آیت الله ملکوتی درگذشت + زندگینامه

به گزارشخبرگزاری فارساز تبریز، آیت الله ملکوتی مدتی بود که به علت بیماری ریوی در بیمارستان مسیح دانشوری تهران بستری شده بود امروز دارفانی جان به جان آفرین تسلیم کرد.

حجت الاسلام محمدی گلپایگانی رییس دفتر مقام معظم رهبری، علی لاریجانی رییس مجلس و آیت الله مجتهد شبستری نماینده ولی فقیه در استان از وی در بیمارستان عیادت کردند.

مسلم ملکوتی در هفتم شهریور سال ۱۳۰۲ هجری شمسی مطابق با ۱۷ محرم ۱۳۴۲ هجری قمری در خانواده ای مذهبی به دنیا آمد. پدرش مشهدی یوسف، کشاورزی متدین بود و با علمای منطقه ارتباط مستمر داشت. وی که به آموزش علم و خواندن و نوشتن علاقه مند بود به مکتب خانه می رفت و فرزندش مسلم را نیز با خود به آن جا می برد.

تحصیلات

‏از پنج سالگی نزد پدرش به آموختن روخوانی و حفظ قرآن پرداخت، در شش سالگی حافظ سوره های قرآن(از اوّل تا سوره قاف) بود، سپس نزد یکی از علمای منطقه که از منسوبانش بود به تکمیل آموخته های خود پرداخت و در مدتی اندک خواندن، نوشتن و قرآن مجید را فراگرفت. سپس برای ادامه تحصیل به شهر سراب در چهار کیلومتری زادگاهش رفته و در آن شهر کتاب های متداول ادبی از قبیل مقدمات، سیوطی، شرح جامی، مغنی، مطول و مقداری از منطق و اصول فقه مانند کتاب های حاشیه و معالم را نزد علمای آن زمان همچون میرزا رضاقلی، میرزا یعقوب، میرزا غلامعلی اصغری و میرزا حسین محدثی فرا گرفت.

در هفده سالگی برای ادامه تحصیل به تبریز مهاجرت کرد و در مدرسه طالبیه مشغول تحصیل شد. در تبریز به مدت چهار سال از علمای آن عصر، کتاب های شرح لمعه، رسائل، مکاسب و کفایه را فراگرفت. اساتید او در این زمان سید مهدی انگجی، میرزا فتاح شهیدی(نماینده آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی)، حاج میرزا محمود دوزدوزانی و سید محمد بادکوبه ای و جمعی دیگر بودند. در طول اقامت و تحصیل مستمر در حوزه علمیه تبریز، کتاب هایی را که پیش تر خوانده بود به طلاب تدریس می کرد.

مهاجرت به قم

در سال ۱۳۲۱ پس از به پایان رساندن دوره سطح در حوزه علمیه تبریز، برای ادامه تحصیل و بهره گیری از علماء حوزه علمیه قم، به شهر[قم] مهاجرت کرد. در آن زمان به دلیل تلاش های شیخ عبدالکریم حائری بنیان گذار حوزه علمیه قم علمایی در این حوزه تربیت شده و حضور داشتند.

استقرار در حوزه علمیه قم، نهایت آرزوی او بود. از آغاز ورود، مشغول تحصیل نزد علمای موجود شد. وی از حوزه درسی فقه واصول شیخ عبدالنبی نمازی، فیض، سید محمد حجت کوه کمری بهره برده در زمره طلاّب ممتاز درس آنان محسوب می شد.

او همچنین از شاگردان برجسته آیت الله خمینی و مورد علاقه و توجه وی بود، در حوزهٔ درس علوم عقلی وی حضوری مداوم داشت و تا آخرین سال هایی که امام خمینی فلسفه تدریس می کرد جزء شرکت کنندگان در درس های او بود. زمانی که امام خمینی تدریس خارج را شروع کرد، آیت الله ملکوتی مشتاقانه از درس آیت الله خمینی استفاده کرد و دیگران را نیز به این کار ترغیب می نمود.

در زمان اقامت وی در قم، آیت الله بروجردی که تا آن زمان بعد از مراجعت از نجف اشرف در شهر بروجرد اقامت می کرد در پاسخ به دعوت جمعی از بزرگان قم از جمله خمینی به قم آمد و آیت الله ملکوتی تا زمان مهاجرت به نجف در دروس او شرکت می کرد.

