سهم بخش معدن از GDP ایران، عددی کوچک اما زنگ خطری بزرگ!

به گزارش متالاین با وجود اینکه در تحلیل‌های مرتبط با اقتصاد معدن، کشور ایران 7 درصد از ذخایر معدنی (غیرنفتی) کره زمین را در اختیار دارد، سهم بخش معدن از تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور تنها 2 درصد است. این در حالی است که کشور های دیگر با حجم ذخایر کمتر و حتی جمعیت و مساحت بیشتر سهم نسبتا قابل‌قبول‌تری را به معدن و زنجیره تولید ارزش آن اختصاص داده‌اند.

این سهم 2 درصدی آمار سال 1403، در سال های اخیر روند کاهشی را طی کرده است که پسرفت یا توقف توسعه در این حوزه را نشان می‌دهد.

 

تعریف تولید ناخالص داخلی (GDP) در اقتصاد یک کشور چیست؟

جی دی پی (GDP) مخفف عبارات «Gross Domestic Product» به معنای «تولید ناخالص داخلی» است. جی‌دی‌پی در حقیقت، نشان‌دهنده ارزش پولی همه کالاها و خدمات نهایی تولید شده در اقتصاد یک کشور طی یک بازه زمانی ( معمولاً یک سال ) است.

 

بررسی بخش های اقتصاد در تولید ناخالص داخلی:

برآورد تولید ناخالص داخلی از چهار دسته اصلی صورت می گیرد که شامل گروه های کشاورزی، نفت، خدمات و صنایع و معادن است. در این میان، گروه‌های صنایع و معادن و خدمات دارای زیرمجموعه‌هایی هستند. برای مثال، در گروه خدمات زیرشاخه‌هایی مانند حمل و نقل و انبارداری، فعالیت‌های مالی و بیمه و آموزش قراردارند. در گروه صنایع و معادن نیز زیرشاخه‌هایی مانند صنعت، ساختمان و استخراج معدن دیده می‌شود.

نمودار سهم بخش‌های مختلف اقتصاد از تولید ناخالص داخلی ایران در سال 1403

طبق گزارش منتشرشده از سوی بانک مرکزی در سال 1403، سهم گروه «صنایع و معادن» از تولید ناخالص داخلی به 24.9 درصد رسیده است. این رقم کاهش قابل‌توجهی نسبت به سال قبل دارد و رشد این بخش نیز منفی گزارش شده است. در مقایسه، سهم این گروه در سال 1402 برابر با 30.3 درصد بود؛ یعنی افتی حدود 5.4 واحد درصدی در سهم این بخش از اقتصاد کشور رخ داده است. در خصوص بخش «معدن» به‌طور خاص و مجزا از بخش صنعت، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهند که سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی در سال 1402 معادل 2.3 درصد بوده و در سال 1403 به 2 درصد کاهش یافته است؛ این روند کاهشی هرچند محدود، اما نشانگر ثبات نسبی همراه با کاهش جزئی در سهم بخش معدن طی این دو سال پیاپی است. در ادامه جدولی برای میزان رشد سهم گروه های اصلی و به طور اختصاصی معدن آورده شده است.

گروه های اقتصادی	1402	1403
کشاورزی، جنگلداری و ماهی گیری	0.1%	0.5%
نفت و گاز	1.3%	0.5%
صنایع و معادن	1.8%	0.8%
خدمات	1.9%	1.3%
استخراج معدن	0.2%	0.1%

 

مقایسه ایران با دیگر کشور ها

در ادامه نموداری آورده شده که شامل مقایسه سهم معدن (فارغ از صنعت) از تولید ناخالص داخلی ایران و سه کشور چین، روسیه و آمریکا می باشد.

نمودار مقایسه سهم بخش معدن (فارغ از صنعت) از تولید ناخالص داخلی (درصد) در ایران، آمریکا، چین و روسیه در سال 2019 تا 2023

همان‌طور که از نمودار مشخص است بخش معدن ایران در مقایسه با این سه کشور دارای ضعف در سهم از تولید ناخالص داخلی است.

این را هم در نظر بگیریم که این سه کشور در بخش های دیگر مثل بخش های خدمات و زیرمجموعه های صنعت قابل مقایسه با ایران نمی باشند؛ به عنوان مثال چین در تولید محصولات، شگفت انگیز عمل می‌کند و اصطلاحا حرف اول را در دنیا میزند که یعنی با وجود آن اعداد و ارقام نجومی سهم بخش تولید، باز هم سهم معدن را در تولید ناخالص داخلی حفظ کرده است.

در سال 2023 میلادی برابر با سال 1402 خورشیدی این سهم به 2.2% رسیده بود که از آمریکا بالاتر و فقط 0.2% از چین پایین‌تر بود.

 

نتیجه گیری

معدن در ایران، فرصتی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. با وجود سابقه تاریخی کشور در معدن کاری و ذخایر چشمگیر معدنی، کم‌توجهی به این بخش نگران‌کننده است و می‌تواند یکی از دلایل کاهش سهم معدن از تولید ناخالص داخلی باشد.توجه بیشتر به حوزه معدن قطعا قدم بزرگی در توسعه صنعت کشور است. کشورهای دیگر از فرصت بهره برده و بخش معدن را همواره به‌عنوان گروهی مستقل در تولید ناخالص داخلی در نظر گرفته‌اند؛ در حالی که در ایران، معدن با بخش صنعت در یک گروه قرار می‌گیرد. به‌طور قطع افزایش توسعه معادن قدم بزرگی در پیشرفت اقتصاد کشور می‌باشد؛ امید است در سال های آتی تغییرات مثبتی در صنعت معدن را شاهد باشیم.