید.
*خانمی که امام زمان(عج) به دیدن او آمد
مرحوم آقا سیدمحمدباقر سیستانی رضوان الله تعالی علیه می گوید: من تصمیم گرفتم به گونه ای خدمت آقا امام زمان(عج) برسم، لذا چهل هفته در مسجد محله مان مراسم زیارت عاشورا رفتم - این زیارت معتبر، مستند و قابل اعتماد و وارد از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است، این زیارتی است که آثار دنیوی و اخروی اش بی نظیر است - می گوید تنها نیتم این بود که آقا امام زمان ارواحنا له الفداء را زیارت کنم. در یکی از این جمعه ها احساس کردم حال خوشی دارم، بلند شدم زیارت عاشورا را که خواندم از مسجد بیرون آمدم، دیدم بوی عطر خوشی از خانه نزدیک مسجد می آید و نوری از آن بیرون آمد. مردم دارند عبور می کنند و نگاه نمی کنند، ولی این نور مرا به خودش جلب کرد. جلوتر رفتم، دیدم در باز است، پیش خود گفتم: اجازه دارم وارد بشوم. وقتی وارد شدم رفتم دیدم جنازه ای روی زمین است روی آن هم پارچه ای کشیده اند! یک وقت دیدم آقایی نورانی با چهره ای که در روایات ما توصیف شده کنار این بدن نشسته است، سلام کردم، متوجه شدم آقا و مولایم، حجت بن الحسن(عج) هستند. این قضیه در بیداری اتفاق افتاده است.
صاحب «عبقری الحسان»، مرحوم نهاوندی و صاحب «النجم الثاقب» فراوان از این قصه ها نقل کرده اند که همه درست است. اینکه گفته اند: شما ادعای رؤیت نکنید خواسته اند کسی دکان باز نکند، گاهی این کارها در جامعه پیش می آید، گاهی بعضی ها ادعای نیابت می کنند و از طرف آقا خط و کاغذ می آورند، پارچه می آورند، خواسته اند جلوی آن ها را بگیرند و الا امکان رؤیت برای سید بحرالعلوم، مقدس اردبیلی و شخصیت های بزرگ فراهم بوده است. آن ها نیز هیچ وقت نخواستند از این طریق دکان باز کنند، بلکه ارتباط شخصی برای خودشان بوده است، اگر پیامی هم داشته نقل کرده اند، این داستان را ایشان در اواخر عمرش نقل می کند.
می گوید دیدم آقا نشسته اند، فرمودند: محمدباقر دنبال من می گردی؟ من اینجا هستم، گفتم: آقا، اینجا بالای سر این جنازه چه می کنید؟ فرمودند: این خانم از دنیا رفته است آمده ام در مراسمش شرکت کنم. پرسیدم: مگر این خانم کیست؟ آیا از اولیاء است؟ امام فرمودند: این خانم در کشف حجاب رضاخانی و دوران مبارزه با حجاب، هفت سال از خانه اش بیرون نرفت، برای اینکه مجبور می شد حجابش را بردارد، لذا کنار پیکرش آمده ام.
*عفاف حضرت موسی(ع)
مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیری که منسوب به ایشان است نقل می کند وقتی ابن عمران دید، دختران شعیب جلوی او راه افتادند و باد لباسشان را بالا می برد، گفت: شما پشت سر من بیایید، من جلو می روم، گفتند: راه را بلد نیستی! گفت: من جلو می روم، هر کجا اشتباه رفتم، سنگی بیندازید من راه را پیدا می کنم.
شیطان به حضرت یحیی(ع) گفت: دو سلاح، برنده ترین سلاح و پشتوانه من است: یکی غضب است، انسانی که غضب می کند آدم می کشد، فحش می دهد، جنایت می کند، دیگری زن های نامحرم است، این دو نور چشم و برنده ترین سلاح من هستند. عزیزان، در طول تاریخ یکی از حربه هایی که دشمن همیشه برای انحراف جامعه استفاده کرده است همین حربه بدحجابی و گسترش فساد در جامعه بوده است.
*گسترش فساد عامل شکست آندلس
در آندلس ۸۰۰ سال مسلمانان حکومت داشتند. در سال ۹۲ هجری، آندلس یعنی اسپانیای امروزی فتح شد و در سال ۸۹۸ سقوط کرد. یعنی ۸۰۶ سال مسلمانان در اسپانیای فعلی حکومت داشتند. صدها خلیفه آمدند و رفتند، بنی امیه و بنی عباس گرچه گاهی خودشان بی کفایت و اهل فساد بودند، اما به هر حال ۸۰۰ سال؛ یعنی هشت قرن حکومتشان دوام آورد. مسیحی ها چه کار کردند که این جامعه را از اسلام به مسیحیت برگرداندند؟ مسلمانان را مجبور کردند که مسیحی شوند، به وسیله فساد، کاباره ها، مراکز شراب، کلوپ های شبانه، گسترش زنان و دختران زیبای مسیحی در پارک ها، هویت جوان مسلمان را گرفتند و به راحتی بر او حاکم شدند.
