علائم کمبود ویتامین b12 و روش های درمان آن

علائم کمبود ویتامین b12 چیست؟ ویتامین B12 چگونه در بدن جذب می‌شود؟ چگونه کمبود ویتامین b12 را جبران کنیم؟ در این مقاله از امیدنیوز به بررسی علائم کمبود ویتامین b12 پرداخته ایم.

ویتامین B12 چیست ؟

ویتامین ب12 یکی از ویتامین‌های گروه B و از جمله مواد مغذی بوده و به بدن انسان کمک می‌کند تا گلبول‌های قرمز خون و DNA را بسازد. اگر کمبود ویتامین B12 درمان نشود، تاثیر نامطلوبی در جسم و ذهن بر جای خواهد گذاشت. ویتامین B12 به بدن کمک می‌کند تا سلول‌های عصبی و سلول‌های خونی سالم بمانند. همچنین این ویتامین به بدن انسان کمک می‌کند تا DNA در سلول‌ها ساخته شود.

بدن انسان قابلیت ساخت ویتامین ب 12 را ندارد. بنابراین به منظور تامین این ویتامین باید از منابع ویتامین B12 استفاده نمود. این ویتامین در بسیاری از مواد غذایی مثل گوشت، تخم مرغ و لبنیات یافت می‌شود.

ویتامین B12 چگونه در بدن جذب می‌شود ؟

برای جلوگیری از کمبود ویتامین B12 باید این ویتامین را به اندازه کافی از مواد غذایی دریافت نمایید. به منظور جذب ویتامین ب12 در بدن دو اتفاق باید بیفتد: ابتدا اسید کلریدریک موجود در معده، ویتامین B12 را از غذایی که در آن وجود دارد برمی‌دارد. سپس ویتامین B12 باید با پروتئینی که توسط معده ساخته می‌شود(فاکتور داخلی)، ترکیب شود. در این حالت این ویتامین می‌تواند در دستگاه گوارش جذب شود.

برخی از افراد دارای یک بیماری نادر به نام کم خونی پرنیشیوز هستند؛ به این که معده این افراد فاکتور داخلی را ایجاد نمی‌کند. در این حالت ویتامین B12 به درستی جذب نشده و کمبود ویتامین B12 بروز می‌یابد.

علائم بالا بودن ویتامین B12

افراد مختلف با هم متفاوت هستند و ممکن است بعضی از آن‌ها علائم افزایش ویتامین B12 را تجربه نکنند. از آنجا که معمولا افزایش این ویتامین به دلیل بیماری زمینه‌ای رخ می‌دهد، علائم به نوع بیماری شما بستگی دارد.

زیاده‌روی در مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی ویتامین B12 می‌تواند به طور موقت باعث سرگیجه، اضطراب، سردرد و حالت تهوع شود. در موارد نادر ممکن است تزریق این ویتامین به گرفتگی عضلات، ضعف و ضربان قلب نامنظم منجر می‌شود، چون ویتامین B12 تزریقی می‌تواند سطح پتاسیم را در خون کاهش دهد. بنابراین احتمال دارد که علائم مرتبط با کمبود پتاسیم را تجربه کنید.

علائم کمبود ویتامین B12 چیست ؟

۱. پوست رنگ‌پریده یا زرد

یکی از علائم کمبود ویتامین B12 رنگ پوست زرد یا رنگ‌پریده است.

افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 اغلب رنگ‌پریده هستند یا رنگ پوست و سفیدی چشم آن‌ها به زردی تمایل دارد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که به دلیل کمبود ویتامین B12 در ساخت گلبول‌های قرمز خون اختلال ایجاد شود. در این حالت فرد به‌نوعی کم‌خونی دچار می‌شود و گلبول‌های قرمز خون وی بزرگ‌تر و شکننده‌تر از گلبول‌های قرمز طبیعی است.

به خاطر بزرگ بودن، این گلبول‌های قرمز نمی‌توانند از مغز استخوان خارج شوند و به سیستم گردش خون وارد شوند و مقدار کمی گلبول قرمز در جریان خون وجود دارد پس پوست رنگ‌پریده به نظر می‌رسد. شکننده بودن این گلبول‌ها باعث بالا رفتن زیاد بیلی‌روبین در خون و زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها می‌شود.

۲. خستگی و ضعف جسمانی

اگر بدن شما دچار کمبود ویتامین B12 باشد نمی‌تواند مقدار کافی گلبول قرمز تولید کند پس نمی‌تواند اکسیژن کافی بدن را منتقل کند و بدن خسته و ضعیف می‌شود.