آیت الله ملکوتی در کلاس علم فلسفه از آیت الله میرزا مهدی مازندرانی، آیت الله شیخ ابوالقاسم اصفهانی، آیت الله میرزا مهدی آشتیانی و آیت الله علامه طباطبائی و آیت الله خمینی درس می کرد و قسمت الهیات شرح منظومه را به طور خصوصی نزد علامه طباطبائی خواند.

آیت الله ملکوتی در یک دوره یک ساله به همراه دوستانش، همچون احمدی میانجی، موسوی اردبیلی، و حقی سرابی به مشهد مقدّس رفت و در مدرسه خیرات خان سکونت گزید. در این حوزه در درس فقه و معارف دینی استادانی چون سیدیونس اردبیلی و میرزا مهدی غروی اصفهانی شرکت جست و نزد آیت الله شیخ محمدرضا کرباسی، ریاضیات و هیئت را آموخت. بخشی از شرح اشارات را نیز نزد آیت الله شیخ سیف الله ایسی میانجی فراگرفت و آنگاه دوباره به قم بازگشت.

آیت الله ملکوتی در کنار تحصیلات مداوم خود همیشه به عنوان مدرس و محقق مشغول تربیت طلبه ها در علوم مختلف بود و قبل از رفتن به نجف در حوزة علمیة قم از اساتید فلسفه، کلام، فقه واصول به شمار می آمد. مجالس درس وی از مجالس پرجمعیت و حوزه تدریسش از حوزه های گرم و پربار حوزه علمیه قم بود.

سفر به نجف

آیت الله ملکوتی، پس از سیزده سال اقامت و تحصیل مداوم و استفاده عمیق از استادان بزرگ فقه، اصول و فلسفه در قم و مشهد، در سال ۱۳۳۴ ه. ش برای تکمیل اندوخته های علمی و کسب معارف بیشتر، از استادان حوزه علمیه نجف اشرف، عازم این شهر شد و پس از ورود در درس های خارج فقه و اصول آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله سید عبدالهادی شیرازی، آیت الله سید محمود شاهرودی، آیت الله سید ابوالقاسم خویی و آیت الله شیخ حسین حلّی حاضر شد و به مدت دوازده سال از این استادان بهره برد و در این مدت یک دوره کامل درس اصول آیت الله خویی را به رشته تحریر درآورد و از شاگردان بارز وی بود. او با بیش از سه دهه تلاش و فداکاری در وادی تحصیل و تحقیق در علوم مختلف حوزوی و علوم غریبه، سرانجام به قله اجتهاد رسید و از استادان بزرگی همچون آیت الله حجت، آیت الله سید عبدالهادی شیرازی، آیت الله حکیم و آیت الله خویی، اجازه اجتهاد دریافت کرد و با شخصیت هایی مانند: آقابزرگ تهرانی، و علامه امینی ارتباط علمی و دوستی پیدا کرد و از محضر این دو بزرگوار نیز موفق به کسب اجازه روایت شد.

تدریس

آیت الله ملکوتی از همان دوران ابتدایی تحصیل در سراب و تبریز، به تدریس اهتمام داشت. او در کنار تحصیل، آموخته های خود را به طلاّب و روحانیون دیگر تعلیم می داد و در طول تدریس در حوزه های علمیه سراب، تبریز، قم، مشهد و نجف، طلاّب و روحانیون بسیاری را تعلیم و تربیت نمود و هم اکنون اغلب شخصیت های برجسته حوزوی و بیشتر روحانیونی که در مسئولیت های سیاسی و اجرایی فعالیت می کنند، از شاگردان او به شمار می آیند.

آیت الله ملکوتی در اوایل دهه سی، در حوزه علمیه قم، از استادان برجسته سطوح عالی به شمار می آمد و از این جهت، مورد توجه مراجع و طلاّب و روحانیون این حوزه بود. او علاوه بر کتاب های رسائل، مکاسب و کفایه، کتاب شفای بوعلی را در قم برای طلاب تدریس می کرد به طوریکه آوازه علمی اش به حوزه نجف رسیده بود. از این رو، چون وارد این حوزه کهن شیعی شد با اینکه قصد داشت تنها به استفاده علمی از محضر بزرگان این حوزه بسنده کند و تدریس را موقتاً کنار بگذارد، با استقبال و درخواست طلاب و روحانیون نجف مواجه شد و او را به تدریس و تعلیم علمی واداشتند از این رو، وی در حوزه نجف، در مقبره میرزای شیرازی به تدریس رسائل، مکاسب، کفایه، شرح اشارات، شرح منظومه، اسفار، ریاضیات و علم هیئت همّت گماشت.