*شهوترانی عامل شکست لشکر موسی
قوم موسی چگونه شکست خورد و بلعم چگونه توانست جلوی پیروزی آن ها را بگیرد؟ در روایت دارد بلعم گفت: زنان و دخترانتان را آرایش کنید و بین لشکر موسی بفرستید آن ها جذب می شوند و مرتکب فحشا می شوند و بیماری می آید. طاعون در لشکر موسی افتاد و بیست هزار نفر از لشکرش از بین رفتند و پشت دروازه های انطاکیه ماندند و نتوانستند حمله کنند. چرا؟! به خاطر همین فسادی که در جامعه ایجاد شد.
*حولاء عطاره
خانمی پیش پیغمبر آمد - قسمتی از این داستان طولانی جالب را برایتان تعریف می کنم - خانمی به نام حولاء است، در روایت دارد: «امراة عطارة لال رسول الله(ص)»؛ یعنی برای خاندان پیامبر عطر می آورد، خودش تعریف می کند، می گوید: یک روز شوهرم مرا صدا زد، با من کار داشت، من توجه نکردم و بدخلقی کردم.
گاهی اتفاق می افتد آقایان و خانم ها به حرف یکدیگر گوش نمی دهند. بعضی خانم ها با من تماس می گیرند، می گویند: همه حرف هایی را که آقایان به شما سفارش کردند و شما به ما گفتید به ما می گویند، اما آن هایی را که ما به شما گفتیم نمی گویند. نباید اینگونه باشد.
می گوید: شوهرم عصبانی شد، از خانه بیرون آمد، پیش خودم فکر کردم کار بدی انجام داده ام. وقتی وارد خانه شد، بلند شدم دستش را بوسیدم، گفتم: من اشتباه کردم، نفهمیدم، عذر می خواهم. مرا با دست کنار زد و رویش را برگرداند و توجهی نکرد - این هم بد است که بعضی ها عذرپذیر نیستند - می گوید: بلند شد خواست که به مسجد برود، من هم دنبالش رفتم، مدام شانه به شانه اش می رفتم، گاهی او جلوتر می رفت که من کنارش راه نروم. گاهی من می دویدم او تندتر می رفت. از مسجد بیرون آمد باز جلو رفتم تا با او صحبت کنم، دیدم برگشت. زودتر از او به خانه رفتم آرایش کردم، غذا آماده کردم، زمینه را فراهم کردم. آمد و باز توجه نکرد، شب در بستر توجه نکرد، من هم از دو چیز می ترسیدم، یکی اینکه گفتم: خدایا غضب شوهر باعثنشود، جهنمی شوم!
چون نبی مکرم اسلام خطاب به زنان فرمود که اگر ثواب جهاد می خواهید، جهاد زن خوب شوهرداری کردن است و فرمود: زنی که از دنیا می رود، همسرش باید از او راضی باشد، لذا زهرای مرضیه(س) با آن عظمت، در بستر، اولین مطلبی که از امیرالمؤمنین(ع) می خواست همین است که علی جان، از من راضی هستی یا نه؟ می خواهم با رضایت تو از دنیا بروم.
- می گوید هر چه کردم او دلش نرم نشد. تا صبح نخوابیدم. مدام گریه کردم و می گفتم: خدایا از دو چیز می ترسم: از تو و از قیامت، اگر مسأله شرعی نبود من هم به او توجه نمی کردم، صبح که از خواب بلند شدم و به خانه پیغمبر اکرم(ص) آمدم، در را زدم، ام سلمه پشت در آمد و گفت: کیست؟ گفتم: حولاء هستم، گرفتارم، آمده ام، مشکلم را حل کنم، در خانه شروع به گریه کرد، مدام ام سلمه او را ساکت می کرد و می پرسید که چه شده؟ حرفت را بزن. گفت: قصه این است اشتباهی کرده ام، آقا ناراحت شده است، حالا دستش را می بوسم راضی نمی شود، دنبالش می روم راضی نمی شود، آرایش کردم فضای خانه را برایش آماده کردم. هرگز راضی نمی شود. چه کنم؟ گفت: من هم نمی دانم، صبر کن رسول خدا بیاید. او نیست، پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) آمدند. حولاء گفت: یا رسول الله! این گونه شده است. حضرت فرمودند: برو به او بگو اگر مردی به زنش توجه کند و او را تحویل بگیرد فرشته ها آن مرد را در آغوش می گیرند. این تذکر را به او بده. حولاء رفت و این سخن پیامبر(ص) را گفت و مشکل حل شد.
می خواهم این را عرض کنم پیامبر فرمود: حولاء بنشین تا سفارش هایی به تو بکنم، پیغمبر یکی یکی حقوق مرد و وظایف زن را برای حولاء شمرد، به نظر من این روایت باید در جامعه مطرح شود. وجود مقدس پیامبر گرامی اسلام تک تک وظایف زن را برشمرده است. شما دقت کنید وقتی این جریان پیش آمد و حولاء خدمت پیامبر(ص) آمد، پیغمبر فرصت را مغتنم شمرد و به طور مفصل یک روایت را برایش فرمود، چرا؟ این به دلیل اهمیت خانواده و مسأله عفاف و حجاب است، من به همین میزان در این بخش اکتفا کنم و خلاصه عرض من این است که مساله حجاب و عفاف، در جامعه مع الاسف در حال کمرنگ شدن است.
