نفقه فرزند بعد از طلاق

تفاوت های نفقه زوجه و نفقه فرزند چیست ؟

1- نفقه زوجه یا همان زن در هر صورت به عهده مرد است صرفنظر از تمکن یا عدم تمکن مالی مرد اما نفقه فرزند در صورتی بر عهده شخص می آید که آن شخص تمکن مالی برای انفاق داشته باشد.

• مواد ۱۱۰۶و ۱۱۹۸قانون مدنی .

2- نفقه زوجه در هر صورت بر عهده مرد است صرفنظر از آنکه زوجه نیاز مالی داشته یا نداشته باشد و حتی اگر زوجه شاغل باشد باز هم مرد باید نفقه او را بپردازد‌.

ماده ۱۱۰۶ و ۱۱۹۷ قانون مدنی

• ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی:

در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است

• ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی

کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم سازد.

۳-میزان نفقه زوجه با توجه به وضعیت و شان زن تعیین می شود اما میزان نفقه فرزند صرفاً به اندازه نیازها و حوائج و امرار معاش ایشان تعیین می شود البته تا جایی که شخص ملزم به نفقه دادن باشد و توانایی پرداخت و تمکن داشته باشد.

مواد ۱۱۰۷ و ۱۲۰۴ قانون مدنی  

• ماده ۱۱۰۷ – نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن‌از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت‌عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.

• ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی

نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث‌البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.

۴- نفقه زوجه دایم بر نفقه فرزند مقدم است و ارجعیت دارد.ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی،نفقه فرزندان به نفقه والدین مقدم است و در آخر نفقه زوجه موقت.

• ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی

در صورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب‌النفقه دیگر، زوجه مقدم بر سایرین خواهد بود.

۵-نفقه زوجه هم برای گذشته و هم برای حال دین حقوقی است اما نفقه اقارب یا همان فرزندان نسبت به گذشته یک بدهی اخلاقی است و ضمانت اجرای حقوقی ندارد بنابراین زوجه میتواند نفقه زمان قبل رو هم مطالبه کند و دعوای نفقه معوقه مطرح نماید اما نفقه فرزندان و والدین فقط زمان حاضر و زمان حال را شامل می شود .و فرزندان می توانند نفقه زمان قبل رو مطالبه کند.

به عبارت دقیق تر  نفقه فرزندان فقط از زمان تاریخ طرح دعوا به بعد محاسبه می‌شود و نسبت به گذشته صرفاً دین اخلاقی و یک بدهی اخلاقی است.

 

ریشه‌شناسی

نَفَقه در لغت به معنیِ هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه، خرجی، آمده‌است.

نَفَقه یعنی انفاق، و کمک کردن از باب نیکوکاری است؛ البته این نفقه بعضاً الزام‌آور می‌شود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان.

 

نفقه فرزند بر عهده چه کسی است ؟ 

مطابق با ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد ضمن اینکه برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی فرد در جامعه در نظر گرفته شود.
و در ادامه به استناد ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت به انفاق بر عهده اجداد پدری یعنی پدر پدر می باشد و بارعایت الاَقربُ فَالاقرَب در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها نفقه به عهده مادر است. از طرفی هر‌گاه مادر هم زنده‌ و یا قادر به پرداخت نفقه نباشد به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از اجداد وجدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را میبایست به حصه مساوی تامین کنند.

همچنین مطابق با ماده ۱۲۰۵ قانون مدنی در موارد غیبت یا استنکاف از پرداخت نفقه چنانچه الزام کسی که پرداخت نفقه برعهده است ممکن نباشد دادگاه می‌تواند با مطالبه افراد واجب النفقه به مقدار نفقه از اموال غایب یا مستنکف در اختیار آنها یا متکفل مخارج آنان قرار دهد و در صورتی که اموال غایب و مستنکف در اختیار نباشد همسر وی یا دیگری با اجازه دادگاه می‌تواند نفقه را به عنوان قرض بپردازند و از شخص غایب یا مستنکف مطالبه نمایند.
مثلا اگر یک فرزند، پدر، پدربزرگ پدری و مادر نداشته باشد یا این اشخاص قدرت مالی جهت پرداخت نفقه وی را نداشته باشند و پدربزرگ مادری و مادربزرگ پدری در قید حیات بوده و قدرت مالی نیز داشته باشند نفقه ی این فرزند بین این دو شخص به طور مساوی تقسیم می‌گردد.

