تاریخچه کشتی با چوخه

به گزارشگروه ورزش باشگاه خبرنگارانکشتی با چوخه یکی از معروف ترین ورزش های محلی ایران است که در میان ایلات کرد و ترک خراسان رواج دارد. از قدیم ترک ها و کردهای استان برای این کشتی اهمیت خاصی قائل بودند و در پرورش پهلوانان این رشته می کوشیدند این رشته به طور سنتی در مراسم عروسی ایام نوروز در روستاها برگزار شد بعدها توسعه و رواج پیدا کرد و مسابقات آن تقریبا به طور مرتب در نواحی شمالی استان و گاه در مشهد برگزار می شود.

کشتی گیران به این ترتیب اجرا می کنند ابتدا کشتی گیران جبه ای از برک سیاه پارچه ابریشمی خشن که به آن چوخه می گویند به تن می کنند(البته در تابستان از پارچه نخی استفاده می کنند) آستین ها را تا آرنج بالا می زنند کمربندی پارچه ای به میان می بندند و دامن های چوخه را برای آنکه مانع فعالیت دست و پا نشود بر می گردانند و زیر کمر محکم می کنند و شلوار را نیز تا زانو بالا می زنند و با پاهای برهنه زیر نظر داوران کشتی می گیرند در کشتی با چوخه کسی پیروزی است که پشت حریف را به خاک برساند.

در این مراسم ساز و دهل نیز می نوازند و تماشاگران کشتی گیران را تشک تاریخچه کشتی با چوخه از ابتدا تا کنون این ورزش در روستاها ایلات و عشایر انجام می گیرد و اوج شکوه و جلال آن در مراسم بزرگ سیزده و چهارده فروردین اسفراین است.

کشتی در ایران از قدمت بسیار طولانی برخوردار است به طوری که تاریخ پیدایش آن نامعلوم و به موزات تاریخ پیش رفته است این رشته در ایران، ترکیه، یونان، یوگسلای، روسیه، ژاپن و کره متداول بوده است و به شکل های مختلف انجام می شده است این تنوع در اجرا حتی در کشور ما در استان ها ایلات و عشایر نیز وجود داشته است.

کشتی چوخه ای(چقه ای) سرآمد همه کشتی ها بوده است چوخه در کلات نادری درگز چاپشلو قوچان شیروان چناران بجنورد و اسفراین متداول بوده است که بعدها در مشهد نیشابور تربت جام و آشخانه نیز مرسوم شده است.

در گذشته های نه چندان دور چوخه خاستگاه کشتی گیران بنامی بوده و از این رشته پرطرفدار و زیبا قهرمانان بزرگی به پا خواستند و در جهان نیز سرآمد همه دلاوران شدند.

در رشته جودو و کوراش چوخه کاران زیادی درخشیدند و در گهواره چوخه پرورش یافتند.

کشتی با چوخه یا همان کشتی کردی(کشنی) یکی از بارزترین ویژگی های فرهنگی اجتماعی و بومی محلی خراسان بزرگ به ویژه منطقه شمال خراسان است در این منطقه کشتی با چوخه نه تنها به عنوان یک ورزش بلکه به عنوان یک آیین فرهنگی پهلوانی در تمام شئونات و زندگی مردم جریان دارد.

آنها درجشن ها و اعیاد و عروسی های خود این آیین باستانی را اجرا می کنند و گرامی می دارند و از این طریق همواره روحیه مردانگی و پهلوانی و سلحشوری را در خود زنده نگه می دارند اکنون که کشتی با چوخه ثبت ملی و جهانی شده است ضروری است دست اندرکاران ورزش کشور نگاه ویژه ای به این مقوله داشته باشند تا این آیین که ظرفیت های فرهنگی و اجتماعی و ورزش بسیار بالایی دارد به جایگاه واقعی و شایسته خود دست یابد ورزش و آئینی که در صورت شناخت خوب آن می تواند بسیاری از آسیب های اجتماعی جامعه به ویژه در جوانان را کاهش داده و به عنوان یک برنامه تفریحی فرهنگی برای خانواده ها در نظر گرفته شود.