*توجه به همسر
این نکته را نیز بگویم که آقایان هم باید این طرف را رعایت کنند. راوی می گوید: به خانه امام باقر(ع) رفتم، ما هر وقت خانه امام باقر(ع) می رفتیم، اتاق ساده ای بود و در آن لباس های ساده ای داشتند. آن روز فرمود: داخل بیا، وارد اتاق اندرونی شدم، دیدم این اتاق با اتاق بیرونی فرق می کند، این اتاق تزیین شده و زیباست. دیدم امام هم لباس زیبایی پوشیده است و محاسنش را رنگ کرده است. عرض کردم: یابن رسول الله! چرا این گونه است. فرمود: اینجا محل زندگی همسرم است، اگر مرد به خودش برسد، همسرش به مردهای دیگر غبطه نمی خورد.
مردی ژولیده با لباس های ناپسند و با وضعی نامناسب در کوچه می رفت. حضرت علی(ع) تا او را دید نگاهی به قیافه اش کرد - حتی ما مردها گاهی از بعضی مردها متنفر می شویم حالا یک زن چگونه می تواند او را تحمل کند؟ من جوانی را دیدم که چهره خودش را به شکلی درآورده؛ سر را تراشیده بود؛ وضعیتی که با پیرمردهای هشتاد نود ساله جور در می آید، نه با جوان هفته هجده ساله. گفتم: عزیزم، من دارم از تو فرار می کنم چگونه خانم تو می خواهد با تو زندگی کند؟ - حضرت(ع) به او فرمود: مگر خدا نگفته است نعمت های مرا یادآوری کنید؟ گاهی خانم ها می گویند وضع مالی همسرمان خوب است، اما به خودش نمی رسد و ملاحظه نمی کند. مخصوصاً هر چه انسان پیر می شود و سن بالاتر می رود بیشتر باید نسبت به این نکات توجه و اهتمام داشته باشد.
خلاصه بحثامروز ما در باره خانواده، بحثحجاب و عفاف است. قرآن می فرماید: کسانی که حجاب دارید، دو چیز در انتظار شماست، یکی اینکه اذیت نمی شوید، دیگر اینکه به عنوان یک زن مؤمنه شناخته می شوید، مگر کم اتفاق می افتد زن بدون دلیل از شوهرش طلاق گرفته و با دیگری ازدواج کرده است، کانون ها از هم پاشیده است! اگر این ها همدیگر را نبینند این اتفاقات نمی افتد. باید به این مسائل توجه شود، مخصوصاً خانم ها محترم در مجالس خانگی، در عروسی ها نسبت به کودکان توجه کنند، بچه ها را پررو بار نیاورید، به اشعاری که در این مجالس خوانده می شود توجه شود. موسیقی، رقص و آواز حرام است، مرحوم استاد محمدتقی جعفری رضوان الله تعالی علیه می فرمود: غنا و موسیقی یک نوسان احساسات و یک فرو ریختن معنویت دارد. وقتی می نوازد بالا می روی و نوسان پیدا می کنی، در خود احساس شادی و طرب می کنی، ولی وقتی تمام می شود یک مرتبه معنویت می ریزد، آیا این فرد دیگر می تواند بایستد بگوید: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»؟ آیا می تواند با گفتن «السلام علیک یا اباعبدالله» اشک بریزد؟ آیا می تواند با نگاه کردن به حرم حضرت معصومه(س) منقلب شود؟ طبیعی است که این حالت ها را از انسان می گیرد.
زندگی اهل بیت(ع) ما نیز این مطلب را نشان می دهد، شما ببینید عقیله بنی هاشم، زینت کبری(س) همین که وارد مجلس یزید شد، وقتی آن خبیثبا چوب به لب و دندان اباعبدالله(ع) زد، یکی از این کنیزانش که به اهل بیت(ع) علاقه داشت وارد مجلس شد و به یزد گفت: نزن، این پسر پیغمبر است، نوشته اند: یزید عبایش را برداشت و روی سر این زن انداخت که اندامش پیدا نباشد. به طور یقین آن کنیز بی حجاب نبوده و لباس معمولی به تن داشته است. این خبیثبه مسأله حجاب کنیزانش اهمیت می دهد آنگاه وقتی زینب کبری(س) وارد مجلس یزید شد، - شما می دانید کاروان اسرا در ماه صفر وارد شام شدند یعنی تقریبا ۲۵-۲۰ روز بعد از حادثه کربلا و در این فاصله خیلی اذیت شدند، به کوفه رفتند، به تکرید رفتند و سختی هایی را متحمل شدند، طبیعی است وقتی زینب کبری(س) وارد می شود باید از این وضعیت گله کند که چرا ما را به اسیری بردید؟ چرا ما را در این شهر و آن شهر گرداندید؟ اما این گونه نشد، زینب کبری(س) همین که وارد مجلس دشمن شد، گفت: «امن العدل یا بن الطلقا تخدیرک حرائرک و امائک»، آیا این عدالت است که زنان خودت پشت پرده باشند و «وسوقک بنات رسول الله سبایا» اما دختران، فرزندان و عیالات رسول الله(ص) این گونه در مقابل نامحرم ظاهر شوند؟! اولین اعتراضی که کرد این بود.
