فراغت و تفریح به سبک آدم سالم ها

روزنامه ایران:خانواده دارای کارکردهای مهمی است که از ابعاد مختلف روان شناختی و جامعه شناختی می توان به آن نگاه کرد. اعتماد، صمیمیت و استحکام در این نهاد مهم اجتماعی فقط با بودن در کنار هم و ایجاد احساس همدلی میسر می شود. امروزه کارشناسان علوم اجتماعی خانواده را امری جهانی شده تصور می کنند که هیچ خانواده ای(سنتی و مدرن) از این قاعده دور نیست و در معرض پیامدهای مثبت و منفی قرار می گیرد. مسأله مهمی که در خانواده عصر کنونی کمرنگ جلوه می کند و حلقه گمشده ارتباطات محسوب می شود پرداختن و توجه به تفریح های خانوادگی است. گاهی اوقات دیده می شود خانواده ها به طور جمعی و گروهی به تفریح می پردازند اما فقط تصویری از دور هم بودن دارند که تنها حضور فیزیکی شان را نشان می دهد و در حقیقت نمایی از دور بودن را در ذهن مجسم می کند. از دیدگاه دکتر عالیه «شکربیگی»، جامعه شناس و مدرس دانشگاه به این موضوع گمشده در خانواده های ایرانی پرداخته ایم.

درتعریف های جامعه شناختی تفریح دارای چه ابعادی است؟

در واقع تفریح به معانی و مفاهیم مختلفی وجود دارد و دارای ابعادی متفاوت است. تفریح در ابعاد فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی زندگی انسان نقش دارد. در عرصه ای که هر لحظه اش با فشار و سختی برای برخی افراد می گذرد تفریح کارکردهایی خواهد داشت، از این رو تفریح به نوعی اعتماد، دوستی، صمیمیت و همدلی را برای افراد به همراه خواهد داشت. تفریح اساساً فراغتی است که انسان در زندگی دارد و این فراغت دارای ابعاد اجتماعی است. پس اگر فراغت و تفریح کردن به جسم، فکر و روان افراد استراحت و آرامش دهد کمتر به سوی فراغت های مجازی و تفریح های مجازی با ابزار روی می آورند و برایشان ابعاد جدیدتری نیز در بر خواهد داشت. بنابراین می توان گفت تفریح دارای ابعاد اجتماعی و جامعه شناختی است.


تفریح های خانوادگی که به صورت دسته جمعی شکل می گیرد و اعضای خانواده را دور هم جمع می کند چه کارکردهایی دارد؟

به هر حال خانواده به عنوان بستر و جایگاهی که انسان می تواند در آن رشد کند و به پویایی برسد قابل توجه است، از این رو طبیعی به نظر می رسد افرادی که در دایره خانواده وجود دارند با افرادی که در دایره دوستی هستند متفاوت باشند. در این زمینه یک تحقیق در فلوریدا صورت گرفته بود که یک سری از افراد را از طریق دستگاه «ام. آر. آی» مورد بررسی قرار دادند و در آن لحظه تصاویر و عکس های خانوادگی از اعضای خانواده به آن ها نشان دادند و این افراد واکنش های مختلفی از خود بروز دادند، زیرا مغز انسان قابلیت رتبه بندی افراد را دارد و طبیعی است که آن ها نسبت به تماشای عکس های خانواده شان واکنش بهتری نشان می دهند.

طبیعی است که انسان در دایره خانوادگی وقتی به تفریح بپردازد بیشتر احساس آرامش می کند. ضمن این که با تفریح های خانوادگی سرمایه های اجتماعی درون خانواده و بین اعضا بالاتر می رود و احساس آرامش و سلامت روان در این نوع تفریح های خانوادگی در سطح بالایی قرار می گیرد.

فرزندان در این تفریح های خانوادگی چه درس ها و نکات تربیتی و آموزشی را فرا می گیرند؟

یکی از بحثهایی که می توان در این تفریح ها به آن توجه کرد نکات تربیتی برای فرزندان است. در تعطیلات طولانی مدت معمولاً خانواده ها برنامه ریزی خاصی ندارند و در کل به این روش عادت نکرده اند و نمی دانند که چگونه باید کسب فراغت کنند تا به لحاظ آموزشی، تربیتی و فرهنگی دارای کارکرد باشد. به نظر می رسد طراحی برنامه های تفریحی در خانواده های امروزی هدفمند نیست. به عنوان مثال باید گفت وقتی خانواده ای قصد تفریح دارد تلاش نمی کند فرزندانش را به تماشای آثار تاریخی و فرهنگی ببرد یا چند کتاب تهیه نمی کند و در اختیار فرزندان قرار نمی دهد تا آن ها با آگاهی و دانش جذب این آثار باستانی شوند و تصورشان فقط مشتی گل و خاک نباشد.

بنابراین آنچه مسلم است زمان و گذر زمان است که در زندگی مان گزینه مهمی است و اگر فرصتی را به تفریح های خانوادگی اختصاص می دهیم تلاش کنیم نخست برنامه ریزی داشته باشیم و برای چگونگی تفریح ها همراه با فرزندان رضایت و آرامش را به ارمغان آوریم.

تفریح در کنار خانواده چه نقشی در ایجاد صمیمیت و مستحکم کردن روابط آن ها دارد؟

در واقع تفریح و گذران اوقات فراغت با اعضای خانواده به صمیمیت بین اعضا کمک می کند و با افزایش سرمایه های اجتماعی همدلی زیادتر می شود و باید یکی از شروط گذران اوقات فراغت با اعضای خانواده با هم، همدلی باشد از این رو باید به دور از تنش و ستیزه به تفریح پرداخت.

