اسوه حیات طیبه

از ویژگی های مهم اسلام که نقش موثری در رشد وتوسعه جامعه بشری داشته پاسخگو بودن به نیاز های مادی ومعنوی انسان است.

دو عنصری که بیش از همه موجب رشد وتوسعه انسان شده علم پروری واخلاق است که این حقیقت در کلام امیر مومنان امام علی (ع)چنین بیان شده: ایها الناس اعلمو ا ان کمال الدین طلب العلم والعمل به،مردم آگاه باشید کمال دین در تحصیل دانش وعمل به آن است. ابتدا نقش دانش را در رشد وتوسعه انسان بررسی می کنیم.

*نگاه اسلام به علم ودانش

در فرهنگ اسلام برای چند گروه از جامعه جایگاه ویژه ای منظور شده است که ازجمله آنان، پیامبران، مجاهدان، نیکوکاران ونیز دانشمندان است. خداوند در قرآن می فرماید: یرفع الله الذین آمنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات (سوره مجادله آیه ۱۱) خداوند مومنان را رفعت مقام بخشیدوصاحبان علم واندیشه درجات برتری دارند. این آیه شریفه مقدمه ای دارد که خداوند خطاب به مومنان می فرماید: هرگاه از شما خواسته شود که از جایتان برخیزید، برخیزید که احتمال داده اند پیام آیه شریفه این باشد، هرگاه دانشمندی به جمع شما وارد شد به‌احترام او قیام کنید.

*علم نور است

علم هدیه وتفضل الهی است که در قرآن با لفظ اوتوا العلم آمده است ولذا در جامعه اسلامی، صاحبان علم همواره از جایگاه رفیعی برخوردار می باشند. امام صادق(ع)می فرماید:العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاء. علم نوری است که خداوند از روی عنایت در قلب هر کسی که اراده کند می تاباند وحتی خشیتی که در ارتباط با خدا جایگاه بلندی دارد ثمره علم ودانش معرفی شده است. انما یخشی الله من عباده العلماءسوره (فاطر آیه۲۸). اگر چه دراسلام دانش به‌صورت مطلق فضیلت به حساب می آید اما به لحاظ کاربردی دانشی توصیه شده که د ر مسیر صلاح وسعادت جامعه از آن استفاده شود.

*مسئولیت پذیری

درقرآن مجید می خوانیم:ولاتقف ما لیس لک به علم ان السمع والبصر والفواد کل اولئک کان عنه مسئولا(بنی اسرائیل ۳۶) ای پیامبر، هرگز از پی آنچه علم نداری مرو، آگاهانه قدم بردار زیرا چشم وگوش ودل آدمی در پیشگاه الهی باید پاسخگو باشد

*تجلیل از دانشمندان

در ارتباط با تجلیل از دانشمندان پیامبر اسلام می فرماید:وقتی خداوند برای ملتی نیکی بخواهد خردمندانشان را بر آنان فرمانروا می سازد ودانشمندان میانشان قضاوت می کنند وثروت را به‌دست بخشندگان آنان می دهد.

*نقش اخلاق در رشد وتوسعه انسان

پیامبر گرامی اسلام بعد از دعوت مردم به توحید ومبارزه باشرک با شعار«انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» ماموریت خود را آغاز کرد. (من برای پایه گذاری وتوسعه زیبایی های اخلاقی برانگیخته شده ام). پیامبر با رفتار خود چگونگی مبارزه با رذیلت های اخلاقی را به مردم آموزش می داد، همچنین در تعاملاتش بامردم نقش کرامت های اخلاقی را درسعادت فرد و جامعه تبیین می فرمود. هرگاه به احکام عبادی اسلام بنگریم مشاهده می کنیم بعد اخلاقی به‌عنوان یک شاخص تعیین کننده در احکام رعایت شده است برای مثال در اقتصاد آزاد که سود وبهره از جمله اهداف اساسی است واصولا در تجارت آزاد بحث مفاسد ومصالح اخلاقی مطرح

نمی شود اما در اقتصاد اسلامی سود وبهره زمانی مشروع ومباح است که با دستورات اخلاقی اسلام مغایرت نداشته باشد ولذا سودجویی از راه احتکار وارتشاءوکلاهبرداری وقمار و … در اسلام تحریم شده است وکسانی که از راه های نامشروع کسب درآمد نمایند قانونا تحت تعقیب قرار می گیرند.