دختر کوچک اباعبدالله(ع) در شب یازدهم وقتی عمه اش بالای سرش آمد، اولین مطلبی که گفت این بود: عمه، تکه پارچه ای داری که من سرم را بپوشانم؟ ببینید دختر چهار پنج ساله بوده، مکلف نبوده؛ اما شما چگونه دخترانتان را تزئین می کنید و به برنامه می فرستید! با هفت هشت سال سن، کنار پسرها می نشانید که آن گونه در برنامه شعر بخوانند! چه اشکال دارد بچه ها با چادر بیایند؟ چه اشکال دارد با مقنعه بیایند؟ ترویج حجاب را از کودکی آغاز کنید. دختر چهار پنج ساله می گوید: عمه جان! آیا تکه ای پارچه خدمتتان هست من سرم را بپوشانم؟ اگر ما این درس را از عاشورا و کربلا نگیریم، چه درسی می خواهیم بگیریم؟ امید دارم خدا به همه ما إن شاءالله توفیق ارتباط بیشتر با معارف اسلامی و اهل بیت را عنایت بفرماید.
*عفاف در خانواده
جامعه شکل گرفته از رودخانه ها و چشمه های کوچک خانواده هاست، اگر این چشمه ها و رودخانه ها گل آلود و مسموم باشد، آبش، آب مناسبی نباشد، نباید توقع داشت که آن دریا و آن اقیانوس هم آب خوبی داشته باشد، چون اقیانوس جامعه از چشمه خانواده پر می شود، اقیانوس جامعه از رودهای خانواده شکل می گیرد. مدارس، مراکز، دانشگاه ها، شهرها، روستاها، اجتماعاتی هستند از خانواده های مختلف تشکیل شده، به همین دلیل که اسلام توجه عمیقی به نهاد اجتماعی خانواده داشته است.
نبی مکرم اسلام(ص) می فرماید: بهترین شما کسی است که برای خانواده اش بهترین باشد، بهترین شما کسی است که در خانواده خودش را خوب نشان دهد، بعضی ها در بیرون از خانه خودشان را خوب نشان می دهند، در محیط کار خیلی عالی نشان می دهند، با همکار، با رفیق با دوست در کوچه در خیابان خوب هستند، اما در خانه خوب نیستند.
رسول خدا(ص) فرمود: خیر و شر شما را با خانواده تان می سنجند، بهترین شما کسی است که خانواده اش از او بیشتر راضی باشند، من که پیغمبر شما هستم، بهترین شما در همه جهات از جمله در رسیدگی به خانواده هستم. بعد فرمودند: مردها و افرادی که زن هایشان را تحقیر می کنند، لئیم اند و آن هایی که خانواده هایشان را تکریم می کنند کریم هستند.
ملاک پستی و کرامت ملاک برتری و سقوط پیغمبر اکرم(ص) است که فرمودند: از زن هایشان بپرسید ببینید آیا مردان خانواده شان را تحویل می گیرند یا نه؟ زن هایشان را تکریم می کنند یا نه؟ آدم های با کرامت، اهانت و تحقیر نمی کنند مگر آدم های لئیم و پست، این ملاکی است که نبی مکرم اسلام(ص) به ما داده است، در سخن دیگری فرمود: «ملعون ملعون» دو بار لعنت کرد، مورد لعن است مورد لعن است، کسی که حق عیال و خانواده اش را ضایع کند، حقش را نادیده بگیرد، بی توجهی کند، این ها نکاتی است که در دین، آیات و روایات ما مطرح شده و هیچ نهادی، هیچ مرکزی، هیچ مذهبی به زیبایی اسلام و قرآن در مورد حقوق خانواده پیدا نمی کنید.
چیزی که امروز می خواهم عرض کنم این مطلب است که یکی از حقوق و یکی از نکات مهم در اخلاق خانوادگی بحث«حجاب و عفاف» است، مقداری آیات و روایات را پیرامون این بحثبخوانم، هم مردها هم خانم ها ببینید، معضلی که ما اکنون در جامعه مان داریم و متأسفانه به رسانه هایمان هم راه پیدا کرده است، عدم رعایت فرهنگ عفاف و حجاب و عدم رعایت پوشش و حریم مرد و زن است. من دو شخصیت یک زن و یک مرد از قرآن به شما معرفی کنم که این شخصیت ها مظهر عفاف، حجاب و حیا هستند. این ها چه کسی هستند؟ یکی یوسف(ع) است و یکی حضرت مریم(س) که هر دو را بیان خواهم کرد. البته بعضی از مفسران از این آیاتی که امروز می خوانم این گونه استفاده کرده اند که مقام مریم در این بعد به یک معنا بالاتر از حضرت یوسف است. قرآن کریم هر دو شخصیت را ستوده است.
*عفاف حضرت یوسف(ع)
می فرماید: یوسف وقتی در اتاق در بسته در برابر گناه قرار گرفت، زلیخا دنبالش می دوید، یوسف هم جوان و زیبا و مجرد، طبیعتاً میل جنسی داشت، لطف خدا و زمینه ای که در وجود خودش بود، جلوی این میل جنسی اش را گرفت و خودش را نجات داد، این الگو است.
