به مناسبت بیستم فروردین روز ملی فناوری هسته ای؛
فناوری بومی شده هسته ای؛ افتخار هر ایرانی
خبرگزاری تسنیم: در سالروز جشن فناوری هسته ای، جای دانشمندان نخبه ایرانی همچون استاد شهید مسعود علی محمدی، استاد شهید مجید شهریاری، استاد شهید داریوش رضایی مقدم و استاد شهید مصطفی احمدی روشن خالی است.
به گزارشخبرگزاری تسنیم، ۲۰ فروردین سال ۱۳۸۵ خبر دستیابی ایران به فناوری غنی سازی اورانیوم و راه اندازی یک زنجیره کامل غنی سازی توسط سانتریفیوژهای ساخت ایران اعلام شد.
در پی این موفقیت دانشمندان و متخصصان کشورمان در دستیابی به نسل جدیدی از سانتریفیوژها در ایران و اعلام آن به آژانس بین المللی انرژی اتمی، کشورمان در زمره کشورهای صاحب تکنولوژی در غنی سازی اورانیوم محسوب می شود. این مراسم باشکوه در مشهد مقدس و در جوار بارگاه ملکوتی ثامن الحجج(ع) برگزار شد.
پس از آن با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، به پاس قدردانی از تلاشهای افتخار آفرین دانشمندان جوان ایرانی در دستیابی کشور به فناوری صلح آمیز هسته ای، ۲۰ فروردین در تقویم رسمی ایرانیان «روز ملی فناوری هسته ای» نام گرفت.
روز ملی فناوری هسته ای فرصتی برای قدردانی یکایک ایرانی ها از هم، برای استقامت و پایمردی در مسیری سخت و دشوار به منظور نشاندن کشور بر یکی از قله های بزرگ آرزو و امید ملی بود که همگان آنرا تحمل و با سرفرازی از آن عبور کردند. روز ملی فناوری هسته ای روز مردم ایران است و روزی است که ملت ایران با همدلی، استقامت و پیگیری آرمانهای بزرگ انقلاب اسلامی، به هدفی والا یعنی هسته ای شدن ایران اسلامی دست یافت.
در سالروز جشن فناوری هسته ای، جای دانشمندان نخبه ایرانی همچون استاد شهید مسعود علی محمدی، استاد شهید مجید شهریاری، استاد شهید داریوش رضایی مقدم و استاد شهید مصطفی احمدی روشن خالی است.
● فعالیتهای هسته ای ایران از قبل انقلاب اسلامی تاکنون
اولین تلاشهای ایران برای دستیابی به فناوری هسته ای به دهه ی ۱۹۵۰ میلادی باز میگردد. نخستین کشوری که ایران را به دستیابی به فناوری هسته ای ترغیب و این فناوری را به ایران منتقل کرد(ایالات متحده آمریکا)، نخستین مخالف جدی امروز ایران در تحقق فعالیتهای هسته ای آن می باشد.
اولین قدم جدی در زمینه ی استفاده از علوم و فناوری هسته ای در ایران در سال ۱۳۳۵ برداشته شد. در ۱۴ اسفند ۱۳۳۵ موافقت نامه ی همکاری بین دولت ایالات متحده ی آمریکا و دولت ایران راجع به استفاده های غیرنظامی از انرژی اتمی امضاء گردید. این موافقتنامه که از طرف دولت ایالات متحده ی آمریکا رئیس کمیسیون انرژی اتمی این کشور آن را امضاء نمود، مشتمل بر یک مقدمه و یازده ماده است. این موافقتنامه در تاریخ دوازدهم بهمن ماه ۱۳۳۷ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. طبق ماده ی ۳ این موافقتنامه، طرفین اطلاعات مربوط به امور زیر را مبادله خواهند نمود:
طرح، ساختمان، کارکردن رآکتورهای تحقیقاتی و به کاربردن آنها به شکل وسائل تحقیقاتی توسعه و مهندسی و در معالجات رادیوتراپی.
مسائل بهداشتی و استحفاظی مربوط به کارکردن و استفاده از رآکتورهای تحقیقاتی.
- استفاده از ایزوتوپهای رادیواکتیو در تحقیقات فیزیکی و زیست شناسی، معالجات رادیوتراپی، کشاورزی و صنعتی.
طبق این موافقتنامه، کمیسیون انرژی اتمی آمریکا اورانیومی را که دارای مقدار زیاد ایزوتوپ یو ۲۳۵(U - ۲۳۵) است به هر مقدار که به عنوان سوخت بدوی و علی البدل در به کار انداختن رآکتور تحقیقاتی لازم باشد، به دولت ایران واگذار خواهد نمود. کمیسیون همچنین مواد مورد لزوم ساختمان و کارکردن رآکتورهای تحقیقاتی در ایران را چنانچه در دسترس داشته باشد و تهیه ی آن در بازار میسر نباشد، به دولت ایران یا به اشخاص تحت اختیار قانونی آن فروخته یا به اجاره واگذار خواهد نمود.