خستگی و ضعف از علائم کمبود ویتامین B12 است که بر اثر کم بودن مقدار گلبول قرمز در بدن ایجاد می‌شود. زمانی که تعداد گلبول‌های قرمز در خون کم باشد، اکسیژن در بدن پخش نمی‌شود و سلول‌ها نمی‌توانند اکسیژن لازم برای سوخت‌وساز و فعالیت خود را دریافت کنند و بیمار احساس ضعف و خستگی می‌کند.

در سالمندان ممکن است نوعی کم‌خونی در اثر جذب نشدن مقدار کافی B12 ایجاد شود. در بدن سالمندان تولید نوعی پروتئین که مسئول جذب ویتامین B12 از روده است کاهش می‌یابد و بدن آن‌ها در اثر کم شدن جذب ویتامین B12 دچار کم‌خونی می‌شود.

۳. احساس درد و سوزن سوزن شدن

ویتامین B12 نقش مهمی در ساخت میلین بازی می‌کند. این ماده برای کارکرد درست اعصاب بسیار حیاتی است. احساس درد و گزگز دست‌وپا می‌تواند از علائم کمبود ویتامین B12 باشد.

یکی از عوارض خطرناک کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 تخریب اعصاب است. این اختلال بر اثر گذشت زمان اتفاق می‌افتد. یکی از کارهایی که ویتامین B12 در بدن انجام می‌دهد مشارکت در ساخت ماده‌ای به نام میلین است که اطراف عصب‌ها را پوشش می‌دهد تا اعصاب را محافظت و عایق کند. بدون ویتامین B12 ساخت میلین‌ها دچار اختلال و تغییر می‌شود اعصاب نمی‌توانند به‌درستی کار کنند. یکی از عوارض این اتفاق به خواب‌رفتگی اندام‌ها یا احساس درد و گزگز در دست‌وپا است.

اکثر عوارض عصبی کمبود B12 به همراه کم‌خونی مشاهده می‌شود اما در یک پژوهش مشخص شد ۲۸ درصد از افرادی که دچار عوارض عصبی کمبود ویتامین B12 شده‌اند دچار عوارض کم‌خونی نبوده‌اند.

معمولاً احساس درد و گزگز یا خواب رفتن دست‌وپا می‌تواند دلایل بسیار زیادی داشته باشد و نمی‌توان آن را به‌عنوان علامت قطعی برای کمبود ویتامین B12 به‌حساب آورد.

۴. تغییر در الگوی حرکت

کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 می‌تواند منجر به از دست رفتن تعادل و تغییر الگوی حرکت فرد شود.

اگر کمبود ویتامین B12 درمان نشود و آسیب‌های عصبی ادامه پیدا کند می‌تواند منجر به تغییر در الگوی حرکت و راه رفتن در فرد شود. در این حالت ممکن است فرد نتواند تعادل خود را حفظ کند و راحت‌تر زمین بخورد. این حالت بیشتر در افرادی دیده می‌شود که کمبود ویتامین B12 در آن‌ها تشخیص داده نشده است. درمان کمبود ویتامین B12 ممکن است حرکت آن‌ها را بهبود دهد.

۵. گلوسیت و آفت دهانی

یکی از علائم زودهنگام کمبود ویتامین B12 می‌تواند تورم و قرمز شدن زبان باشد که با عنوان گلوسیت شناخته می‌شود.

گلوسیت حالتی است که در آن زبان دچار حساسیت می‌شود. در این حالت رنگ و ابعاد زبان تغییر می‌کند و دردناک، قرمز و متورم می‌شود. این حساسیت ممکن است باعث صاف شدن سطح زبان شود و پرزهای روی زبان که مسئول تشخیص مزه‌ها هستند کشیده شوند و دیده نشوند. این عارضه همچنین می‌تواند باعث اختلال در حرف زدن و غذا خوردن شود.

در برخی منابع، حساسیت زبان به همراه لکه‌هایی روی سطح آن را به‌عنوان اولین نشانه‌های کمبود ویتامین B12 در نظر می‌گیرند.بعضی افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 ممکن است علائمی مثل وجود آفت در دهان، احساس درد و سوزن در زبان یا سوزش و خارش در دهان را تجربه کنند.

۶. نفس‌تنگی و گیجی

کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 می‌تواند باعث کاهش اکسیژن و تنگی نفس و گیجی شود.

تنگی نفس و گیجی مخصوصاً زمانی که می‌خواهید فعالیت کنید می‌تواند به دلیل کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 و کم بودن مقدار اکسیژن لازم برای فعالیت ایجاد شود. این علائم ممکن است به دلیل مشکلات دیگری نیز ایجاد شده باشند به همین خاطر اگر فکر می‌کنید دچار تنگی نفس هستید با پزشک مشورت کنید.