*اهتمام اسلام به اشتغال و کارآفرینی

نبی مکرم اسلام مردم را به فعالیت های صحیح اقتصادی تشویق می نمود و تولید کنندگان وکارآفرینان را به پاداش های اخروی دلگرم

می فرمود .هرگاه پیامبر باخبر می شدند که فردی سربار دیگری است وتن به کار نمی دهد اورا مذمت کرده وتاکید می فرمودند که تحصیل معاش از طریق حلال بر همه لازم است وهر کس باید از دسترنج خود زندگی را ادامه دهد وکسانی را که به خاطر تن پروری و ولگردی بر دیگران تحمیل می شوند مورد لعن وخشم الهی وبیگانه نسبت به روح اسلام معرفی می نمودند .به طور کلی در اسلام کار واشتغال که متضمن منافع فرد وجامعه است مورد تایید اسلام می باشد مشروط بر این که جنبه های قانونی واخلاقی آن رعایت شده باشد .

*اهتمام اسلام به فخرزدایی عصر جاهلیت

در اسلام برتری های قبیله ای، قومی وشخصی که در صدر اسلام ودر جاهلیت آن عصر به شدت رواج داشت وامروز نیز درجاهلیت مدرن نیز جا و مقامی دارد مردود شناخته شده وسوره مبارکه تکاثر در همین ارتباط نازل شده است . در اسلام منحصرا برتری انسان ها از راه تقوا وخود کنترلی تعریف شده خداوند در قرآن می فرماید: ان اکرمکم عندالله اتقاکم. آنان که با تقوا ترند

نزد خداوند محبوب تر ومقرب ترند. با نگاه قرآن مجید تفاخرات باطل ناشی از انحطاط اخلاقی است ولذا به‌شدت مورد نکوهش قرار گرفته است وکرامت وبزرگواری رادر کسب کمالات معنوی بیشتر وسر سپردگی به درگاه رب العالمین معرفی می نماید .

*اهتمام اسلام در دفاع از آزادی واقعی انسان

پیامبر اسلام منادی آزادی در جامعه بشری است. درنظام الهی اسلام، انسان در انتخاب شغل، مسکن وعقیده آزاد است. در این مکتب هر آنچه تحت عنوان استعمار و استثمار در دنیا انجام می شود مغایر با اخلاق اسلامی بوده و مردود است. طعم شیرین آزادی را بیشتر انسان هایی می چشند که در گذشته در چنگال قدرتمندان وچپاولگران در اسارت به سر می بردند. دیکتاتور هایی که جز هوی وهوس و قلدر مآبی هیچ مرزی را قبول ندارند. اسلام هر کجا پاگذاشت سیطره این دژخیمان را شکست ومحکوم نمود و آزادی که نعمت بی بدیل زندگی است برای بشریت به ارمغان آورد.

در نظام الهی که پیامبر اسلام به‌خاطرآن مبعوث شد دارایی و آبرو وخواسته های مشروع و استقلال و ابتکار انسان ها در لوای آزادی وعدالت اجتماعی باید محفوظ باشد وکسانی که با افسار گسیختگی وخودسری وسوء استفاده از عنوان آزادی، در نظم جامعه اختلال ایجاد می کنند باید ار جامعه طرد گردند تا زمینه رشد وتوسعه فرد وجامعه درسایه تعلیمات حیات بخش اسلام فراهم شود.