طبق ماده ی ۱۰ این موافقتنامه نیز طرفین انتظار خود را این گونه بیان داشتند که این موافقتنامه بدوی، به جلب همکاری بیشتری در راه توسعه ی ایجاد طرح و ساختن و به کار انداختن رآکتورهای مولد نیرو منتهی گردد. بدین مناسبت، طرفین راجع به امکان انعقاد یک موافقتنامه ی دیگر به منظور همکاری در مورد تولید نیرو از انرژی اتم در ایران، گاه به گاه با یکدیگر مشورت خواهند نمود.
به موازات موافقت نامه ی همکاری هسته ای بین ایران و آمریکا، انستیتو علوم هسته ای که تحت نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران، مرکزی را تحت عنوان مرکز اتمی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش هسته ای پایه گذاری نمود. چندی بعد در سال ۱۳۳۷ به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک رآکتور اتمی در دستورکار دولت قرار گرفت و تصویب گردید. در همین راستا آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا، جهت تبلیغ طرح خود(اتم برای صلح) یک رآکتور اتمی به ایران داد.
عملیات ساختمانی رآکتور دانشگاه تهران در ۱۳۴۰ آغاز و در آبان ماه ۱۳۴۶ آماده ی کار گردید و عملاً مورد بهره برداری قرار گرفت. ظرفیت این رآکتور ۵ مگاوات بود و با سوخت اورانیوم بسیار غنی شده ی ۹۳ درصد که تا سال ۱۳۵۷ از طرف آمریکا تأمین می گردید، کار می کرد. ایجاد رآکتور اتمی دانشگاه تهران نقطه آغاز مهمی در زمینه فعالیتهای هسته ای ایران محسوب می شود و عملاً در طول ساخت این رآکتور که بعضاً کارشناسان ایرانی نیز در فرایند آن حضور داشتند، تحول مثبتی در زمینه ایجاد صنایع هسته ای در کشور صورت گرفت. در کنار این اقدام، دولت آمریکا تجهیزات مربوط به سلولهای داغ را جهت جداسازی پلوتونیوم در اختیار ایران قرار داد.
در سال ۱۳۵۵(۱۹۷۶) همچنین ۵ قرارداد مرتبط با هم با شرکت آمریکایی جنرال اتمیک منعقد گردید:
- طبق قرارداد شماره ی ۱، شرکت مزبور متعهد بود تا ابزار و قطعات لازم برای تبدیل رآکتور تحقیقاتی تهران را مشتمل بر ابزار و متعلقات رآکتور و سوخت هسته ای تحویل دهد.
- موضوع قرارداد شماره ی ۲، خدمات طراحی جهت تبدیل رآکتور تحقیقاتی تهران و ارائه ی اطلاعات و گزارشات مربوطه و آموزش پرسنل سازمان انرژی اتمی بوده است.
- موضوع قرارداد شماره ی ۳، انجام نظارت و کنترل رآکتور تریگا در حین شروع به کار و اجرای آزمایشات لازم برای راه اندازی رآکتور بوده است.
- موضوع قرارداد شماره ی ۴، تحویل دستگاههای کنترل مربوط به رآکتور هسته ای بوده است.
- موضوع قرارداد شماره ی ۵، نصب و آزمایش دستگاههای سوخت رآکتور می باشد.
تلاشهای ایران در زمینه ی فعالیتهای هسته ای در این دوران انعکاس جهانی یافت. به عنوان مثال، فایننشال تایمز در مقاله ای تحت عنوان «شاه اقدام به خرید رآکتورهای هسته ای کرده است»، نوشت: «تصمیم ایران در جهت دنبال کردن یک برنامه ی بزرگ هسته ای مورد استقبال اذهان عمومی واقع شده است و این برای اولین بار است که یکی از کشورهای تولید کننده ی نفت چنین برنامه ای را پی می گیرد و وابستگی به نفت را به عنوان منبعی از انرژی، خطرناک می داند».
● فعالیتهای هسته ای بعد از انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سرنگونی رژیم شاه، جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت همچنان به عضویت و پایبندی خود به NPT موافقت نامه ی پادمان و اساسنامه ی آژانس ادامه دهد. با وجود این حسن نیت، سرنوشت خوبی در انتظار قراردادهای هسته ای ایران نبود. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، کشورهای غربی اجرای موافقتنامه ها و قراردادهای خود از جمله ساخت نیروگاه بوشهر را به حالت تعلیق درآوردند. شرکت زیمنس، حاضر به تکمیل نیروگاه هسته ای بوشهر نشد و سایر کشورهای غربی و آمریکا نیز از انتقال هرگونه تجهیزات و فناوری هسته ای به جمهوری اسلامی ایران خودداری کردند.
کشورهای طرف قرارداد فناوری صلح آمیز هستهای ایران در قبل از انقلاب اسلامی مثل آلمان، فرانسه، انگلیس و… نسبت به اجرای قراردادهای منعقده که قانونی و تحت نظارت آژانس بوده و حتی مبالغ آن را نیز دریافت کرده بودند، استنکاف نمودند. این کشورها حتی از فشار به کشورهای دیگر مثل چین و روسیه که پس از انقلاب اسلامی همکاریهای مؤثری را در حوزه ی هسته ای با ایران آغاز نموده بودند، فروگذار نکردند.