کشتی مهارتی است که بیشتر از کهن ترین دوران زندگی خود به آن پرداخته و نیاز ادامه حیات وی بوده است زیرا در کشاکش فعالیت های روزانه بدین وسیله توانسته است جان خویش را حفظ و از حریم خود دفاع کند.


کشتی با چوخه سرآمد کشتی های ایران است و مجری آن کردها که نژاد اصیل و قدیم هستند می باشد مرحوم منوچهر لطیف مفسر کشتی ایران کشتی چوخه را همواره کشتی کردی می نامید این کشتی نه فقط به عنوان یک مسابقه و رقابت بلکه به عنوان یک آیین فرهنگی پهلوانی در میان اهالی شمال خراسان قابل توجه است به طوری که کشتی گرفتن همواره یکی از رسم و رسومات عروسی کردهای شمال خراسان بوده است بدین جهت شور و شوق کشتی در وجود تک تک این مردم نهفته است، علاوه بر کشتی همزمان رقص های جمعی نیز با دهل و سرنا پا می گرفت کشتی با چوخه در تمام عرصه های زندگی مردم بعضی شهرها حضور دائمی و با شکوه دارد.

چوخه که در گذشته چوخا گفته می شد نام نوعی لباس یا بالا پوش سنتی است که کردهای شمال خراسان آن را برتن می کردند این نوع شنل که توسط زنان از پشم میش یا بز بافته و سپس دوخته می شده است هنگام کشتی با چوخه به همراه شال سفیدی بر کمر بسته می شود و پیژامه ای بر تن کشتی گیر قرار می گیرد.

زمان و مکان برگزاری با چوخه از دیرباز در دل طبیعی و محیط های باز برگزار می شده است چناچه اکثر گودهای کشتی با چوخه کنونی که از قدیم الایام نیز دایر بوده اند کشتی بر روی خاک نرم و با حضور انبوه تماشاگران از زن و مرد و پیر و جوان برگزار می شود هنگام برگزاری این کشتی دو نوازنده سرنا و دهل با نواختن کرمانجی حال و هوای خاصی به ورزش کشتی با چوخه می دهند و وقتی زورآزمایی کشتی گیران به اوج می رسد بر سرعت چوب طبل و سرنا می افزایند این موسیقی مقامی معروف به کوراوغلی است که با تم های سنگین و و رزمی نواخته می شود.

مسابقه کشتی با چوخه در اصل رقابتی بودن مدت زمانی مشخص بوده است و وقتی فردی در آن پیروز میدان اعلام می شده که بتواند سه بار تخت پشت یا شانه های حریفش را به زمین برساند اما مسابقه های امروزین این رشته در وقت ۱۰ دقیقه ای برگزار می شود که اگر در پایان پیروزی نداشته باشد سرنوشت برنده به وقت اضافی ۵ دقیقه ای موکول خواهد شد ضمن اینکه اجرای فن در خاک و گرفتن زیر زانوی حریف خطا محسوب می شود و کشتی گیران در ۴ یا ۵ وزن دسته بندی می شوند.

کشتی با چوخه فنون اصیل دارد که می توان به لنگ، کمر، کمرپیچ، راسته پیچ، قل پیچ، سیخه گیر، پا پیچ، سرشاخ، لنگ کردی اشاره کرد.

کشتی گیر در ابتدایی که وارد گود می شود ابتدا دست بر خاک زده و بر لب و پیشانی می نهد و سپس دوری در گود زده و با چند پرش آمادگی خود را به حریف اعلام می کند سپس دو کشتی گیر به هم نزدیک شده و با سوت داور سرشاخ می شوند که از ابتدایی ترین فن های خاص این کشتی است آنها تمام توان خود را به کار می برند تا پشت حریف را به خاک بمالند پا در این کشتی نقش مهمی دارد فن لنگ کردی که اصطلاحا به آن یام باش می گویند از مشهورترین فن های این کشتی سنتی است که چوخه کاران بایستی تمام حواس خود را جمع کنند تا حریف از این فن استفاده نکند از دیگر فنون خاص این کشتی فن جوانمردی است بدین صورت که کشتی گیر نباید بدون آمادگی و یا از پشت به حریف خود حمله کند همچنین نباید فن لنگ را در مواقعی که ضروری نیست اجرا نماید کشتی گیران حق گرفتن زیر زانوی همدیگر را ندارند و در خاک نیز هیچ فنی اجرا نمی شود کشتی گیر باید هر دو شانه حریف خود را به مدت یک ثانیه به خاک بمالد.