*عفاف حضرت مریم(س)
الگوی دوم مریم است، وقتی مریم تنها نشسته است، یک وقت دید مردی دارد به طرفش می آید، قرآن اینجا زبان بحثرا عوض کرد، مریم به آن مرد اهتمام نورزید، بلکه نهی از منکر کرد، امر به معروف کرد، گفت: من از تو به خدا پناه می برم، اگر تقوا دارید، اگر پرهیزکارید. همان حرفی که یوسف دارد: «لَوْلا أَن رَّأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ» هر دو شخصیت مظهر عفاف هستند، برهان رب یوسف را نجات داد و جناب مریم به خدا پناه بردند که هر دو آن ها به یک چیز برمی گردد؛ یعنی تقوا، یعنی خویشتن داری، یعنی عفاف.
ببینید قرآن برای مردها الگوی یوسف(ع) را و برای زن ها الگوی مریم(س) را آورده است. در بعضی روایات هست که وقتی قیامت می شود به بعضی ها که معصیت زنا یا فحشا یا بی بندوباری مرتکب شدند، می گویند چرا این کار را کردید؟ می گویند: «جوان بودیم، زیبا بودیم، می گویند یوسف را بیاورید ببین تو زیباتر هستی یا یوسف، از زنان گنه کار می پرسند: چرا خانم گناه کردی؟ می گوید: من جوان بودم، زن بودم، میل داشتم، می گویند مریم را بیاورید پیش آن خانم، این مردم مادر حضرت عیسی(ع) است، ببین تو نسبت به او برتری داری. یا او نسبت به تو؟
*دستور قرآن نسبت به عفاف و حجاب
قرآن بدون اینکه بخواهد قصه یا داستان بگوید این الگوها را ارائه می کند. در سوره احزاب آیه ۵۰ می فرماید: اگر در جامه پوشش باشد دو اثر مهم دارد به این دو اثر دقت کنید، آن گاه روزنامه ها را بخوانید، اخبار را گوش کنید، ببیند این آیه چقدر زیبا در جامعه پیاده می شود! می فرماید: پیامبر اول به زن های خودت بگو، رهبر و مدیر یک جامعه ابتدا باید خانواده خودش را اصلاح کند. اگر انسان ابتدا خانواده خودش را اصلاح نکند و به خانواده خودش تذکر ندهد، نمی تواند به مردم تذکر بدهد. لذا خدا از زن های پیغمبر(ص) شروع کرد و گفت: پیغمبر به زنانت بگو، به دخترانت هم بگو، سوم به زنان مردم، زنان مؤمنان بگو، بگو چه کنند؟
بگو «یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ» - «جلباب» به معنای همان پارچه های بلند مثل چادر است - بگو این جلابیب و پارچه ها را از روی سر پائین بیاندازند و مثل چادر و مانتوهای بلند در بیاورند، به گونه ای که یقه و مو پیدا نباشد. این آیه، آیه حجاب در قرآن است، حضرت امام می فرماید: منکر حجاب منکر ضروری دین است و کافر است، چون منکر ضروری دین شده است، این آیه صریح در قرآن است که بگو این پوشش از بالای سر تا پائین را بیاندازند که بدنشان را بپوشانند، «ذَلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ» این باعثمی شود که به عنوان یک زن مسلمانان آزاد و با حجاب شناخته شوند و بین آنان و زنان بی حجاب و غیرمتدین فرق باشد. پوشیدن جلباب زن مسلمان را شاخص می کند و از دیگران جدا می کند و به زن شخصیت می دهد.
آقا علی بن موسی الرضا(ع) نشسته بودند، دختربچه ای وارد شد، هر کسی دستی به سرش کشید - انسان به بچه کوچک عواطف شهوانی ندارد غالبا احساسی و عاطفی است - وقتی پیش امام رضا(ع) رسید، آقا فرمود: چند سالش است؟ گفتند: آقا پنج سالش است. با دست اشاره کرد او را ببرند. بعد فرمود: دیگر بی حجاب در جمع نیاید.
*خانمی که امام زمان(عج) به دیدن او آمد
مرحوم آقا سیدمحمدباقر سیستانی رضوان الله تعالی علیه می گوید: من تصمیم گرفتم به گونه ای خدمت آقا امام زمان(عج) برسم، لذا چهل هفته در مسجد محله مان مراسم زیارت عاشورا رفتم - این زیارت معتبر، مستند و قابل اعتماد و وارد از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است، این زیارتی است که آثار دنیوی و اخروی اش بی نظیر است - می گوید تنها نیتم این بود که آقا امام زمان ارواحنا له الفداء را زیارت کنم. در یکی از این جمعه ها احساس کردم حال خوشی دارم، بلند شدم زیارت عاشورا را که خواندم از مسجد بیرون آمدم، دیدم بوی عطر خوشی از خانه نزدیک مسجد می آید و نوری از آن بیرون آمد. مردم دارند عبور می کنند و نگاه نمی کنند، ولی این نور مرا به خودش جلب کرد. جلوتر رفتم، دیدم در باز است، پیش خود گفتم: اجازه دارم وارد بشوم. وقتی وارد شدم رفتم دیدم جنازه ای روی زمین است روی آن هم پارچه ای کشیده اند! یک وقت دیدم آقایی نورانی با چهره ای که در روایات ما توصیف شده کنار این بدن نشسته است، سلام کردم، متوجه شدم آقا و مولایم، حجت بن الحسن(عج) هستند. این قضیه در بیداری اتفاق افتاده است.