آیت الله ملکوتی علاوه بر فقه و اصول، در فلسفه نیز صاحب نظر می باشد و بر کتاب های اسفار، منظومه سبزواری و شفای بوعلی حاشیه نگاشته است. نام «میرزا مسلم سرابی»، حوزه نجف را تحت شعاع قرار داده بود. تدریس فلسفه و در حوزه نجف شهره آفاق شد و این در حالی بود که در اثر مخالفت برخی محافل، تدریس فلسفه در این حوزه ممنوع بود و کرسی درس فلسفه شخصیت های بزرگی همچون، شیخ صدرای بادکوبه ای و میرزا باقر زنجانی منتهی به تعطیلی و انزوا شده بود. جسارت علمی، اهتمام ذاتی و اعتقاد قلبی آیت الله ملکوتی به راه و مبانی خویش از یک سو و حمایت و عنایت برخی مراجع تقلید از شخصیت علمی او از سوی دیگر، آیت الله ملکوتی را در ادامه مسیر مقاوم و استوار ساخت و موفق شد تا آخرین روز اقامت خود در آن حوزه، علاوه بر فقه، اصول و… همچنان به تدریس فلسفه ادامه دهد، به گونه ای که درس فلسفه او در نجف منحصر به فرد شده بود.

مراجعت به شهر قم و تدریس

آیت الله ملکوتی در سال ۱۳۴۷ ه. ش برای دیدار با بستگان و دوستان، با هدف بازگشت به نجف به ایران آمد. کمی پس از ورود به ایران روابط دولت های ایران و عراق تیره شد و دولت عراق، اقدام به اخراج ایرانیان کرده و دیگر امکان بازگشت او به نجف نبود در حالیکه کتابخانه و نوشته های علمی اش در نجف مانده بود، برای همین تصمیم گرفت در شهر قم اقامت کند، سرانجام پس از یک سال با پی گیرهای بسیار شاگردان پاکستانی اش توانست کتابخانه را به قم انتقال دهد که در این نقل و انتقال، بعضی از کتاب های خطی و نفیس و یادداشت ها و تقریرات او خسارت اساسی دید، آیت الله ملکوتی پس از استقرار در حوزه علمیه قم، بنا به درخواست استادان و عالمان بزرگ این حوزه، به تدریس خارج فقه و اصول اقدام کرد. درس خارج فقه و اصول او تا انقلاب ایران(۱۳۵۷) به مدت یک دهه، همچنان به طور مستمر و پرنشاط ادامه پیدا کرد.

او از استادان برجسته درس خارج در این حوزه مطرح و مورد توجه و احترام همگان گشت. آیت الله ملکوتی علاوه بر فقه، اصول، در فلسفه، حدیث، رجال، درایه که از علوم رایج در حوزه های علمیه به شمار می آید و نیز در رشته هایی همچون ریاضیات، هیئت، تاریخ اسلام و تاریخ گذشته و معاصر ایران نیز کار کرده در هر کدام از این رشته ها صاحب نظر است.

شیوه تدریس و تحقیق

روش علمی و شیوه تحقیقی آیت الله ملکوتی در تحقیق و تدریس، در مرحله نخست، بررسی آرا و نظرات استادان خود و نیز نقد و بررسی مبانی و اقوال استادانِ استادانش مانند میرزای نایینی، شیخ محمدحسین کمپانی، آقا ضیاء عراقی و آخوند خراسانی است.

فعالیت های اجتماعی و سیاسی

با اینکه آیت الله ملکوتی از دهه سی به نجف اشرف هجرت کرد و در سال های آغازین و سرنوشت ساز انقلاب ایران(۱۳۵۷) در حوزه علمیه قم حضور نداشت، چون از شاگردان خاص آیت الله خمینی به شمار می آمد، ناگزیر مسائل انقلاب را در نجف دنبال می کرد. هنگامی که امام خمینی در سال ۱۳۴۴ ه. ش به نجف تبعید شد، وی جزو اوّلین کسانی بود که در منطقه خان یونس، مکانی در میان کربلا و نجف، به استقبال آیت الله خمینی رفت و وقتی اکثر علمای مقیم نجف جهت دیدار او به صف ایستاده بودند، چون آیت الله خمینی با وی مواجه شد، خیلی با محبت و چهره ای گشاده از شاگردش احوال پرسی کرد و بعد برای بازدید، به منزلش آمد. از آن پس، دوباره ارتباط استادی و شاگردی همچنان در میان آن دو استمرار یافت تا اینکه آیت الله ملکوتی در سال ۱۳۴۷ ه. ش به ایران آمد.

