کشاورزی در بن‌بست حمایت
در شرایطی که تحریم‌ها با تنگ کردن حلقه ها، کشور را به سوی منفعل کردن صادرات نفت و به زانو در آوردن اقتصاد پیش می برند، تولید محصولات بخش کشاورزی می تواند کمک زیادی به ارزآوری در کشور کند.
در شرایطی که تحریم‌ها با تنگ کردن حلقه ها، کشور را به سوی منفعل کردن صادرات نفت و به زانو در آوردن اقتصاد پیش می برند، تولید محصولات بخش کشاورزی می تواند کمک زیادی به ارزآوری در کشور کند. این در حالی است که چنین روندی به طور قطع حمایت های دولتی اعم از اختصاص بسته های حمایتی به کشاورزان تا اتخاذ سیاست های صحیح برای تولید و صادرات محصولات کشاورزی را می طلبد. علاوه بر این باید فراهم آوری زیرساخت های لازم جهت صادرات محصول را نیز به مولفه های قبلی اضافه کرد.
متاسفانه نگاه اصلی صادرکنندگان به صادرات محصول کشاورزی با میزان مازاد محصول رابطه مستقیمی دارد؛ یعنی هر چه مازاد محصول بیشتر، صادرات نیز بیشتر. در صورتی‌که هرگز و در هیچ برهه زمانی وجود چنین سیاستی نتوانسته پشتوانه محکمی برای صادرات محسوب شود. هر چند سود و ارزآوری صادرات محصولات کشاورزی به دلیل نوسان قیمت نهاده ها و ارز موجب می شود صادرکنندگان محصولات کشاورزی به سود مورد انتظار بازار دست نیابند، اما اساسا صادرات محصولات کشاورزی در فضای تحریمی، می تواند دستاورد ارزشمندی برای کشور به حساب آید، اما شاهدیم که صادرات بخش کشاورزی جدی گرفته نمی شود و به قولی «بگیر، نگیر دارد.»
عیسی کلانتری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست در گفت و گو با «رسالت» بی آبی را مهم ترین معضل صادرات محصولات کشاورزی در ایران عنوان می کند و می گوید: «زیرساخت اولیه برای صادرات محصولات کشاورزی مسئله آب است که اکنون وضعیت پایداری ندارد، در نتیجه صادرات محصولات کشاورزی هم نمی تواند به روندی پایدار تبدیل شود، زیرا بیش از اندازه از آب برای تولید محصولات کشاورزی در کشور استفاده می شود. بنابراین باید این میزان مصرف کاهش پیدا کند. این مسئله مهم ترین زیرساخت برای تولید و صادرات محصولات کشاورزی محسوب می شود.»
وی ادامه می دهد: «اگر ما به دنبال صادرات محصولات کشاورزی هستیم باید به فکر تامین آب در سال‌های آتی باشیم. امروز با استفاده از منابع زیرزمینی محصول تولید می کنیم اما در آینده چنین روندی به راحتی امکان پذیر نخواهد بود. در دنیا به طور متوسط در حدود ۵۰ درصد از آب های تجدیدپذیر مصرف می شود، اما در کشور در حدود ۱۰۰ درصد از این آب مورد استفاده قرار می گیرد.»
معاون رئیس جمهور صادرات محصولات کشاورزی را نیازمند مولفه های متعددی عنوان می کند و می گوید: «برای برنامه ریزی کوتاه مدت در حوزه صادرات محصولات کشاورزی، تامین کود و تجهیزات کافی مد نظر قرار می گیرد اما برای برنامه ریزی بلندمدت، منابع آبی کشور اجازه نمی دهد ما محصولی را تولید و آن را صادر کنیم. تامین کود، بذر، سردخانه،
کارخانه های تبدیلی و حمل و نقل در فرآیند صادرات مهم و در دسترس قرار می گیرند، اما تامین آب لازم در کشور با مشکل مواجه می شود.»
کلانتری اضافه می کند: «دشت های مرکزی کشور در حال خشک شدن هستند در حالی‌که عمده محصولات کشاورزی مانند زعفران، خرما، پسته و انگور در این مناطق تولید می شوند. بخش کشاورزی در طول سال ۸۰ میلیارد متر مکعب آب استفاده می کند که باید به ۵۰ میلیارد متر مکعب برسد تا کشاورزی پایدار داشته باشیم. در این صورت می توان برای تامین نیاز داخل و افزایش صادرات برنامه‌ریزی کرد.»