این موضوع، حاکی از اعمال یک سیاست و استاندارد دوگانه و تبعیضآمیز در عرصهی جهانی است و مؤید این است که کشورهای مزبور تا زمانی که کشوری در راستای منافع و اهداف آنان حرکت نماید با هیچ مانعی مواجه نخواهد شد. اما با در پیش گرفتن سیاست استقلال سیاسی و اقتصادی و همچنین عدم وابستگی، همین کشورها با بهانههای مختلف از هر نوع همکاری طفره رفته و تعهدات خود را نیز زیرپا میگذارند. این کشورها حتی فراتر از این رفته و در اجرای سیاست استقلال و خودکفایی ملی نیز ایجاد مانع میکنند. در این دوران، کشورهای غربی در چهار حوزه برخلاف تعهدات خود تحت NPT عمل کردند:
- عدم اجرای تعهدات خود در قبال ایران و لغو موافقتنامههای معتبر و قانونی همکاری هسته ای؛
- اعمال فشار به کشورهایی که قصد همکاری با جمهوری اسلامی ایران داشتند؛
- عدم همکاری و مشارکت در برنامهی هستهای صلحآمیز جمهوری اسلامی ایران برخلاف تعهدات خود تحتپپ
- ایجاد موانع بر سر راه برنامههای خودکفایی هستهای جمهوری اسلامی ایران.
این وضعیت، عامل اساسی تصمیمگیری جمهوری اسلامی ایران برای اجرای استراتژی خودکفایی در علوم، فناوری و صنعت هستهای بود. به ناچار، جمهوری اسلامیایران ادامهی تلاش برای دسترسی به انرژی صلحآمیز هستهای را به تنهایی دنبال نمود و راه دیگری جز تلاش برای نیل به خودکفایی و استقلال در فن آوریپیچیدهی هستهای برای خود ندید. بنابراین، تلاش ایران جهت دستیابی به فناوری هستهای برای مقاصد صلحآمیز ناشی از سیاست مستمری بوده است که دقیقاً براساس محاسبات منافع ملی و اقتصادی کشور و با در نظر داشتن نیازهای آتی توسعهی ایران به منابع پایدار انرژی از پنجاه سال پیش
انتخاب شده و دنبال شده است. برنامهی هستهای جمهوری اسلامی ایران عمدتاً در چهار محور متمرکز شد که در این بخش به آنها پرداخته میشود.
الف رآکتورهای هسته ای تحقیقاتی
این دسته از رآکتورهای هستهای به عنوان اساسیترین گام بهسوی فعالیتها و فناوری هستهای محسوب میشوند. این رآکتورها اولین تبلور تحقق فناوری هستهای به شمار میروند و پایهی رشد سایر فناوریهای هستهای و غیر هستهای نظیر آزمون مواد و مراحل صنعتی آنها قرار گرفتهاند. این ارزش وقتی عینیت بیشتری به خود میگیرد که پی میبریم تقریباً تمامی کاربردهای انرژی هستهای به جز تولید برق، مستقیماً از رآکتورهای هستهای تحقیقاتی صادر میشوند.
رآکتور تحقیقاتی تهران: این رآکتور آب سبک با قدرت ۵ مگاوات از سال ۱۳۴۶ راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. سوخت رآکتور در سال ۱۳۷۲ از درجهیغنای بالا به درجهی غنای پایین تبدیل شده است. رآکتور تهران، امکان انجام کارهای تحقیقاتی پایه در زمینه فیزیک رآکتور، فیزیک نوترون و بررسی اثر پرتوهای مختلف بر مواد را فراهم میسازد. همچنین در زمینهی آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص نقش بسیار مهمی را ایفاء مینماید. یکی از اهداف اصلیرآکتور تهران، تولید رادیوایزوتوپهای مختلف جهت مصارف پزشکی و صنعتی میباشد.
رآکتور تحقیقاتی صفر قدرت آب سنگین: طراحی و ساخت این رآکتور از سال ۱۳۶۴ در دستورکار قرار گرفت و کار نصب و راه اندازی نیز در سال ۱۳۷۴ انجام شد. این رآکتور که با قدرت ۱۰۰ وات میباشد، با هدف آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و کاربرد کدهای کامپیوتری در زمینهی طراحی رآکتورهای هستهای ساخته شده است.
رآکتور تحقیقاتی مینیاتوری: این راکتور آب سبک که با قدرت ۳۰ کیلووات میباشد، در سال ۱۳۷۳ راه اندازی و مورد بهره برداری قرار گرفته است. این رآکتور با هدف توسعهی آموزش علوم و فنون هستهای، آنالیز مواد و تهیهی رادیوایزوتوپ برای استفاده در فعالیتهای آموزشی و پژوهشی ساخته شده است.
رآکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک: با افزایش طول عمر رآکتور تحقیقاتی تهران و مستعمل شدن تجهیزات و سیستمهای مختلف آن، همانند سایر رآکتورهای مشابه در جهان، میبایست به فکر جایگزینی برای آن بود. از طرف دیگر، نیازمندیهای روزافزون ایران به رادیوداروهای مختلف جهت مصارف تشخیص و درمان پزشکی و رادیوایزوتوپهای گوناگون برای کاربردهای صنعتی و تحقیقاتی و محدودیتهای مختلفی که ایران حتی در ارتباط با تهیه و تأمین این قبیل رادیوایزوتوپها از منابع خارج از کشور روبرو بوده است، سازمان انرژی اتمی را مصمم به احداثیک رآکتور تحقیقاتی جدید بهمنظور جایگزینی رآکتور تهران
نمود. رآکتور تحقیقاتی جدید از نوع آب سنگین و با قدرت ۴۰ مگاوات بوده و موسوم به IR۴۰ میباشد. طراحی پایهی این پروژه در سال ۲۰۰۲ کامل شد و عملیات اجرایی ساخت آن نیز که هنوز ادامه دارد، از سال ۲۰۰۴ آغاز گردید.
ب توسعهی هستهای درپزشکی، صنعت وکشاورزی
جمهوری اسلامی ایران در کنار برنامه ریزی عملیاتی برای ایجاد نیروگاه و تولید سوخت هستهای، با ایجادمراکزوآزمایشگاههای مختلف تحقیقاتی، تولیدی و خدماتیدراستفادهی صلحآمیز از انرژی هستهای در حوزههای مختلف اهتمام کامل ورزیده است. بخشی از مهمترین فعالیتهای سازمان انرژی اتمی در این حوزههاعبارتنداز:
- تولید رادیوایزوتوپهای مختلف؛
- تولیدرادیوداروهای مختلف؛
- تولیدانواع کیتهای رادیودارویی؛
- تولیدگندم موتانت وغیرموتانت، جو موتانت و غیرموتانت و پنبهی موتانت؛
- اصلاح گونههای کشاورزی با استفاده از روشهای هستهای؛
- پرتودهی برای جلوگیری از ضایعات کشاورزی؛
- انجام پژوهش جهت تهیهی واکسن دامی با استفاده از روشهای هسته ای؛
- تولید نوارها و غلافهای پلیمری قابل انقباضی حرارتی.
- تولیدسیستم شمارش هستهای با آشکارساز گایگر؛
- تولید مولد پالس هستهای؛
- تولید دزیمتر جیبی و دزیمتر دیجیتال دستی؛
- استریلیزاسیون محصولات بهداشتی؛
- تولید انواع لیزرهای مورد نیاز؛
- نشت یابی در لولههای انتقال نفت با استفاده از تکنیک کاربرد ردیابهای پرتوزا؛
- طراحی و ساخت لامپهای نوری(بتالایت) برای کاربردهای مختلف؛
- طراحی و ساخت سیستم هستهای برای اندازهگیری خاکستر زغال سنگ جهت نشان دادن میزان مصرف ذغال سنگ در صنایع کشور.
ج رادیوایزوتوپها
امروزه رادیوایزوتوپها بهطور گستردهای در رشتههای مختلف علمی و فنی مورد استفاده قرار میگیرند. تحقیق و توسعه در زمینه دستیابی به فناوری تهیه و تولید رادیوداروها، کیتهای رادیودارویی، رادیوایمونواسی و نیز چشمههای پرتوزا برای کاربردهای صنعتی، پزشکی و کشاورزی همواره به عنوان اهداف سازمان انرژی اتمیایران مدنظر بودهاند. رادیوداروها برای تشخیص و درمان بیماریها استفاده میشوند. چشمههای پرتوزا در صنعت کاربردهای بسیاری از قبیل رادیوگرافی گاما، کنترل کیفی جوشکاری و نیز انجام تستهای غیرمخرب داشته و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگیرند.
فعالیتهای تحقیقاتی و تولیدی در زمینهیرادیوایزوتوپها در ایران بیشتر در دو مرکز تحقیقات هستهای تهران و مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هستهای کرج انجام میشود.
مرکز تحقیقات هستهای تهران: این مرکز به سبب سابقهی طولانی و توان علمی و فنی حاصل از کادر مجرب خود، همواره پیشاهنگ فعالیتهای علمی و پژوهشیفناوری هستهای در ایران بوده است. مرکز تحقیقات هستهای با داشتن رآکتور هستهای تحقیقاتی با قدرت ۵ مگاوات، آزمایشگاههای مجهز و تأسیسات لازم، نقش اصلی را در توسعهی دانش فنی تولید و کاربرد رادیوداروها و چشمههای صنعتی در ایران داشته است. اهم این رادیوایزوتوپها عبارتند از:
- تهیه و تولید رادیوداروها و کیتهای رادیودارویی: ژنراتور تکنسیوم m۹۹(جهت شناخت و تشخیص بیماریها در اندامهای مختلف بدن)، ید ۱۳۱(با مصارف تشخیصی و درمانی)، فسفر۳۲(درمان کیستهای مغزی)، ایریدیم ۱۹۲(کاشت در تومورهای سرطانی)، تهیه و تولید کیتهای رادیوداروییسرد از ژنراتور تکنسیومm۹۹(جهت تشخیص بسیاری از نارساییها و امراض).