آیت الله ملکوتی در فعالیت های تبلیغی و اجتماعی خود، از مبانی فکری و انقلابی آیت الله خمینی الهام می گرفت و وقتی برای تبلیغ به شهر سراب و روستاهای اطراف آن می رفت، در آبان ماه سال ۱۳۵۶ ه. ش که حرکت انقلاب با قتل مصطفی خمینی، روند تکاملی خود را آغاز کرد، آیت الله ملکوتی به عنوان عضو برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در عرصه های مختلف و سرنوشت ساز انقلاب حضوری پررنگ داشت و در اکثر اعلامیه هایی که جامعه مدرسین صادر می کرد آیت الله ملکوتی اوّلین یا دومین امضا کننده بود. در بیانیه معروف و موصوف به خلع شاه از سلطنت امضای آیت الله ملکوتی اوّلین امضای در این بیانه است. موضوعات بعضی از این بیانیه ها که در دوران محمدرضا پهلوی از سوی جامعه مدرسین صادر شد و امضای آیت الله ملکوتی هم در آنها به چشم می خورد، عبارت اند از:

۱. قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز

۲. فجایع شهر یزد

۳. درباره اوضاع سیاسی ایران.

۴. اعتراض به حمله مزدوران شاه به منازل مراجع.

۵. درباره حادثه ۱۹ اردیبهشت قم.

۶. به مناسبت تحریم جشن نیمه شعبان به عنوان اعتراض.

۷. محکومیت جنایت میدان ژاله(۱۷ شهریور) تهران

۸. اعتراض به تشکیل دولت نظامی ازهاری

۹. پیام به کارکنان شرکت نفت

۱۰. پشتیبانی از اعتصاب کارکنان شرکت نفت.

۱۱. درباره راهپیمایی تاسوعا و عاشورا.

۱۲. خلع شاه از سلطنت

۱۳. به مناسبت سالگرد قیام خونین قم

۱۴. حمایت از استادان دانشگاه ها.

۱۵. تلگرام به رئیس جمهور فرانسه، برای ورود امام به پاریس

۱۶. اعتراض به جنایات عمال شاه.

۱۷. اعتراض به روی کار آمدن شاهپور بختیار

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران(۱۳۵۷)، آیت الله ملکوتی با حکم کتبی آیت الله خمینی برای حل اختلافات شهرستان زنجان مأموریت یافت و اختلافات عمیق و حساس را که بین عالمان و برخی گروه های دیگر آن جا وجود داشت، حل کرد. یک بار نیز به همین منظور به استان آذربایجان شرقی و تبریز اعزام شد و این مأموریت را انجام داد.

امامت جمعه در تبریز

هنگامی که آیت الله خمینی او را به عنوان نماینده ولی فقیه در آذربایجان و امام جمعه شهر تبریز برگزید، او تمام سوابق تدریس در حوزه، شاگردان و سایر تعلقات ظاهری دیگر را کنار گذاشته، در خدمت آیت الله امام روح الله خمینی، قرار گرفت. قبلا دو روحانی در این سِمت در تبریز به شهید شده بودند و اوضاع آذربایجان و تبریز، به خاطر فعالیت های وابستگان به حزب جمهوری خلق مسلمان، آشفته بود و کنترل آن بس دشوار و حتی غیرممکن به نظر می آمد و قبول این مسئولیت، به نوعی استقبال از مرگ بود.

خط مشی ها

هم زمان با ورود آیت الله ملکوتی به تبریز، حزب جمهوری خلق مسلمان منحل و وابستگان آن از صحنه سیاسی خارج شده و به کشورهای همسایه گریخته بودند و این مشکل در ظاهر برطرف شده بود، ولی پیامدهای آن در سطح آذربایجان و به ویژه در تبریز، همچنان باقی بود. عده زیادی از روحانیون که معمولاً مقلد و طرفدار آیت الله شریعتمداری بودند، به عضویت حزب جمهوری خلق مسلمان درآمده و از سوی حکومت به انزوا کشیده شده بودند و بعضی از آنها به اتهاماتی دستگیر و محاکمه شده، در زندان به سر می بردند. علاوه بر این، در همین ایام، موضع گیری هایی که از سوی برخی بر ضد آیت الله خویی انجام گرفته بود، تعداد دیگری از روحانیون را نسبت به انقلاب دلسرد کرد و آنان را به انزوا کشانده بود. بدین ترتیب، اکثر مساجد در تبریز و حومه به علت نبودن امام جماعت، به تعطیلی گراییده و این موضوع، در میان توده مردم نیز تأثیر بدی گذاشته بود.