برد و باخت در کشتی با چوخه در دو حالت اتفاق می افتد در حالت اول چوخه کاران می توانند یکدیگر را ضربه فنی کنند این ضربه فنی در چند حالت رخ می دهد تماس شانه یا با تشک یا زمین ضربه فنی محسوب می شود چرخش حول محور شانه ها روی آرنج با تماس نشیمن حالت دیگر ضربه فنی است همچنین تکیه دادن به آرنج ها در شرایطی که کشتی گیر با نشیمن روی زمین قرار دارد و نیز خم شدن شانه نسبت به کمر و تشک هم ضربه فنی به حساب می اید اما پیروزی و برد با امتیاز در کشتی با چوخه گونه ای دیگر هم دارد در این شکل در صورتی که کشتی گیر با اجرای فن حریف را روبه شکم زده و اصطلاحا او را به خاک و تسلط کامل بر او داشته مجری یک امتیاز کسب می کند در صورتی که با اجرای فن حریف را به بیرون از تشک از کمر به بالا ضربه فنی نماید مجری دو امتیاز کسب می نماید همچنین در صورت کم کاری دفاع و نافرمانی از دستورات داور به کشتی گیر کم کار و خاطی یک اخطار و به حریف یک امتیاز می دهند که هم ارزش با امتیاز فنی می باشد هنگام برگزاری مسابقه ها هر کشتی گیری به هر نحوی پایش کاملا از تشک یا محوطه مشخص شده بیرون رود یک امتیاز از دست داده و یک امتیاز به حساب حریفش اضافه می گردد دراین کشتی اجرای فنون از طریق گرفتن بدن حریف خطا منظور می شود و چوخه کاران درست مثل جودوکاران تنها از طریق گرفتن لباس حریف اجازه اجری فن دارند شاید به همین دلیل هم باشد که بسیاری از قهرمانان ملی جودوی ما از کشتی با چوخه وارد جودو شده اند و در این رشته به افتخارات ملی آسیایی و بین المللی هم دست یافته اند.

لباس و لوازم گود چرخه باید از استاندارد های لازم برخوردار باشد یکی از نا به سامانی هایی که تقریبا در تمام مسابقات دیده می شود وجود لباس های چوخه با طرح ها و رنگ های مختلف است ضروری است که همانند سایر ورزش ها یک استاندارد مشخص برای لباس یا همان چوخه کشتی گیران در نظر گرفته شود در حال حاضر کشتی گیران از شلوار های کشتی استفاده می کنند در حالی که در گذشته شلوار کشتی با چوخه از پایین به بالا تا می خورد و کشتی گرفتن با آنی راحت تر بود و داوران نیز در این موارد در هنگام کشتی گول نمی خورند از سویی لباس چوخه در گذشته سر آستینش داشت ولی الان به صورت حلقه ای است و باید مرجعی باشد تا این قوانین را تصویب و اجرایی کند.


لباس و لوازم کشتی با چوخه اجزایی دارد که به مهم ترین آنها می توان اشاره کرد:

چوخه: که جامعه پشمین چوپانان و بزرگان و در واقع پوشاک قدیمی کرد های خراسان بوده است چوخه در زمان های پیشین پالتویی ضخیم و مقاوم و دارای آستین بوده ولی امروزه به یک جلیقه کتانی بدون آستین تبدیل شده است.

کمربند: شالی که بر روی چوخه به دور کمر بسته می شود و بدن را مانند سنگ محکم نگه می دارد و دامن چوخه را به دور آن می پیچد

شلوارک: که همانند شلوارک کشتی پهلوانی می باشد با این تفاوت که کمی به طرف بالا تا می شود
دهل و سرنا زورنه: که با نواختن آن توسط بخشی ها، کشتی گیر بول میدان کشتی به حرکت درمی آید و خود را گرم می کند و برای مسابقه آماده می شود نوای دهل و زورنا که همان ریتم جنگ است، با تک آوازی نیز برای خبر کشتی است و از مردم می خواهد که جمع شوند و با دل و جان به تماشا بپردازند میدان کشتی که دایره ای با قطر ۱۰ متر است و کشتی و کشتی در آنجا برگزار می شود.