- تهیه و تولید رادیوایزوتوپ برای کاربردهای صنعتی: چشمه پرتوزای ایریدیم۱۹۲(استفاده در رادیوگرافی گاما، جوشهای صنعتی، جوش لولههای نفت و گاز)، چشمه کبالت۶۰(استفاده در سطح سنجی، چگالی سنجی، ضخامت سنجی)، چشمههای سزیم۱۳۷(استفاده در امور صنعتی و آموزش در دانشگاه)، چشمههای آمرسیم۲۴۱(استفاده در امور تحقیقاتی، صنعتی و دانشگاهی).
- تهیه و تولید کیتهای رادیوایمونواسی جهت نشانگذاری هورمونها و آنتی بادیها و غربال گری کم کاری تیروئید نوزادان.
- فعالیتهای پژوهشی رادیوداروها و رادیوایزوتوپهای صنعتی: تهیه و تولید رادیوداروهای مونوکلونال آنتی بادی و پپتیدیها جهت بررسی عفونت در بدن، تهیه و تولید ترکیبات آلی نشان دار شده با کربن۱۴ و تریتیم، خدمات فنی و اجرایی کاربرد رادیوایزوتوپها در صنعت، فعالیتهای پژوهشی و علمی در زمینه بیوتکنولوژیهسته ای.
مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هستهای کرج: این مرکز با استفاده از شتاب دهندهی سیکلوترون، توانایی تولید رادیوایزوتوپهای گوناگون جهت کاربردهایپزشکی، کشاورزی و صنعتی را دارد. اهم این رادیوداروها عبارتند از: تالیم۲۰۱(اسکن قلب و تشخیص بیماریهای کرونر قلب و آنفارکتوس)، گالیم۶۷(تشخیص عفونتهای داخلی و تومورهای بدخیم)، ایندیم۱۱۱(تشخیص محل تومور، التهابها و عفونتهای پنهان)، رادیوداروی ۸۱FDG(فراهم نمودن امکان تصویربرداری از مقاطع مختلف مغزی و قلبی).
د تحقیقات کاربردی کشاورزی هسته ای
فعالیتهای پژوهشی کشاورزی هستهای در راستای استفادهی صلح جویانه از انرژی هستهای جهت کمک به حل مشکلات کشاورزی با امکانات آزمایشگاهی مجهز و پیشرفته در مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هستهای کرج انجام میشوند. اهداف کلی تحقیقات کشاورزی هستهای در ایران عبارتند از:
- اصلاح صفت یا صفات گیاهان زراعی و باغی بهمنظور افزایش کمیت و بهبود کیفیت با ایجاد موتاسیون به کمک پرتوهای یون ساز و بیوتکنولوژی.
- استفاده از رادیوایزوتوپها و ایزوتوپهای پایدار در بررسی روابط آب، خاک و گیاه بهمنظور افزایش بهره وری نهادهها در کشاورزی.
- استفاده از پرتوهای یون ساز بهمنظور کنترل آفات، افزایش زمان نگهداری و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی و مواد غذایی.
- افزایش بازدهی محصولات دامی از نظر کمی و کیفی با استفاده از روشهای هسته ای.
- انتقال دانش، فراهم کردن امکانات تحقیقاتی، تربیت نیروی متخصص و توسعهی روشهای هستهای در تحقیقات علوم کشاورزی.
برای دستیابی به اهداف فوق، فعالیتهای تحقیقاتی زیر انجام میشوند که برخی نیز به مرحله کاربردی رسیده اند:
- ژنتیک و اصلاح نباتات: کاربرد تکنیک موتاسیون در جهت افزایش تنوع ژنتیکی و تثبیت صفات مطلوب ایجاد شده در غلات و دانههای روغنی و گیاهان صنعتی و دارویی و درختان میوه، استفاده از روشهای پیشرفته بیوتکنولوژی و تلفیق آن با روش موتاسیون جهت تسریع در امر به نژادی، دستیابی به فناوری مولکولی و مارکرهایمولکولی جهت انتخاب گیاهان برتر از مراحل اولیه رشد گیاه.
- کاربرد تکنیکهای هستهای در مدیریت خاک، آب و تغذیه گیاهی: تهیه الگوی کاربردی ایزوتوپهای پایدار و ناپایدار در تحقیقات و تولید محصولات کشاورزی، تهیه الگوی کاربردی روش نوترون متری در تحقیقات و مصرف آب در کشاورزی، کاربرد الگوی تهیه شده در راستای اهداف کشاورزی پایدار در کشور.
- نگهداری مواد غذایی و کنترل آفات: استفاده از روش پرتودهی جهت کنترل آفات انباری و آلودگیهای میکروبی محصولات استراتژیک، استفاده از روش نابارورسازیحشرات جهت کنترل آفات گیاهان زراعی و درختان میوه.
- بهداشت و فراوردههای دامی: تشخیص، کنترل، پیشگیری و درمان بیماریهای مهم باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی دام و طیور و خوراک مورد استفاده با بهرهگیری از تکنیکهای هستهای، استفاده از رادیوایزوتوپها و نیز پرتودهی جهت بهبود و اصلاح نژاد دام و طیور، تعیین ارزش غذایی و بررسی کیفی خوراک مصرف دام و طیور با بهرهگیری از رادیوایزوتوپها.