خدمات عمرانی

آیت الله ملکوتی در مدت حضور و رفت و آمدهای تبلیغی مذهبی در شهرهای سراب و تبریز، با جذب افراد خیرخواه و نیکوکار، اقدام به تأسیس و تجدید بنای مراکز علمی، فرهنگی و مذهبی، مانند مسجد، مدرسه علمیه، صندوق قرض الحسنه، کتابخانه و مصلا کرده است.

آثار و تألیفات

۱ - المحاکمات این کتاب نقد و بررسی آرا و نظرات میرزای نایینی، آقاضیاء عراقی و کمپانی در اصول و مقایسه آنها با یکدیگر که در سال ۱۳۷۱ ق. در نجف به چاپ رسیده است.

۲ - الربافی التشریع الاسلامی این کتاب، ۳ جلد است که جلد اوّل، شامل سیر تاریخی ربا، نظرات ادیان و مکتب های اقتصادی درباره ربا و طرح و ردّ اشکالات وارده بر حرمت رباست که در سال ۱۳۹۲ ه. ق به چاپ رسیده است. جلد دوم و سوم آن درباره ربای قرضی و ربای معامله ای است که هنوز چاپ نشده است.

۳ - ماالفرق بین الدّین و العلم و الفلسفه این کتاب، دارای بحثهای علمی تحقیقی در ردّ مکتب مارکسیسم و فلسفه کمونیستی است که در روزهای گسترش آن در عراق، آیت الله ملکوتی آن را به نگارش درآورده و برای آگاهی طلاّب و دانشجویان عراقی در نجف، آن را تدریس کرده است این کتاب نیز هنوز چاپ نشده است.

۴ - الامن العام فی الاسلام آیت الله ملکوتی در این کتاب به بحثمبسوط و مفصلی درباره ضرورت امر به معروف و نهی از منکر و شرایط آن از دیدگاه قرآن، سنت و عقل پرداخته است. این اثر در سال ۱۴۰۳ ه. ق در تبریر به چاپ رسیده است.

۵ - المنافقون فی القرآن والسنة والتاریخ(خطی)

۶ - تفسیر سوره فاتحه(خطی).

۷ - مقتل الامام الحسین(علیه السلام)(خطی).

۸ - شرح مبسوط بر کفایه الاصول(خطی).

۹ - تقریرات درس مرحوم آیت الله حجت(خطی).

۱۰ - حاشیه بر عروة الوثقی که به چاپ رسیده است.

۱۱ - حاشیه بر اسفار ملاّصدرای شیرازی(خطی).

۱۲ - حاشیه بر شفای بوعلی(خطی).

۱۳ - مناسک حج که چند بار چاپ شده است.

۱۴ - توضیح المسائل که چندین بار به چاپ رسید.

۱۵ - مسجد، مسجد شد

۱۶ یک دوره اصول

۱۷ وقف نامه

۱۸ کتاب الطهارت

۱۹ کتاب الصلاه

یکی از آثار این فقیه، کتاب «مسجد، مسجد شد» است. انگیزه نگارش او از این اثر، احیا و تجدید بنای مصلای بزرگ تبریز بود. این کتاب، در سال ۱۳۶۴ ه. ش در دو جلد در تبریز به چاپ رسید. یک بخش آن از تحقیق تاریخ موقوفات در آذربایجان حکایت دارد و بخش های دیگر آن، درباره رویدادهای مهم تاریخی در آذربایجان و ایران است.

کتابخانه شخصی

بیش از پنجاه هزار جلد کتاب، با موضوعات گوناگون به زبان های فارسی، عربی، ترکی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، لاتین و… در کتابخانه آیت الله ملکوتی وجود دارد از این تعداد یک هزار جلد آن نسخه های خطی است که در میان آنها نسخه های نفیس و گرانبها نیز دیده می شود.

مرجعیت

ملکوتی در پی درخواست آیات عظام محمدفاضل لنکرانی و علی مشکینی از آیت الله خامنه ای پس از کسب نظر موافق وی در خرداد ماه سال۱۳۷۴ به شهر قم برگشت.

پس از ورود به قم ملکوتی، تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کرده و در حال حاضر یکی از مراجع تقلید و شخصیت های برجسته شیعه محسوب می گردد.

انتهای پیام / ۶۰۰۰۱