باید در نظر داشت که تمام زیبایی کشتی با چوخه برگزاری آن به شکل سنتی است که می تواند برای تمام قشرها و رده های سنتی جذابیت داشته باشد کشتی با چوخه همیشه در فضای باز و دل طبیعت و اماکن تفریحی و بر روی خاک نرم یا چمنی برگزار شده است ضروری است در حال حاضر نیز تا جایی که اماکن دارد این امر لحاظ شود در حین کشتی نوای سرنا و دهل و یا قشمه و دهل بخش ها با ریتم خاصی شروع شده و به تدریج که کشتی اوج می گیرد ریتم آن نیز تندتر می شود دست دادن قبل از کشتی نیز از زیبایی های این ورزش است گود های کشتی سنتی و معروف در شهرهایی مثل قوچان و اسفر این نظیر گود ةای رهو رد و سلطان زیرا به چشمه زینل خان الگو های بسیار بارزی برای این مورد است.

چوخه قوانین مدونی ندارد معمولا در مسابقات کشتی با چوخه اختلاف نظرها گاهی مسئله ساز و مشکل آفرین است بحثداوری یکی از مو اردی است که همواره باعثایجاد اختلاف در میان کشتی گیران و دست اندرکاران و به تبع آن کشیده شدن این اختلاف به میان تماشاگران و شلوغی و هرج و مرج می شود نقطه ضعف این ورزش نبود قوانین و مقررات جامع و منسجم و واحد است که مورد پذیرش و مقبول همه علاقه مندان داوران و پیشکسوتان این رشته در کشور باشد در حال حاضر اختلاف نظر در نحوه برگزاری، داوری و اوزان وجود دارد که گاهی این اختلاف نظر ها مشکل ساز می شود.

در سال های گذشته هر چه دست به تغییر کشتی با چوخه زده اند وضع بدتر شده است زمان کشتی پیرو کشتی آزاد و محدود است تشریفات کشتی با چوخه زیاد شده و بیشتر از فنون آزاد استفاده می کنند رسوخ فنون رشته های دیگر به این رشته ورزشی باعثشده تا کشتی گیران بیشتر زیر گیری می کنند و به همین خاطر فن سنگ کشتی با چوخه که تماشاگران بسیار می دارد فراموش شود و کشتی گیران بیشتر به دنبال حداقل امتیاز هستند تا اجرای فنون و همین مسئله باعثشده کیفیت مسابقات افت کند تماشاگران صبوری کشتی با چوخه که اکثرا روستایی هستند از کشتی گیران توقع دارند فنون بکر لنگ را اجرا کنند آنها فنون کشتی آزاد وجود که اخیرا وارد چوخه شده است را دوست ندارند تماشاگر کشتی با چوخه فنون اصیل این ورزش را دوست دارد که متاسفانه کمتر به چشم می خورد لباس چوخه کاران کمی تغییر کرده است گارد کشتی آزاد و زیر کسی های جودو زیبایی های این ورزش بومی سنتی را کم رنگ کرده است در گذشته کشتی گیر از قدرت بدنی هم استفاده می کرد اما در حال حاضر چنین نیست این ورزش هم همانند سایر ورزش ها احتیاج به ایجاد تیم و لیگ دارد چنانچه کشتی با چوخه بخواهد به لحاظ مسابقات و رقابت ها البته نه در شکل اجرا از حالت سنتی خارج شده و به صورت حرفه ای درآید ضروری است به نظر می رسد که همانند سایر رشته های ورزشی به صورت تیمی درآید به طوری که این تیم ها پشتیبان مالی داشته و از جایی حمایت شوند البته این امر نباید باعثشود که دسترسی به رقابت های کشتی با چوخه افراد خاصی که فقط در تیم ها حضور دارند محدود شود مسابقات باید به گونه ای باشد که هر جوانی که آمادگی در خود می بیند بتواند در رقابت ها شرکت کند این رقابت ها به صورت هفتگی یا ماهیانه برگزار می شود در حال حاضر بیشتر رقابت های کشتی با چوخه دارای زمان بندی مشخص نبوده و درتاریخ های خاصی مثل اعیاد، روز های ۱۳ و ۱۴ فروردین و به صورت پراکنده برگزار می گردد.