 

پرداخت نفقه فرزند بعد از فوت پدر با چه کسی است ؟ 

پرداخت نفقه فرزند بعد از فوت پدر که طبق ماده 1199 قانون مدنی، نفقه اولاد بر عهده پدر است پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه متساوی تأدیه کنند. بنابراین همانگونه آنان در صورت فوت فرزند ارث از فرزند می برند حق حضانت و پرداخت نفقه را نیز قانونگذار بر عهده آنان محول نموده است.

 

نفقه ای که پدر در طی ماه های متمادی از فرزند خویش دریغ کرده است، آیا قابل وصول است ؟ 

یا اگر زنی به جای شوهر خود هزینه های فرزند را پرداخت آیا می تواند در قبال پرداخت این هزینه ها، چون که تکلیفی نداشته است به استناد اسناد پرداخت خرج کرد خود برای فرزند را از پدر او مطالبه نماید؟ هر چه به این موضوع عمیق تر و از زوایای مختلف نگاه می کنیم بیشتر در جریان مشکلاتی که الان عده ای از کاربران ما در این مبحث با آن درگیر هستند پی می بریم .

وخامت اوضاع ویژه زمانی است که فرزند دچار بیماری باشد و پدر نفقه او را تقبل نکند و هزینه های درمان او در عین استطاعت مالی پدر پرداخت نشده باقی بماند و به سبب عدم پرداخت هزینه ها فرزند دچار مشکلات عدیده ای شود .

در نفقه اقارب یا همان نفقه فرزند شخص پرداخت کننده نفقه ملزم است در مواردی نفقه اقارب نسبی خود یا همان فرزند را بپردازد.

اغلب مخاطبان ما از اصطلاحات پیچیده قانونی شکایت دارند، مثلا در همین بحث نفقه جدا از تعریف نفقه و انفاق که برای عامه مردم ملموس نیست عبارات دیگری نیز در قانون وجود دارد که ظاهر آن را نیز پیچیده تر می سازد مانند اقارب در خط عمودی و افقی به صورت نزولی یا صعودی … این قبیل عبارات بر خلاف ظاهر پیچیده ای که دارند معانی مشخص و ساده ای دارند برای مثال در بحث نفقه از شنیدن و یا دیدن عبارت خط عمودی و یا  افقی، نزولی و یا صعودی تعجب نکنید.

 خط عمودی یک عبارت هست که در قانون با آن روبرو هستیم به همین دلیل برای درک بهتر ما خط عمودی را در همین مقطع به صورت کاملاً ساده توضیح دادیم؛  برای درک خط عمودی نفقه باید بگوییم که  باید توجه اقارب نسبی یعنی چه فرزند چه پدر و مادر  در این خط قرار دارند، و شخص فقط ملزم به تادیه نفقه اقارب عمودی خویش است.  اعم از آنکه اقارب عمودی صعودی(ابا و اجداد) باشند یا نزولی (اولاد).

بنابراین وظیفه پرداخت نفقه اقارب افقی خود یعنی خواهران و برادران اخوال و اعمام و فرزندان ایشان را ندارد. و عبارت خط افقی هم در اینجا توضیح داده شد و متوجه شدیم که خط عمودی پدر مادر و فرزند را شامل می شود و خط افقی خواهر برادر عمو و خاله و غیره را پوشش می دهد.

 الان با دیدن ‌ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی می توانیم معنای این عبارت را درک کنیم :در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی و در خط عمودی اعم از صعودی و یا نزولی ملزم به اتفاق یکدیگرند.