صاحب «عبقری الحسان»، مرحوم نهاوندی و صاحب «النجم الثاقب» فراوان از این قصه ها نقل کرده اند که همه درست است. اینکه گفته اند: شما ادعای رؤیت نکنید خواسته اند کسی دکان باز نکند، گاهی این کارها در جامعه پیش می آید، گاهی بعضی ها ادعای نیابت می کنند و از طرف آقا خط و کاغذ می آورند، پارچه می آورند، خواسته اند جلوی آن ها را بگیرند و الا امکان رؤیت برای سید بحرالعلوم، مقدس اردبیلی و شخصیت های بزرگ فراهم بوده است. آن ها نیز هیچ وقت نخواستند از این طریق دکان باز کنند، بلکه ارتباط شخصی برای خودشان بوده است، اگر پیامی هم داشته نقل کرده اند، این داستان را ایشان در اواخر عمرش نقل می کند.
می گوید دیدم آقا نشسته اند، فرمودند: محمدباقر دنبال من می گردی؟ من اینجا هستم، گفتم: آقا، اینجا بالای سر این جنازه چه می کنید؟ فرمودند: این خانم از دنیا رفته است آمده ام در مراسمش شرکت کنم. پرسیدم: مگر این خانم کیست؟ آیا از اولیاء است؟ امام فرمودند: این خانم در کشف حجاب رضاخانی و دوران مبارزه با حجاب، هفت سال از خانه اش بیرون نرفت، برای اینکه مجبور می شد حجابش را بردارد، لذا کنار پیکرش آمده ام.
*عفاف حضرت موسی(ع)
مرحوم علی بن ابراهیم قمی در تفسیری که منسوب به ایشان است نقل می کند وقتی ابن عمران دید، دختران شعیب جلوی او راه افتادند و باد لباسشان را بالا می برد، گفت: شما پشت سر من بیایید، من جلو می روم، گفتند: راه را بلد نیستی! گفت: من جلو می روم، هر کجا اشتباه رفتم، سنگی بیندازید من راه را پیدا می کنم.
شیطان به حضرت یحیی(ع) گفت: دو سلاح، برنده ترین سلاح و پشتوانه من است: یکی غضب است، انسانی که غضب می کند آدم می کشد، فحش می دهد، جنایت می کند، دیگری زن های نامحرم است، این دو نور چشم و برنده ترین سلاح من هستند. عزیزان، در طول تاریخ یکی از حربه هایی که دشمن همیشه برای انحراف جامعه استفاده کرده است همین حربه بدحجابی و گسترش فساد در جامعه بوده است.
*گسترش فساد عامل شکست آندلس
در آندلس ۸۰۰ سال مسلمانان حکومت داشتند. در سال ۹۲ هجری، آندلس یعنی اسپانیای امروزی فتح شد و در سال ۸۹۸ سقوط کرد. یعنی ۸۰۶ سال مسلمانان در اسپانیای فعلی حکومت داشتند. صدها خلیفه آمدند و رفتند، بنی امیه و بنی عباس گرچه گاهی خودشان بی کفایت و اهل فساد بودند، اما به هر حال ۸۰۰ سال؛ یعنی هشت قرن حکومتشان دوام آورد. مسیحی ها چه کار کردند که این جامعه را از اسلام به مسیحیت برگرداندند؟ مسلمانان را مجبور کردند که مسیحی شوند، به وسیله فساد، کاباره ها، مراکز شراب، کلوپ های شبانه، گسترش زنان و دختران زیبای مسیحی در پارک ها، هویت جوان مسلمان را گرفتند و به راحتی بر او حاکم شدند.
*شهوترانی عامل شکست لشکر موسی
قوم موسی چگونه شکست خورد و بلعم چگونه توانست جلوی پیروزی آن ها را بگیرد؟ در روایت دارد بلعم گفت: زنان و دخترانتان را آرایش کنید و بین لشکر موسی بفرستید آن ها جذب می شوند و مرتکب فحشا می شوند و بیماری می آید. طاعون در لشکر موسی افتاد و بیست هزار نفر از لشکرش از بین رفتند و پشت دروازه های انطاکیه ماندند و نتوانستند حمله کنند. چرا؟! به خاطر همین فسادی که در جامعه ایجاد شد.
*حولاء عطاره
خانمی پیش پیغمبر آمد - قسمتی از این داستان طولانی جالب را برایتان تعریف می کنم - خانمی به نام حولاء است، در روایت دارد: «امراة عطارة لال رسول الله(ص)»؛ یعنی برای خاندان پیامبر عطر می آورد، خودش تعریف می کند، می گوید: یک روز شوهرم مرا صدا زد، با من کار داشت، من توجه نکردم و بدخلقی کردم.
گاهی اتفاق می افتد آقایان و خانم ها به حرف یکدیگر گوش نمی دهند. بعضی خانم ها با من تماس می گیرند، می گویند: همه حرف هایی را که آقایان به شما سفارش کردند و شما به ما گفتید به ما می گویند، اما آن هایی را که ما به شما گفتیم نمی گویند. نباید اینگونه باشد.