چقدر مشکلات و مسائلی که در خانواده ممکن است پنهان و نهفته مانده باشد در این تفریح ها باعثمی شود تا پدر و مادر را هوشیارتر کند؟

بعضی خانواده ها به دلیل مشکلات و مسائلی که در بین خانواده شان وجود دارد عادت کرده اند از ابزار زور و با زبانی خشمگینانه با یکدیگر برخورد کنند و در تفریح های گروهی با همین شیوه برخورد می کنند. همچنین آزردگی روانی برای یکدیگر به بار می آورند. طبیعی است در مدت زمانی که اعضای خانواده برای هم وقت می گذارند ممکن است بسیاری از مسائلی که از چشم والدین دور مانده است، بیان شود. بنابراین اگر بتوان به این مسائل توجه کرد بسیاری از مشکلات خانواده ها حل می شود. در این با هم بودن ها افراد به نکات مثبت و منفی رفتاری و اخلاقی یکدیگر پی می برند و در این تفریح ها است که می توانند برنامه ریزی مفیدی برای آینده شان تعریف کنند. اما بستر همه خانواده ها یکسان نیست. بنابراین وقتی خانواده ها با هم فرق دارند گذران اوقات فراغت شان نیز متفاوت خواهد بود. با هم بودن افراد به پیوست و گسست های خانواده کمک می کند اما خانواده ها برای حل مسائل خود در چنین تفریح هایی باید برنامه ریزی داشته باشند.

به عنوان یک جامعه شناس که در حوزه خانواده فعالیت دارید چقدر به این موضوع اهمیت می دهید؟

به عنوان یک جامعه شناس به بنیان خانواده و تحکیم روابط اهمیت زیادی می دهم و این که فرزندانم چگونه به تفریح بپردازند برایم مهم است از این رو زمانی را با تفریح های مثبت طی می کنیم و در واقع تفریح خانوادگی برایمان مانند تجدید قوای روح و جان است و انسان می تواند جانی تازه کند تا بتواند به مسائل بعدی خانواده رسیدگی کند. به عنوان یک زن شاغل که بیشتر اوقات به فعالیت های بیرون از خانه و کار می پردازم سعی می کنم در فرصت هایی که در خانه هستم در جست و جوی پویایی و انرژی دادن به روان و جسم خانواده ام باشم و علاوه بر این که به آن ها انرژی مثبت می دهم از اعضای خانواده ام نیز انرژی دریافت کنم.

تاکنون این تفریح ها چه کارکردها و تأثیراتی برای خانواده تان به همراه داشته است؟

در این تفریح ها حمایت گری ها بیشتر هویدا می شود و بحثتساوی در ارتباط شکل می گیرد و بهتر می توان به نکات مشترک دست پیدا کرد. همچنین حمایت های احساسی و عاطفی پررنگ تر خواهد شد. اوقات فراغت در کنار خانواده ام باعثتشدید انرژی و مثبت نگری می شود و این امر را به وضوح مشاهده می کنم.

آیا تا به حال برایتان پیش آمده است که با همسر یا فرزندانتان دچار تعارض شوید و در همین تفریح های خانوادگی مشکلات را حل و فصل کنید؟

بله، اما قاعدتاً خانواده ها مثل هم فکر نمی کنند و در شرایط کنونی که خانواده در یک جامعه جهانی قرار گرفته است و جهانی شده اند دیدگاه ها متفاوت است و همه متفاوت فکر می کنند؛ بنابراین باید گفت گذران اوقات فراغت نیز متفاوت شده است. باید تلاش کرد مخالفت ها را کاهش دهیم و به یک تعادل برسیم با توجه به این که ما هم از این جهانی شدن خانواده مستثنی نیستیم باید سعی کنیم مسائل را با همدلی و همفکری حل کنیم.

دیده می شود برخی خانواده ها در زمان دور هم بودن و تفریح به بازی های کامپیوتری می پردازند.

ورود تکنولوژی در خانواده ها الزاماً دارای جنبه های مثبت نبوده است و مثل یک شمشیر دو لبه عمل می کند. دیده می شود امروزه وقتی خانواده ها با هم به تفریح می روند تکنولوژی را با خود همراه می برند و همه آن ها در نگاه الکترونیکی غرق شده اند. خانواده ها دچار فردگرایی شده و در خود فرورفته اند. این امر از پیامدهای مدرنیته است که به اشتباه در زندگی ما ادراک شده است. زندگی مدرن این نیست که سنت ها را فراموش و ارتباط ها را کم کنیم، زیرا امروزه دنیای مجازی حتی یک لحظه انسان را به حال خود رها نمی کند. خطرهای روانی اش روز به روز در حال افزایش است، از این رو باید با مدیریت وقت از افراط و تفریط دوری کرد و این رفتارهای نامطلوب را به نسل آینده انتقال نداد. استفاده از تکنولوژی ظاهراً افراد را کنار هم قرار داده است اما مشارکت، پیوند، انسجام، انظباط و… میان آن ها وجود ندارد.

در مقایسه با کشورهای دیگر آن ها از چه راهکارهایی برای برقراری تفریح های خانوادگی استفاده می کنند؟

ما بر اساس این که از جامعه ای مدرن برخوردار نیستیم در خانواده هایمان متأسفانه اندیشه های شهروند مدارانه و حقوق مدارانه وجود ندارد. واژگان برخی خانواده ها از روی زور است و کمتر به بیان نگاه تساوی گرایانه می پردازند، خانواده های پیشرفته آنهایی هستند که هنگام رفتن به تفریح خانوادگی سعی دارند که به طور کامل از طبیعت و جنگل و… بهره مند می شوند.