ویژگی های نفقه فرزند

پس از بررسی نفقه فرزند و مصادیق آن، در این قسمت، قصد داریم، ویژگی ها و شرایط نفقه فرزندان را بررسی کنیم و به این پرسش پاسخ دهیم که شرایط نفقه فرزندان چیست؟ همانطور که نفقه زن و ویژگی های آن، در قانون مدنی پیش بینی شده است، ویژگی ها و شرایط نفقه فرزندان نیز در قانون مدنی آمده است. ویژگی ها و شرایط نفقه فرزندان، عبارتند است از:

بر خلاف نفقه زن که پرداخت آن، بر عهده شوهر می باشد، در پرداخت نفقه فرزند، اولویت با پدر است، اما، در صورت عدم توان مالی یا فوت وی، پرداخت نفقه فرزند، بر عهده اجداد پدری و پس از آن، مادر و اجداد مادری خواهد بود.

در قانون، سن دریافت نفقه، مشخص نشده است اما، بر اساس قانون مدنی، بعد از دوران بلوغ، چنانچه فرزند، مال کافی داشته باشد یا با کار کردن، بتواند معیشت خود را تامین کند، مستحق دریافت نفقه فرزند، نخواهد بود.

در تعیین میزان نفقه فرزند دختر و پسر، علاوه بر شرایط نفقه گیرنده و نیازهای او، استطاعت مالی شخص منفق (شخص نفقه دهنده) نیز در نظر گرفته می شود. بر این اساس، استطاعت مالی شخص نفقه دهنده، در تعیین مبلغ نفقه فرزند، تاثیر گذار خواهد بود.

فرزند، نفقه معوقه نداشته، یعنی نمی تواند، برای دریافت نفقه ایام گذشته خود، شکایت کند؛ مگر اینکه منفق، به موجب حکم دادگاه، ملزم به پرداخت نفقه شده باشد و از پرداخت خودداری کند. در صورت استنکاف نفقه دهنده، از پرداخت نفقه فرزند، بعد از رای دادگاه، فرزند می تواند، نسبت به مطالبه نفقه، از تاریخ صدور رای قطعی اقدام نماید.

 

تاثیر نوع ولادت فرزند در نفقه چیست ؟

1- از حیث پرداخت نفقه تفاوتی بین فرزند ناشی از نکاح و یا همان ازدواج شرعی و فرزند ناشی از مباشرت به شبه نیست بنابراین بین فرزند ناشی از مباشرت به شبهه و پدر و مادر و جد و جده نیز رابطه انفاق ایجاد می شود.

2- والدین نامشروع بنابر قاعده تسبیب ملزم به پرداخت نفقه فرزند نامشروع هستند.چرا که آنها مسبب این نوع ولادت هستند.

3- البته فقط پدر و مادر نامشروع باید از بابت تسبیب نفقه طفل نامشروع را بپردازند. عدم تمکن مالی پدر و مادر یا فوت آنها اجداد و جدات ملزم به پرداخت نفقه طفل نامشروع نیستند.یعنی آثار سو اعمال والدین نامشروع صرفا متوجه شخص خود آنها است نه سایرین و زحمتی برای ابا و اجداد ایجاد نمی کند بر خلاف فرزند مشروع که حمایت از او وظیفه ای است که قانونگذار برای اجداد نیز در نظر گرفته است.

4- فرزند نامشروع تکلیفی برای پرداخت نفقه پدر و مادر نامشروع یا اجداد و جدات خود ندارد یعنی این تکلیف یک جانبه است و فقط پدر و مادر مکلف به پرداخت نفقه فرزند نامشروع هستند.

۵- والدین ملزم به پرداخت نفقه فرزند ناشی از مباشرت به شبهه هستند فرزند ناشی از مباشرت شبه نیز ملزم به پرداخت نفقه والدین خود است البته اگر یکی از والدین از نامشروع بودن رابطه مطلع باشد و در نتیجه عمل وی مشمول عنوان شعبه نباشد در این صورت فرزند ناشی از شبهه ملزم به پرداخت نفقه وی نخواهد بود هرچند آن زن یا مرد بر مبنای قاعده تسبیب ملزم به پرداخت نفقه آن فرزند هستند.