۷. تاری دید

در موارد نادری ممکن است براثر کمبود B12 اعصاب بینایی دچار آسیب‌دیدگی و اختلال شوند و در نتیجه فرد دچار تار بینی یا اختلال بینایی شود.

یکی از عوارض کمبود ویتامین B12 تار دیدن و اختلال در بینایی است. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که اعصاب مرتبط با بینایی براثر کمبود طولانی‌مدت ویتامین B12 دچار آسیب‌دیدگی شده باشند. در این حالت پیام عصبی که باید از چشم به مغز برسد دچار اختلال می‌شود و دیدن را مختل می‌کند. این عارضه پس از مصرف مکمل‌های حاوی B12 ممکن است بهبود یابد.

۸. تغییر خلق‌وخوی

برخی افراد مبتلا به کمبود ویتامین B12 ممکن است علائمی همچون افسردگی، تغییر خلق‌وخوی و علائم ناشی از تخریب بافت مغز مثل توهم را تجربه کنند.

افرادی که دچار کمبود ویتامین B12 هستند اغلب تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند. درواقع کم بودن مقدار ویتامین B12 می‌تواند به تغییر حس و حال و اختلالات عصبی مثل افسردگی و توهم منجر شود. به عقیده برخی منابع، کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به افزایش ماده هموسیستئین و آسیب مغزی شود. براثر این آسیب پیام‌های عصبی دچار اختلال می‌شوند و خلق‌وخوی فرد را تغییر می‌دهند.

مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین می‌تواند روند آسیب بافت مغز را برعکس کند. لازم به ذکر است که مواردی همچون افسردگی و توهم می‌تواند دلایل بسیاری داشته باشد و نمی‌توان گفت مصرف مکمل‌ها درمان قطعی این موارد است. اگر شما به این موارد مبتلا هستید ممکن است با مصرف مکمل‌ها روند بهبود خود را تسریع کنید ولی به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانید مکمل‌ها را جایگزین داروهای اصلی خود کنید.

۹. افزایش دمای بدن

در موارد بسیار نادر کمبود ویتامین B12 ممکن است منجر به افزایش دمای بدن و تب شود.

در مواردی کمبود ویتامین B12 می‌تواند منجر به افزایش دمای بدن شود. به‌درستی مشخص نیست که دلیل این اتفاق چیست ولی در مواردی افزایش مقدار ویتامین B12 باعث قطع شدن تب در بیماران شده است. به‌هرحال این نکته باید در نظر گرفته شود که اغلب افزایش دمای بدن و تب به دلیل بیماری‌های خاصی است و ممکن است ربطی به کمبود ویتامین B12 نداشته باشد.

چگونه کمبود ویتامین b12 را جبران کنیم ؟

اگر می‌پرسید “برای کمبود ویتامین B12 چی بخوریم؟” باید بگوییم که مواد غذایی زیر سرشار از ویتامین ب12 هستند:

• دل و قلوه گوسفند یا گاو
• صدف
• ماهی ساردین
• گوشت گاو
• غلات غنی شده
• ماهی تن
• ماهی سالمون
• شیر غیر لبنی غنی شده
• محصولات لبنی
• تخم مرغ

جدول مقدار توصیه شده روزانه ویتامین B12

مقدار توصیه شده مصرف روزانه این ویتامین در سنین مختلف برای آقایان و خانم‌ها به شرح زیر است:

کمبود ویتامین B12 باعث چه می شود ؟

عوارض کمبود ویتامین B12 به شرح زیر است:

• تاثیر نامطلوب در عملکرد مغز شامل: کاهش عملکرد کودکان در مدرسه، از دست دادن حافظه، زوال عقل و افسردگی
• آسیب عصبی شامل آسیب به نخاع
• کاهش سطح انرژی در بدن

درمان کمبود ویتامین B12

به منظور درمان کمبود ویتامین ب12 باید این ویتامین در قالب مکمل مورد استفاده قرار گیرد؛ به خصوص اگر کمبود این ویتامین شدید و چشمگیر باشد. در کنار مصرف قرص ویتامین B12 مصرف مواد غذایی حاوی این ویتامین نیز پیشنهاد می‌شود. گزینه‌های درمان کمبود ویتامین B12 عبارتند از:

• قرص ویتامین B12
• ویال خوراکی ویتامین B12
• تزریق عضلانی ویتامین B12
• اسپری بینی ویتامین B12

آمپول برای درمان کمبود ویتامین B12

اگر کمبود ویتامین شدید باشد یا به کم‌خونی پرنیشیوز و مشکلات سوء جذب مبتلا باشید، پزشکان فرم تزریقی این ویتامین را تجویز می‌کنند. B12 موجود در این آمپول‌ها به شکل سیانوکوبالامین یا هیدروکسوکوبالامین است.