می گوید: شوهرم عصبانی شد، از خانه بیرون آمد، پیش خودم فکر کردم کار بدی انجام داده ام. وقتی وارد خانه شد، بلند شدم دستش را بوسیدم، گفتم: من اشتباه کردم، نفهمیدم، عذر می خواهم. مرا با دست کنار زد و رویش را برگرداند و توجهی نکرد - این هم بد است که بعضی ها عذرپذیر نیستند - می گوید: بلند شد خواست که به مسجد برود، من هم دنبالش رفتم، مدام شانه به شانه اش می رفتم، گاهی او جلوتر می رفت که من کنارش راه نروم. گاهی من می دویدم او تندتر می رفت. از مسجد بیرون آمد باز جلو رفتم تا با او صحبت کنم، دیدم برگشت. زودتر از او به خانه رفتم آرایش کردم، غذا آماده کردم، زمینه را فراهم کردم. آمد و باز توجه نکرد، شب در بستر توجه نکرد، من هم از دو چیز می ترسیدم، یکی اینکه گفتم: خدایا غضب شوهر باعثنشود، جهنمی شوم!
چون نبی مکرم اسلام خطاب به زنان فرمود که اگر ثواب جهاد می خواهید، جهاد زن خوب شوهرداری کردن است و فرمود: زنی که از دنیا می رود، همسرش باید از او راضی باشد، لذا زهرای مرضیه(س) با آن عظمت، در بستر، اولین مطلبی که از امیرالمؤمنین(ع) می خواست همین است که علی جان، از من راضی هستی یا نه؟ می خواهم با رضایت تو از دنیا بروم.
- می گوید هر چه کردم او دلش نرم نشد. تا صبح نخوابیدم. مدام گریه کردم و می گفتم: خدایا از دو چیز می ترسم: از تو و از قیامت، اگر مسأله شرعی نبود من هم به او توجه نمی کردم، صبح که از خواب بلند شدم و به خانه پیغمبر اکرم(ص) آمدم، در را زدم، ام سلمه پشت در آمد و گفت: کیست؟ گفتم: حولاء هستم، گرفتارم، آمده ام، مشکلم را حل کنم، در خانه شروع به گریه کرد، مدام ام سلمه او را ساکت می کرد و می پرسید که چه شده؟ حرفت را بزن. گفت: قصه این است اشتباهی کرده ام، آقا ناراحت شده است، حالا دستش را می بوسم راضی نمی شود، دنبالش می روم راضی نمی شود، آرایش کردم فضای خانه را برایش آماده کردم. هرگز راضی نمی شود. چه کنم؟ گفت: من هم نمی دانم، صبر کن رسول خدا بیاید. او نیست، پیغمبر گرامی اسلام حضرت محمد(ص) آمدند. حولاء گفت: یا رسول الله! این گونه شده است. حضرت فرمودند: برو به او بگو اگر مردی به زنش توجه کند و او را تحویل بگیرد فرشته ها آن مرد را در آغوش می گیرند. این تذکر را به او بده. حولاء رفت و این سخن پیامبر(ص) را گفت و مشکل حل شد.
می خواهم این را عرض کنم پیامبر فرمود: حولاء بنشین تا سفارش هایی به تو بکنم، پیغمبر یکی یکی حقوق مرد و وظایف زن را برای حولاء شمرد، به نظر من این روایت باید در جامعه مطرح شود. وجود مقدس پیامبر گرامی اسلام تک تک وظایف زن را برشمرده است. شما دقت کنید وقتی این جریان پیش آمد و حولاء خدمت پیامبر(ص) آمد، پیغمبر فرصت را مغتنم شمرد و به طور مفصل یک روایت را برایش فرمود، چرا؟ این به دلیل اهمیت خانواده و مسأله عفاف و حجاب است، من به همین میزان در این بخش اکتفا کنم و خلاصه عرض من این است که مساله حجاب و عفاف، در جامعه مع الاسف در حال کمرنگ شدن است.
*توجه به همسر
این نکته را نیز بگویم که آقایان هم باید این طرف را رعایت کنند. راوی می گوید: به خانه امام باقر(ع) رفتم، ما هر وقت خانه امام باقر(ع) می رفتیم، اتاق ساده ای بود و در آن لباس های ساده ای داشتند. آن روز فرمود: داخل بیا، وارد اتاق اندرونی شدم، دیدم این اتاق با اتاق بیرونی فرق می کند، این اتاق تزیین شده و زیباست. دیدم امام هم لباس زیبایی پوشیده است و محاسنش را رنگ کرده است. عرض کردم: یابن رسول الله! چرا این گونه است. فرمود: اینجا محل زندگی همسرم است، اگر مرد به خودش برسد، همسرش به مردهای دیگر غبطه نمی خورد.