مشاور معاون اول رئیس‌جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست با اشاره به ظرفیت انتقال آب از دیگر نقاط کشور برای تولید محصول در مناطق کویری می گوید: «عده‌ای معتقدند برای تولید زعفران آّب دریای عمان را شیرین کرده و آن را به خراسان منتقل کنند در حالی‌که پیش بینی می شود هر متر مکعب آب در خراسان هزینه پنج یورویی دارد و برای کشت هر هکتار زعفران، به دو هزار متر مکعب آب نیاز است که هزینه ۱۰ هزار یورویی را در پی دارد تا هفت کیلو زعفران به دست بیاید اما این رقم به صرفه نیست. مناطق کشاورزی صادراتی ما گرفتار کمبود و نبود آب هستند زیرا چاه های آن در حال خشک شدن هستند و باید برای آن برنامه ریزی جدی و صحیحی انجام داد.»
*کشاورزی در ایران معیشتی است
کشاورزی در کشور ما بیشتر سنتی است و از تکنولوژی و سیستم های روز دنیا کمتر بهره برده است. این مسئله به علاوه عدم برنامه ریزی صحیح و درست، میزان صادرات محصولات داخلی را کاهش داده است.
کاوه زرگران رئیس سابق کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران در گفت و گو با «رسالت»، ارزآوری صادرات کشاورزی را نیازمند وجود صنایع تبدیلی غذایی پویا می داند و می گوید: «در اغلب حوزه های صنعت غذایی، صنایع تبدیلی وجود دارند، اما سیاست گذاری های دولتی هم باید مکمل آن باشند در صورتی‌که نسبت به سایر کشورها از سیاست های حمایتی دولتی کمتری برخوردار هستیم. به عنوان مثال ما از سال‌های قبل سیب درختی را صادر می کنیم که گاهی حجم آن کمتر و گاهی بیشتر شده، در حالی‌که ما پتانسیل بالایی نیز برای صادرات کنسانتره و آب میوه داریم و اگر آب میوه ما بتواند در بازارهای هدف با محصولات کشورهای دیگر رقابت کند، در صادرات محصول توانسته ایم موفق عمل کنیم اما چنین روندی نیازمند پرداخت یارانه به صادرات کننده است.»
وی درباره سهم ایران در صادرات محصولات کشاورزی در بازار کشورهای همسایه می افزاید: «عراق، افغانستان، امارات و روسیه بیشترین سهم صادرات محصولات کشاورزی را دارا هستند. حضور ایران در این بازارها نسبت به هر محصول متفاوت است. از نظر ارزشی پسته، بیشتری سهم صادرات را به خود اختصاص داده اما از چند سال گذشته سیر نزولی داشته و آمریکا اکنون در تولید و صادرات از ما سبقت گرفته است اما در گروه لبنیات بیشترین حجم صادرات را دارا هستیم که در حدود یک میلیون دلار در سال می شود و بعد از آن شیرینی و شکلات بیشترین میزان صادرات را به خود اختصاص داده اند.»
زرگران درباره ارتباط افزایش قیمت محصولات با صادرات بی رویه آن می گوید: «با جهش قیمت ارز، صادرات بعضی از محصولات که افزایش قیمت ریالی نداشتند، دارای صرفه اقتصادی شد و حجم صادراتی آنها افزایش پیدا کرد. در چنین مواقعی ستاد تنظیم بازار با بررسی وضعیت ها محدودیت ایجاد می کند و اجازه نمی دهد محصولی که در داخل مورد استفاده قرار می گیرد، به خارج صادر شود. میزان عرضه اگر در بازارهای داخلی کاهش پیدا کند، شاهد افزایش قیمت آن خواهیم بود. با این حال کاهش عرضه می تواند به دلیل کمبود محصول و یا صادرات زیاد آن ممکن شود. ناظر بازار باید بتواند چنین مواردی را پیش بینی کند و دستورالعمل مناسب ارائه دهد.»
وی کشاورزی در کشور را سنتی می داند و می افزاید: «کشاورزی در ایران صنعتی نیست بلکه معیشتی است و تا زمانی که کشاورزی صنعتی نشود نمی توان به عنوان رکنی در اقتصاد آن را محسوب کرد. کشاورزی در دنیا بر اساس برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت و اطلاعات به روز است، اما در ایران هنوز به جایگاهی نرسیده ایم که بتوانیم چنین برنامه هایی را پیاده کنیم. در کشاورزی داخلی به غیر از تعدادی از گلخانه های جدید و دامداری های پیشرفته، مابقی کشاورزی ما معیشتی است و تا زمانی که تحول اساسی در این بخش رخ ندهد، نمی توانیم شاهد کشاورزی پیشرفته باشیم.»