● آشنایی با برخی اصطلاحات رایج هستهای
از آنجا که در خلال اخبار و تحلیلهای هستهای واژگان و اصطلاحات فنیای مطرح میشوند که ممکن است برای ائمه محترم جمعه ناآشنا باشند، در این بخش تلاش شده تا برخی از رایجترین این واژگان توضیح داده شوند.
● معاهده انپیتی چیست؟
معاهده انپیتی مشتمل بر ۱۱ماده است که ۳ماده آن بیشترین چالش را بهدنبال داشته است. بر اساس ماده۴ حق تمامی کشورها برای توسعه فعالیتهای صلحآمیز هستهای به رسمیت شناخته شده و بر اساس ماده ۶ نیز باید تمامی کشورهای دارنده سلاح هستهای زمینه خلع سلاح را فراهم کنند و بر اساس ماده۱۰ این معاهده نیز کشورها محق شناخته شدهاند هرگاه که احساس کردند مفاد معاهده برخلاف منافع ملی شان است از آن خارج شوند. اهداف اصلی این معاهده چون خلع سلاح جهان، منع گسترش سلاحهای هستهای و استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای، به مرور زمان منحرف شده است.
● پادمان چیست؟
پادمان در فارسی به معنای نظارت و حراست کردن و اسم مصدری است که از ریشه فعل پاییدن گرفته شدهاست. پادمان امروزه در اصطلاح به مقررات نظارتی آژانس بینالمللی انرژی اتمی گفته میشود که شامل انواع بازرسیها میشود. از زمان تاسیس آژانس در سال۱۹۵۷، سامانه پادمانهای آن بهعنوان ابزار ضروری عدم تکثیر سلاحهای هستهای و همکاری صلحآمیز هستهای عمل کردهاست. پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای(NPT) انعقاد موافقتنامههای پادمانی(نظارتی) جامع با آژانس را توسط کشورهای عضو اجباری میداند. تاکنون ۳نوع الگوی پادمانی توسط آژانس مورد تصویب قرار گرفته است؛
موافقتنامه پادمانی جامع معروف به سند ۱۵۳، موافقتنامه پادمانی۶۶ و پروتکل الحاقی۵۴۰.
● اورانیوم چیست؟
اورانیوم سنگینترین عنصر رادیو اکتیو با نیمه عمر بالا در طبیعت و ماده اصلی در فعالیتهای هستهای است که پس از انجام فعل و انفعالاتی که از آن به غنیسازییادمی کنند به سوخت هستهای تبدیل میشود. در هسته این عنصر ۹۲پروتون با بار مثبت و ۱۴۳نوترون وجود دارد. یکی از مهمترین خواص اورانیوم آن است که به ایزوتوپهای دیگر خود و عناصر دیگر تبدیل میشود. اما اگر عناصر تجزیهشده را وزن کنیم، میبینیم که وزن مجموع آنها از وز ن اولیه کمتر است. این تفاوت وزن، ناشی از تولید جرمی است که بر اساس فرمول معروف اینشتین، انرژی عظیمی تولید میکند که همان انرژی هستهای
است.
● غنیسازی چیست؟
برای استفاده از اجرام انرژیزا، باید اورانیوم تجزیه شود. اورانیومی که بهخوبی تجزیه میشود، اورانیوم ۲۳۵ است. اما از هر هزار واحد اورانیوم موجود در طبیعت تنها ۷ واحد اورانیوم ۲۳۵ است. به این دلیل است که ما باید بتوانیم اورانیوم را غنی کنیم، یعنی درصد خلوص آن را به وسیله دستگاههای غنیکننده افزایش بدهیم. یکی از متدهای رایج برای غنیسازی اورانیوم استفاده از سانتریفوژها است.
● سانتریفوژ چیست؟
سانتریفوژ دستگاه استوانهایشکلی است که درست مثل توربین هواپیما پرههایی در وسط آن وجود دارد. این پرهها در هر دقیقه بیش از صدهزار چرخش دارند. در نتیجه این چرخش، اورانیوم سنگین روی دیواره آخری سانتریفوژ قرار میگیرد و اورانیوم ۲۳۵ در کنار آن مینشیند. باید هزاران سانتریفوژ در کنار هم قرار بگیرند تا ما بتوانیم با کمک مجموعه آنها که به آبشارهای سانتریفیوژ معروف هستند، اورانیوم را غنی کنیم. یعنی با یک یا چند سانتریفوژ نمیتوان اورانیوم را غنی کرد.
● تفاوت رآکتورهای آبسبک و سنگین
رآکتورهای آبسبک با آب معمولی کار میکنند. هیدروژن آب معمولی از یک پروتون تشکیل شده است اما در هیدروژن آبسنگین یک پروتون و یک نوترون وجود دارد. برای استفاده از رآکتورهای آبسبک، به اورانیوم غنیشده نیاز داریم اما در رآکتور آبسنگین از اورانیوم معمولی میشود استفاده کرد. به این ترتیب، در عمل استفاده از رآکتور آبسنگین، که دولت ایران هم در پی آن است، نتیجهای شبیه همان غنیسازی اورانیوم را خواهد داشت.