مردی ژولیده با لباس های ناپسند و با وضعی نامناسب در کوچه می رفت. حضرت علی(ع) تا او را دید نگاهی به قیافه اش کرد - حتی ما مردها گاهی از بعضی مردها متنفر می شویم حالا یک زن چگونه می تواند او را تحمل کند؟ من جوانی را دیدم که چهره خودش را به شکلی درآورده؛ سر را تراشیده بود؛ وضعیتی که با پیرمردهای هشتاد نود ساله جور در می آید، نه با جوان هفته هجده ساله. گفتم: عزیزم، من دارم از تو فرار می کنم چگونه خانم تو می خواهد با تو زندگی کند؟ - حضرت(ع) به او فرمود: مگر خدا نگفته است نعمت های مرا یادآوری کنید؟ گاهی خانم ها می گویند وضع مالی همسرمان خوب است، اما به خودش نمی رسد و ملاحظه نمی کند. مخصوصاً هر چه انسان پیر می شود و سن بالاتر می رود بیشتر باید نسبت به این نکات توجه و اهتمام داشته باشد.
خلاصه بحثامروز ما در باره خانواده، بحثحجاب و عفاف است. قرآن می فرماید: کسانی که حجاب دارید، دو چیز در انتظار شماست، یکی اینکه اذیت نمی شوید، دیگر اینکه به عنوان یک زن مؤمنه شناخته می شوید، مگر کم اتفاق می افتد زن بدون دلیل از شوهرش طلاق گرفته و با دیگری ازدواج کرده است، کانون ها از هم پاشیده است! اگر این ها همدیگر را نبینند این اتفاقات نمی افتد. باید به این مسائل توجه شود، مخصوصاً خانم ها محترم در مجالس خانگی، در عروسی ها نسبت به کودکان توجه کنند، بچه ها را پررو بار نیاورید، به اشعاری که در این مجالس خوانده می شود توجه شود. موسیقی، رقص و آواز حرام است، مرحوم استاد محمدتقی جعفری رضوان الله تعالی علیه می فرمود: غنا و موسیقی یک نوسان احساسات و یک فرو ریختن معنویت دارد. وقتی می نوازد بالا می روی و نوسان پیدا می کنی، در خود احساس شادی و طرب می کنی، ولی وقتی تمام می شود یک مرتبه معنویت می ریزد، آیا این فرد دیگر می تواند بایستد بگوید: «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»؟ آیا می تواند با گفتن «السلام علیک یا اباعبدالله» اشک بریزد؟ آیا می تواند با نگاه کردن به حرم حضرت معصومه(س) منقلب شود؟ طبیعی است که این حالت ها را از انسان می گیرد.
زندگی اهل بیت(ع) ما نیز این مطلب را نشان می دهد، شما ببینید عقیله بنی هاشم، زینت کبری(س) همین که وارد مجلس یزید شد، وقتی آن خبیثبا چوب به لب و دندان اباعبدالله(ع) زد، یکی از این کنیزانش که به اهل بیت(ع) علاقه داشت وارد مجلس شد و به یزد گفت: نزن، این پسر پیغمبر است، نوشته اند: یزید عبایش را برداشت و روی سر این زن انداخت که اندامش پیدا نباشد. به طور یقین آن کنیز بی حجاب نبوده و لباس معمولی به تن داشته است. این خبیثبه مسأله حجاب کنیزانش اهمیت می دهد آنگاه وقتی زینب کبری(س) وارد مجلس یزید شد، - شما می دانید کاروان اسرا در ماه صفر وارد شام شدند یعنی تقریبا ۲۵-۲۰ روز بعد از حادثه کربلا و در این فاصله خیلی اذیت شدند، به کوفه رفتند، به تکرید رفتند و سختی هایی را متحمل شدند، طبیعی است وقتی زینب کبری(س) وارد می شود باید از این وضعیت گله کند که چرا ما را به اسیری بردید؟ چرا ما را در این شهر و آن شهر گرداندید؟ اما این گونه نشد، زینب کبری(س) همین که وارد مجلس دشمن شد، گفت: «امن العدل یا بن الطلقا تخدیرک حرائرک و امائک»، آیا این عدالت است که زنان خودت پشت پرده باشند و «وسوقک بنات رسول الله سبایا» اما دختران، فرزندان و عیالات رسول الله(ص) این گونه در مقابل نامحرم ظاهر شوند؟! اولین اعتراضی که کرد این بود.
دختر کوچک اباعبدالله(ع) در شب یازدهم وقتی عمه اش بالای سرش آمد، اولین مطلبی که گفت این بود: عمه، تکه پارچه ای داری که من سرم را بپوشانم؟ ببینید دختر چهار پنج ساله بوده، مکلف نبوده؛ اما شما چگونه دخترانتان را تزئین می کنید و به برنامه می فرستید! با هفت هشت سال سن، کنار پسرها می نشانید که آن گونه در برنامه شعر بخوانند! چه اشکال دارد بچه ها با چادر بیایند؟ چه اشکال دارد با مقنعه بیایند؟ ترویج حجاب را از کودکی آغاز کنید. دختر چهار پنج ساله می گوید: عمه جان! آیا تکه ای پارچه خدمتتان هست من سرم را بپوشانم؟ اگر ما این درس را از عاشورا و کربلا نگیریم، چه درسی می خواهیم بگیریم؟ امید دارم خدا به همه ما إن شاءالله توفیق ارتباط بیشتر با معارف اسلامی و اهل بیت را عنایت بفرماید.
ارسال نظر