این رقابت ها باید زمان بندی شده و در تقویم کشتی با چوخه منطقه در نظر گرفته شوند ضروری است برنامۀ هفتگی و یا ماهیانه ای برای برگزاری این رقابت ها در شهر های مختلف تدوین شده و سالی چند بار نیز رقابت ها به صورت استانی برگزار گردد.

متاسفانه هنوز ظرفیت ها و جذابیت های کشتی با چوخه برای خیلی از مسئولین ورزشی و فرهنگی به خوبی درک نشده است.

بودجه های کلانی که دربرخی ورزشهای بی بازده مثل فوتبال هزینه می شود و هیچ سود و نتیجه ای ندارد که هیچ بعضاً برخی ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی را نیز درجامعه در پی درد در صورتی که به کشتی با چوخه با نگاه درخور این آیین فرهنگی ورزشی نگریسته شود می توان بهره های فراوانی درجهت کاهش آسیب های اجتماعی و فرهنگی در جامعه به ویژه درقشر جوان از آن گرفت.

درشهرهای که مهد کشتی با چوخه اند می طلبد که گود های کشتی با چوخه درخور قدمت کشتی در این مناطق و نام آوران چوخه درسده های اخیر گردد گود های قدیمی موجود تقویت شده وبرنامه مدونی برای برگزاری مرتب مسابقات طرح ریزی گردد گود های موجود اکثراًبه صورت خودجوش ومردمی ایجاد شده اند و هیچ گونه بودجه و بر نامه ای برای آنها وجودندارد.

مسئولین وهیات داوران ومجریان گود بایستی از افراد زبده و اهل فن انتخاب شده تا در حین اجرا احیاناً بحثی پیش نیاید و به کسی اهانت نشود.

مجری و گوینده گود لازم است در نظر داشته باشد که نباید باحرف ها و رفتار خود باعثایجاد آزردگی و آشفتگی در بین تماشاگران و یا عدم تمرکز کشتی گیران شود ایراد خیر مقدم های مکرر برای هر مسئول هر چند در دره پایین که واردگود می شود گاهی اوقات آنچنان زیاد است که حوصله تماشاگران را سر می آورد.

یکی از دلایلی که کشتی با چوخه نتوانسته به جایگاه درخور توجه دست یابد عدم وجود یک نهاد رسمی و سازمانی به عنوان متولی این ورزش است.

به همین دلیل معمولاً بودجۀ آنچنانی برای این ورزش اختصاص نمی یابد ساختار رشته های ورزشی در تربیت بدنی به صورتی است که هر تشکیلات دارای فدراسیونی است اما کشتی با چوخه که زیر مجموعه کنفدراسیون یا فدراسیون جهانی است به عنوان یک ورزش بومی نتوانسته جایگاه منسجمی داشته باشد تا از یک هماهنگی وتصمیم ومدیریت وقوانین واحد و متمرکز برخوردار شود جا دارد این رشته درکنار دیگر رشته های نزدیک نظیر گیله مردی مازندران دارای تشکیلات در وزارت خانه ورزش و جوانان شود تا بهتر سازماندهی شود.

ناهماهنگی در برگزاری رقابتهای کشتی با چوخه زیاد است الباً تصمیمات بدون هماهنگی و به صورت شخصی گرفته می شود گاهاً می بینیم که ساالی چند بار در شهرستان های مختلف رقابتهایی برگزار می گردد و همه اینها هم نام رقابتهای استانی را به یدک می کشند.