زرگران در پایان سخنانش می گوید: «ما با کشاورزی توسعه یافته دنیا فاصله زیادی داریم اما از این نکته هم نباید بگذریم که جایگاه کشاورزی مان طی سال‌های گذشته رشد زیادی پیدا کرده و توانسته ایم میزان تولید محصولات مختلف را افزایش بدهیم.»
*صادرات بر اساس مازاد محصول
عدم توجه مسئولان به صادرات محصولات کشاورزی شاید ریشه در خام فروشی نفت کشور باشد چرا که تبدیل به نقطه ای امن و بدون زحمت برای کمک به ارز آوری کشور داشته است.
صدرالدین نیاورانی صادرکننده محصولات کشاورزی به کشورهای اروپایی و آسیایی است که از ۳۰ سال گذشته در این حوزه فعالیت می کند. وی با انتقاد از اینکه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی به هیچ وجه نگاه صادراتی به محصولات ندارند، اظهار می کند:
« همه نگاه ها به صادرات نفت دوخته شده است. مشکل اصلی در صادرات محصول کشاورزی عدم تولید برای صادرات است. به عنوان مثال هندوانه ای که دارای وزن ۱۰ کیلویی است را در صورت مازاد نیاز، صادر می کنیم در حالی‌که هرگز به دنبال تولید هندوانه دو یا سه کیلویی برای صادرات نرفته‌ایم تا با استقبال دیگر کشورها روبه رو شود.»
نیاورانی اضافه می کند: «سال‌های قبل مقام معظم رهبری فرمودند: «آرزوی واقعی من این است که در چاه‌های نفت را ببندیم و اقتصاد خود را براساس کالاها و محصولات غیرنفتی بنیاد نهیم. یعنی فرض کنیم این کشور، کالایی به نام نفت ندارد.» من به فرمایش ایشان ایمان دارم و معتقدم چنین ظرفیتی برای کشاورزی ما وجود دارد و محصولات ما هم می توانند به ارزآوری کشور کمک کنند.»
وی با بیان اینکه صادرات محصولات کشاورزی طبق برنامه ریزی از پیش تعیین شده صورت نمی گیرد، می گوید: «صادرات محصولات در کشور بر اساس میزان مازاد محصول صورت می گیرد، یعنی چنانچه محصول تولیدی بیش از نیاز مصرف داخلی باشد به دیگر کشورها صادر می شود و ما برنامه های صادراتی محصولات کشاورزی در کشور نداریم.»
این صادرکننده به وجود سیاست های اشتباه در بخش کشاورزی اشاره می کند و می گوید: «با وجود عدم پرداخت یارانه به صادرات، نبود سیاست های درست برای آن و صرف پول های بخش کشاورزی در حوزه های دیگر توسط وزارت صمت، مکانیزه نشدن بخش کشاورزی آخرین معضلی است که می‌توان به آن پرداخت. از سیاست های اشتباه در صادرات محصول، جلوگیری از صادرات به دلیل کمبود آن در داخل است، زیرا بعد از تامین نیاز داخلی، بسیاری از محصولات با مازاد تولید مواجه می شوند و فاسد می شوند. این سرنوشتی است که امروز تولید سیب به آن دچار شده است.»
نیاورانی با بیان اینکه تجار و بازرگانان با سابقه ای در صادرات محصولات کشاورزی هستند که از دولت قوی تر عمل می کنند، می افزاید: «شرکت های دولتی اکنون صادرات ندارند و یا حجم آن بسیار پایین است، اما صادرکنندگانی در کشور هستند که صادرات کلان انجام می دهند. به عنوان مثال شرکت کشتیرانی در مجموع دارای ۱۸۰ کانتینر است اما یکی از صادرکنندگان در کشور به تنهایی دارای ۲۵۰ کانتینر است. این مسئله نشان دهنده عملکرد صحیح بخش خصوصی است و دولت می تواند از طریق همکاری با این بخش به رونق صادرات کمک کند.»
کارشناسان ظرفیت ارز آوری حاصل از صادرات محصولات کشاورزی را بر اساس مطالعات انجام گرفته، بسیار بالا می دانند. این در حالی است که شناخت بازار کشورهای همسایه و تولیدات متناسب با آن بازارها نیز می تواند به رونق اقتصاد کشاورزی در بخش صادرات کمک کند. دولت می تواند با اتخاذ سیاست های درست و استفاده از ایده های بخش خصوصی به تقویت صدور محصول کشاورزی کمک کند و بازارهای کشورهای همسایه را در دست بگیرد. این هدف در حالی محقق می شود که برنامه ریزی های بلندمدت در این راستا صورت گرفته و عملیاتی شود تا تاثیرات آن در آینده خود را نمایان کند.
ارسال نظر