● پلوتونیوم چیست؟
پلوتونیوم در طبیعت بهصورت ماده معدنی وجود ندارد اما اگر ما یک نیروگاه برق اتمی را به کار بیندازیم و ۳۰ روز پس از آغاز کار آن، سوختش را بیرون بیاوریم، میتوانیم مقدار زیادی پلوتونیوم۲۳۹ از آن جدا کنیم و این پلوتونیوم آنقدر غنی است که میتوان مستقیما از آن بمب اتمی درست کرد. ظاهرا همین نکته است که آمریکا و متحدانش را نگران راهاندازی نیروگاه برق اتمی بوشهر کرده است.
● سوخت هستهای چیست؟
سوخت هستهای به موادی گفته میشود که میتوان از آنها برای تولید انرژی هستهای استفاده کرد. تاکنون رایجترین سوخت هستهای مواد شکافتپذیر مانند اورانیوم و پلوتونیوم بودهاند. برخی مواد مانند دوتریوم و تریتیوم و هلیوم۳ که در فرایند همجوشی هستهای بهکار میروند نیز بهعنوان سوخت هستهای در نظر گرفته شدهاند.
● آژانس بینالمللی انرژی اتمی
آژانس بینالمللی انرژی اتمی نهادی مستقل است که در سال۱۹۵۷ برای ترویج استفاده صلحآمیز و جلوگیری از استفاده نظامی، از انرژی هستهای تاسیس شد. پیشنهاد تاسیس این سازمان را دوایت آیزنهاور، رئیسجمهور آمریکا در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد(که به سخنرانی اتم برای صلح معروف شد) در سال۱۹۵۳ مطرح کرد. آژانس بینالمللی انرژی اتمی از ۳بخش مهم و عمده(کنفرانس عمومی، شورای حکام و دبیرخانه) تشکیل شده است.
کنفرانس عمومی بالاترین رکن و مجمع تصمیمگیرنده آژانس است که سالی یکبار تشکیل جلسه داده و مقر آن در وین است. این رکن متشکل از نمایندگان همه دولتهای عضو با یک حق رأی است و تصمیمات آن با اکثریت آرا اتخاذ میشود. از مهمترین وظایف کنفرانس انتخاب اعضای شورای حکام، گزارش نحوه فعالیتهایآژانس به سازمان ملل و انتخاب دبیرکل آژانس برای مدت ۴ سال است.
شورای حکام از ۲ گروه انتصابی و انتخابی تشکیل شدهاست. اعضای انتصابی(اعضای دائم) طبق اساسنامه شامل ۱۰عضو از بین پیشرفتهترین دولتهای عضو سازمان از حیثتکنولوژی هستهای در هر منطقه است که توسط کنفرانس عمومی تعیین میشوند. اعضای انتخابی(غیردائم) ۱۵عضو هستند که آنها نیز توسط کنفرانس عمومی انتخاب میشوند.
در سال۱۹۸۴ تعداد کشورهای شورای حکام به ۳۵کشور افزایش یافت. مدت دورههای عضویت در شورای حکام ۲سال است. وجهتسمیه این شورا به حکام آن است که به این شورا اختیار حاکمیت و صدور حکم درباره فعالیتهای هستهای داده شده است. دبیرخانه آژانس از تعدادی کارمند و یک دبیرکل در رأس آن تشکیل شده که براییک دوره ۴ساله به پیشنهاد شورای حکام و تأیید کنفرانس عمومی انتخاب میشود. دبیرکل دبیرخانه مسؤولیت اداره امور جاری آژانس را برعهده دارد. هم اکنون یوکیا آمانو ژاپنی دبیرکل این نهاد بینالمللی است.
فناوری هستهای، به توانایی تبدیل اورانیوم موجود در طبیعت میگویند که از طریق شکافت اتمها به اورانیوم غنی شده که دارای انرژی بسیار زیادی است به دست میآید. با شکافت هسته یا همان اتم اورانیوم، انرژی هستهای بهصورت حرارت و انرژی گرمایی آزاد میشود که از آن میتوان برای تولید بخار آب و گرداندان توربینهای تولید برق استفاده کرد.
اورانیوم یکی از چگال فلزات رادیواکتیو است که در طبیعت موجود است. این فلز در بیشتر مناطق چون: صخرهها، خاک، اعماق دریا و اقیانوسها وجود دارد، بهطوری که شاید میزان وجود و پراکندگی آن از طلا، نقره یا جیوه بیشتر است. این فلز بهصورت اکسید و یا نمکهای مخلوط در مواد معدنی مانند اورانیت یا کارونیت وجود دارد و از نظر رنگ؛ سفید نقرهای و قابل انعطاف است.
● نتیجهگیری
امروز هدفگیری آمریکاییها در برچیدن فن آوری هستهای ایران و محروم ساختن ملت ما از حقوق مسلم خود، به شکست انجامیده است و نایل آمدن ایران به مرحلهای شکوهمند و شکوفا از صنعتی شدن برای سردمداران آنان بسیار سخت شده است.