معمولاً توصیه می‌شود که یک روز در میان به مدت دو هفته یا تا زمانی که علائم بهبود یابد، تزریق ویتامین در عضله انجام شود. در ادامه‌ی درمان، ممکن است پزشک با توجه به دلیل کمبود ویتامین B12 و عوارضی که ایجاد کرده، توصیه کند که بیمار چند بار در سال آمپول آن را تزریق کند. دوز مصرفی آمپول ویتامین B12 برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است.

تداخلات دارویی ویتامین B12

بعضی از داروها ممکن است میزان کوبالامین جذب شده از قرص یا غذا را کاهش دهند. بنابراین، بهتر است مصرف داروهای زیر را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید:

• متفورمین
• آنتی‌اسیدها مانند گاویسکون
• آگونیست‌های گیرنده‌ی H2 مانند رانیتیدین، سایمتیدین، فاموتیدین و نیزاتیدین
• مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند لانزوپرازول، امپرازول، پنتوپرازول یا رابپرازول
• آنتی بیوتیک‌ها مانند کلرامفنیکل و نئومایسین
• داروهای ضدبارداری خوراکی

عوامل خطر کمبود ویتامین B12

بعضی از افراد بیشتر از سایرین در معرض کمبود ویتامین B12 قرار دارند، به خصوص کسانی که اسید کمی در معده آن‌ها وجود دارد یا به سایر مشکلات گوارشی مبتلا هستند. اسید معده ویتامین B12 را از غذا جدا می‌کند تا بدن بتواند آن را به راحتی جذب کند.

گروه‌های زیر بیشتر از سایر افراد کمبود این ویتامین را تجربه می‌کنند و به آزمایش ویتامین B12 نیاز دارند:

• سالمندان
• کودکان
• افراد گیاه‌خوار
• افراد مبتلا به دیابت
• افراد مبتلا به بیماری‌هایی که جذب ویتامین B12 را کاهش می‌دهند، از جمله بیماری سلیاک و بیماری کرون
• کسانی که جراحی بای‌پس معده انجام داده‌اند
• زنان شیرده
• افرادی که از بعضی از داروها مانند کلرامفنیکل، مهارکننده‌های پمپ پروتون یا مسدودکننده‌های H2 استفاده می‌کنند.

عوارض مصرف بیش از حد ویتامین ب۱۲

مصرف مکمل ویتامین B12 در بازه تعیین‌شده، با خطری همراه نیست. مقدار مورد نیاز ویتامین B12 برای بزرگسالان 2.4 میکروگرم در نظر گرفته می‌شود. البته مشکلی حتی در صورت مصرف مقادیر بالاتر این ویتامین نیز گزارش نشده است. چراکه به دلیل محلول بودن در آب، مقادیر اضافی این ویتامین توسط بدن جذب نشده و از طریق ادرار دفع می‌شود.

دوز‌های بالای ویتامین B12، مانند مقادیری که برای درمان کمبود ویتامین B12 استفاده می‌شوند، می‌توانند با عوارضی همراه باشند؛ مانند:

• سردرد
• تهوع و استفراغ
• اسهال
• خستگی و ضعف
• احساس سوزش در دست‌ها و پا‌ها

تشخیص کمبود ویتامین B12

تشخیص کمبود کوبالامین ممکن است سخت باشد. چون گاهی اوقات بدون علامت است و در بعضی موارد هم علائم آن شبیه‌ی سایر مشکلات پزشکی است. اگر هر یک از علائم ذکر شده در این مقاله را تجربه کردید، حتماً آن‌ها را با یک پزشک در میان بگذارید. مراجعه‌ به پزشک به‌خصوص برای افراد زیر بسیار مهم است:

• گیاه‌خواران
• سالمندان
• زنان باردار یا شیرده
• افرادی که بیماری آن‌ها می‌تواند باعث کمبود ویتامین B12 شود
• افرادی که از داروهای کاهنده‌ی جذب کوبالامین استفاده می‌کنند

پزشک علاوه بر معاینه‌ی جسمی و بررسی علائم، سعی می‌کند با تجویز آزمایش خون کمبود کوبالامین را تأیید یا رد کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• اندازه‌گیری میزان ویتامین B12
• اندازه‌گیری سطح فولات
• شمارش کامل خون (CBC)
• اندازه‌گیری متیل مالونیک اسید (MMA)
• اندازه‌گیری سطح هموسیستئین

بعضی علائم کمبود فولات شبیه‌ی علائم کمبود ویتامین B12 است. به همین دلیل، معمولاً پزشکان سطح هر دو ویتامین را در خون بررسی می‌کنند.