 

پرداخت نفقه تا چه سنی می بایستی ادامه پیدا کند ؟

در این مورد نیز قانون ساکت است ولی جواب این است که بر طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد و این ملاک تصمیم گیری قضات در این خصوص است. با توجه به عرف، فرزندان پسر پس از ۱۸ سالگی، و اتمام دوره خدمت سربازی اگر توانایی کار داشته باشند، مستحق دریافت نفقه نمی باشند ولی در مورد فرزندان دختر رویه بر این است که اگر آن دختر مشغول به شغلی نباشد پرداخت نفقه او تا زمان ازدواج بر عهده پدر و با شرایط گفته شده بر عهده جد پدری و یا مادر است.

اما نپرداختن نفقه فرزند در صورت تمکن مالی جرم نیز محسوب می شود. بر طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مجازات نپرداختن نفقه افراد واجب النفقه مثل فرزند حبس تعزیری درجه شش می باشد. (۶ ماه تا ۲ سال حبس)

حتی نپرداختن نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی و یا کودکان تحت سرپرستی هم مشمول مجازات این ماده است.

ساز و کار نفقه چگونه است ؟

اگرچه قضات برای تصمیم‌گیری در مورد مناسب بودن نفقه باید از قوانین پیروی کنن؛ اما معمولاً در تصمیم‌گیری در مورد زمان و نحوه پرداخت آن از سوی شخص اختیار زیادی دارند. نفقه می‌تواند موقت باشد – برای حمایت از همسر فقط در زمانی که طلاق در حال بررسی است – یا یک حکم دائمی که بخشی از حکم طلاق است.

پرداخت نفقه می‌تواند به صورت زیر باشد:

• پرداخت یکجا
• انتقال ملک، یا
• پرداخت‌های دوره‌ای (ماهانه)

به طور کلی، نفقه مقطوع و نفقه در قالب انتقال ملک غیرقابل تغییر است، به این معنی که نمی توان آنها را بعداً تغییر داد و فسخ یا لغو کرد. زمانی که تغییر قابل توجهی در شرایط یک یا هر دوی زوجین ایجاد شود، پرداخت‌های دوره‌ای آن ممکن است تغییر کند.

نفقه ادواری رایج‌ترین نوع آن است و یکی از زوجین را ملزم می‌کند هر ماه مبلغ مشخصی را به دیگری (همسر تحت حمایت یا وابسته) بپردازد. نفقه ادواری یا ماهانه در تاریخی که قاضی تعیین می‌کند یا زمانی که یکی از وقایع زیر رخ دهد پایان می‌یابد:

• همسر تحت حمایت، دوباره ازدواج می‌کند
• همسر تحت حمایت، با شخص دیگری نقل مکان می‌کند
• همسر می‌میرد
• یک رویداد مهم (مانند بازنشستگی همسر پرداخت‌کننده یا شغل جدید همسر تحت حمایت) رخ می‌دهد و قاضی تشخیص می‌دهد که پرداخت آن دیگر لازم نیست

مانند بسیاری از مسائل مربوط به طلاق، شما و همسرتان می‌توانید درباره میزان نفقه و مدت زمان پرداخت آن مذاکره کرده و به توافق برسید.

 

نفقه فرزند در طلاق توافقی

بر اساس ماده ۲۹ قانون حمایت از خانواده، اگر زوجین از یکدیگر جدا شوند، شرایط حضانت و وضعیت پرداخت نفقه فرزند تعیین می‌شود. در صورتی که طلاق از نوع توافقی باشد، در مورد کلیه مسائل با رضایت و موافقت زوجین تصمیم‌گیری می‌شود. یکی از این موارد تعیین والدین برای حضانت فرزند و نحوه پرداخت نفقه او است؛ بنابراین مسئولیت تأمین نفقه فرزند بر عهده یکی از والدین خواهد بود.