روز ملی فناوری هستهای فرصتی برای قدردانی یکایک ایرانیها از هم، برای استقامت و پایمردی در مسیری سخت و دشوار بمنظور نشاندن کشور بر یکی از قلههایبزرگ آرزو و امید ملی بود که همگان آنرا تحمل و با سرفرازی از آن عبور کردند. روز ملی فناوری هستهای روز مردم ایران است و روزی است که ملت ایران با همدلی، استقامت و پیگیری آرمانهای بزرگ انقلاب اسلامی، به هدفی والا یعنی هستهای شدن ایران اسلامی دست یافت.
کشورهای قدرتمند که روزی دانش هستهای را امتیازی انحصاری برای خود میدانستند، حتی تصور نمیکردند روزی دانشمندان جوان ایرانی با اتکا به دانش و امکانات بومی این انحصار بشکنند و افتخار عضویت در باشگاه کم تعداد کشورهای هستهای را نصیب ایران کنند.
دستاوردهای گسترده ایران در عرصه هستهای، از تأسیس مراکز هستهای اصفهان، نطنز، اراک، بندرعباس، فردو و تولید نسلهای دوم، سوم و… سانتریفیوژ غنیسازیاورانیوم، ساخت مرکز آب سنگین اراک و… نمادی از قابلیتها و ظرفیتهای بالای نسل جوان ایرانی است که نشان داد هنگامی که اراده یک ملت آزاد و مستقل بر امری تعلق گیرد، انحصارات و موانع فیزیکی و روانی نظامهای سلطه قادر به شکست اراده ملتها نخواهند بود. پیشرفت ایران در عرصه فناوری صلحآمیزهستهای امروز به مرزی رسیده است که قدرتهای سلطه جو که زمانی اصرار بر توقف کامل این فعالیتها داشتند، امروز حتی از این
موضع خود نیز عقب نشستهاند.
در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران تنها هدف خود از غنیسازی اورانیوم را تولید سوخت اتمی مورد نیاز برای نیروگاههای اتمی و مصارف صلحآمیز عنوان کرده است، غرب و در صدر آن ایالات متحده آمریکا، هدف از تصویب تحریمها بر علیه ایران را واداشتن این کشور به متوقف ساختن غنیسازی اورانیوم قرار داده است.
اگر چه در ظاهر هدف آمریکا و غرب جلوگیری از گسترش تسلیحات هستهای در جهان به هر طریق ممکن است، اما اهداف سیاسی دخالت بسیاری در این امر دارد. به عنوان نمونه آمارهایی که بهطور رسمی و غیر رسمی از توان و میزان سلاحهای هستهای اسرائیل پرده برداشتهاند، حکایت از تلاشهای پنهان و همه جانبه این رژیم برایتولید سلاحهای کشتار جمعی دارد؛ اما تا کنون هیچ یک از دولتهای غربی و سازمانهای بینالمللی به مقابله با برنامههای هستهای آن نپرداختهاند. از این رو بحران بوجود آمده درگرد مسائل هستهای ایران نیز بیش از آنکه از لحاظ فنی و حقوقی مورد بررسی قرار گیرد به یک
جریان و ائتلاف سیاسی به رهبری آمریکا بر علیه ایران تبدیل شده است که از روابط سرد و خصمانه تهران و واشنگتن بعد از انقلاب اسلامی نشأت میگیرد. در حالی که کشورهایی چون هند، پاکستان و اسرائیل اتمی شدهاند و کشورهایی چون کره جنوبی و برزیل در حال ورود به باشگاه اتمی هستند، فعالیتهای ایران در این زمینه تحمل نمیشود.
واقعیت مسلم این است که ساکنان کاخ سفید حتی فعالیت هستهای صلحآمیز ایران را در چارچوب موازین قانونی و بینالمللی نیز قبول ندارند و چنین توجیه میکنند که اگر ایران به فناوری هستهای دست یابد، این امر به چالش کلیدی سیاست خارجی آمریکا تبدیل خواهد شد. از این رو دولت اوباما امیدوار است با متحد کردن جامعه بینالمللی و اعمال فشار سهمگین، ایران را از ادامه فعالیتهای هستهای باز دارد.
اگر چه در حال حاضر فضای مانور برای پیگیری فعالیتهای هستهای برای ایران بسیار محدودتر گردیده است، اما هماینک که ایران به پیشرفتهای قابل ملاحظهای در مباحثهستهای نایل آمده است، باید پرقدرت این مسیر را ادامه دهد. این حق ایران است که برای رسیدن به مرحله توسعه یافتگی از این دانش بهرهمند باشد. ضمن آن که نباید از یاد برد که اگر ایالات متحده آمریکا و قدرتهای اروپا به این نتیجه برسند که در صورت ایجاد بحرانهای متوالی و فشار همه جانبه میتوانند ایران را به عقبنشینی از برنامههای هستهای خود وادار نمایند، در آن صورت امتیازات بیشتری طلب خواهند کرد.
به هر حال دستیابی ایران به فنآوری هستهای به عنوان یک حق مسلم، قدرت چانهزنی کشور را افزایش خواهد داد و جایگاه کشور را در منطقه و نظام بینالمللی ارتقا خواهد بخشید و سیاست خارجی ایران را به نوعی کنشمند براساس ابتکار، فرصتسازی و هنجارسازی مبدل خواهد نمود.
انتهای پیام /