مردم به طور سنتی رغبت زیادی به این کشتی دارند و شور و علاقه آنهاست که ساعت ها در شرایط سخت و زمین ناهموار بر ر وی زمین نشسته و کشتی ها را تماشا می کنند باید در نظر داشت که مردم و به ویژه مردم روستایی از سرمایه های اصلی کشتی بوده وضروری است با احداثحداقل جایگاه برای تماشاگران به حفظ آرامش و نظم در بین تماشاگران کمک نمود، تجلیل از پهلوانان و پیشکسوتان کشتی با چوخه امر شایسته ای است که در برخی از گود های کشتی با چوخه صورت می گیرد ضروری است که این امر تداوم داشته باشد وهمچنین انتخاب هاباید حق و به جا صورت بگیرد تا از پهلوانان به درستی تقدیر شود.

مشکلی که هم بر روی آمادگی و آرامش کشتی گیران تاثیر می گذارد و هم تماشاگران را آزار می دهد نبود امکانات رفاهی و بهداشتی است به لحاظ اینکه مدت این گونه رقابت ها طولانی بوده و معمولاً یک روز کامل طول می کشد و در مناطق غیر مسکونی برگزار می گردد عدم وجود امکاناتی همچون سرویس های بهداشتی، مواد غذایی و آب آشامیدنی این مشکلات را دو چندان می کند. همچنین وجود تیم های پزشکی و اورژانس و چادر هایی برای تعویض لباس چوخه کاران ضروری است.

یکی از مسائلی که همواره در گود های کشتی با چوخه روی میدهد عدم وجود نظم درگود است عدم تناسب تعداد مامورین با جمعیت، نبود حفاظ بین تماشاگران و میدان کشتی بحثاختلاف در داوری و سایر موارد باعثایجاد شلوغی وهرج ومرج در گود شده که در برخی موارد شاهد حرکات ناپسند و دور از شان چوخه از طرف معدودی از تماشاگران و کشتی گیران هستیم که شایسته این ورزش نیست.
جوایز کشتی با چوخه نیز به سبب ماهیت سنتی و ملی اش متفاوت است به فاتحان میدان چوخه قند اهدا می شود، این قند که همان جایزه است می تواند شتر، گوسفند، قالی، لوازم منزل، وجه نقد وسکه باشد گاهی اوقات نیز از دست بافته های عشایر نظیر قالی، جاجیم و گلیم استفاده می شود.

توجه به اخلاقیات در کشتی با چوخه امرمهمی است روح معنوی جاری در ورزش کشتی با چوخه بی شباهت به روح ورزش باستانی و کشتی پهلوانی نیست نیت پاک ورزشکار حاضر در رقابت کشتی با چوخه و در آغوش گرفتن حریف پیش و پس از مسابقه از الزامات مبارزه های این ورزش است ریشه مشترک کشتی با چوخه با کشتی پهلوانی که هر دو آیینی برای رزم و حریف طلبی محسوب می شوند این دو را بیشتر به هم نزدیک کرده است.

کشتی گیران نیز لازم است در نظر داشته باشند که جنبه پهلوانی و پهلوان منشی در چوخه بالاتر و زیبنده تر از جنبه قهرمانی آن است.

در پایان باید خاطر نشان کرد: در اکثر مسابقات کشتی با چوخه بیشتر جوانان به استثنای عده معدودی که تمرینات باشگاهی دارند بدون داشتن تمرینات وآمادگی لازم پای در گود چوخه می نهند البته این امر در دراز مدت برای پیشرفت کشتی با چوخه یک آفت است کشتی با چوخه در صورتی می تواند در سطح ملی و جهانی مطرح شود و نتایج آن به بار بنشیند که کشتی گیران همواره ازلحاظ بدنی آماده بوده و تمرینات و آمادگی های جسمی زیر نظر مربی آگاه و دلسوز داشته باشد.

تأسیس باشگاه های اختصاصی کشتی با چوخه، برگزاری کلاس های داوری و مربیگری چوخه، شناسایی فنون بکر و آموزش دادن به مربیان این رشته و تمرینات مداوم چوخه کاران زیر نظر آنان در توسعه کشتی با چوخه ضروری است.

انعکاس حرفه ای اخبار و تحلیل کشتی با چوخه در رسانه های جمعی باعثشناخت بیشتر مردم و مسئولان رده بالا نسبت به این موضوع شده و طبعاً گرایش وعلاقه ملی نیز به این ورزش بیشتر می شود واین ورزش بیش ازاین جدی گرفته می شود.

انتهای پیام /