لازم به ذکر است که میزان و نوع پرداخت نفقه هم باید مشخص شود. چنانچه هر مسئله یا مشکلی در میزان و نوع پرداخت آن وجود داشته باشد، والدین باید از طریق دادگاه صالح که به پرونده آن‌ها رسیدگی کرده و مربوط به طلاق‌ توافقی است، درخواست رسیدگی به مسئله به ایجاد شده را تنظیم کنند و سپس نفقه را متناسب با شرایط تعیین کنند.

 

اشتغال مادر و دریافت نفقه برای فرزند 

باورهایی وجود دارد که بیان می‌کند اگر مادر مسئول مراقبت و سرپرستی فرزند باشد (حضانت به عهده او باشد) و خود مشغول به کار باشد، یعنی منبع درامد داشته باشد، دیگر مستحق دریافت نفقه فرزند نیست.  باید بدانید که این یک تصور غلط است. در واقع مادران مشغول به کار هم حق دارند که برای اخذ نفقه فرزند طرح دعوی کنند.

اما بدانید که شرایط اقتصادی مادر تأثیر مهمی در مشخص کردن نفقه فرزند دارد. چرا که شرایط مادر بر وضع زندگی فرزند تأثیر مستقیم دارد. برای مثال مادری وضعیت مالی خوبی دارد و در منطقه متمول شهر زندگی می‌کند، نفقه بیشتری برای فرزند او تعیین خواهد شد. اما کسی که در روستا و شرایط مالی پایین‌تری زندگی می‌کند، نفقه فرزندش هم کمتر است.

 

نحوه مطالبه نفقه از طریق مادر

دادخواست دریافت نفقه فرزند از طریق مادر زمانی تنظیم می‌شود که پدر در قید حیات باشد اما آن پرداخت نکند. هنگامی که مادر دعوی را طرح کند باید در اقامه دعوا و رأی دادگاه صالح ذینفع باشد؛ به عبارت دیگر رأی قاضی طوری باشد که به نفع خواهان و شخص خواهان نیز باید بالغ و عاقل باشد.

این شرایط قانونی سبب شده است که تقاضای دریافت نفقه از پدر معمولاً از طرف مادر تنظیم شود. فرزند در اقامه دعوا ذی‌نفع اصلی است اما از نظر قانونی دارای اهلیت نیست و فرد دیگری باید به نیابت از او مسئله را پیگیری کند.

در حقیقت طبق ماده ۶ قانون حمایت از خانواده هر شخصی که مسئول حضانت فرزند یا فرد محجور است بنا به ضرورت حق دارد که درخواست دریافت نفقه فرزند یا فرد محجور را تنظیم کند. دادگاه نیز پیش از رسیدگی به دعوی ذکر شده، نخست باید ادعای ضرورت در این پرونده را بررسی و احراز کند.

مادر نیز به دلیل مسئولیت حضانت فرزند خود حق دارد که نفقه فرزند را مطالبه کند. اگر پدر فوت کرده باشد و یا استطاعت مالی لازم برای پرداخت را نداشته باشد، مادر می‌تواند در طرح دعوا یا دادخواست را علیه پدربزرگ فرزند تنظیم کند.

 

آیا هزینه تحصیل هم جزء نفقه محسوب می شود ؟

قانون در این خصوص ساکت است ولی به نظر می رسد هزینه تحصیل تا مقطعی که تحصیل فرزندان اجباری است جزءنفقه محسوب می شود اما اگر فرزندی بخواهد در دانشگاه تحصیل کند اجباری برای پدر و مادر او برای پرداخت هزینه تحصیل نیست.

بر طبق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی نفقه فرزند بر عهده پدر است و بعد از فوت پدر یا عدم توانایی مالی او بر عهده جد پدری است اما اگر نه پدر و نه جد پدری تمکن مالی نداشته باشند نفقه بر عهده مادر خواهد بود.

 

میزان پرداخت نفقه فرزند دختر در سال 1401