اصفهان پرخطرترین شهر از لحاظ فرونشست زمین است
فرونشست زمین در اصفهان ادامه دارد و کارشناسان نسبت به وقوع یک فاجعه در این شهر اظهار نگرانی کرده‌اند.
بر اساس ویدئویی که روز دوشنبه ۲۴ شهریور ۱۴۰۴ در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، یک فرونشست در خیابان بهارستان اصفهان رخ داده است. براین اساس مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان، در برنامه گفتگوی ویژه خبری اعلام کرد نرخ فرونشست زمین در برخی مناطق استان به ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر در سال رسیده است. او گفت به دلیل این پدیده زیست‌محیطی، بین ۷۰ تا ۸۰ مدرسه تخلیه شده‌اند و تعدادی از آن‌ها نیز اخیرا تخریب شده‌اند. جمالی‌نژاد برداشت غیرمجاز آب از چاه‌های کشاورزی و باغداری را عامل اصلی این فرونشست‌ها دانست و خشکی زاینده‌رود را نیز یکی از دلایل مهم در داخل شهر عنوان کرد. او همچنین هشدار داد که برخی مدارس، بیمارستان‌ها و زیرساخت‌ها در پهنه‌هایی با نرخ بالای فرونشست قرار دارند.
اخیرا شبکه‌های اجتماعی ویدئویی از یک فرونشست دیگر در اصفهان منتشر کرده‌اند. این فرونشست که عمق آن هفت متر برآورد شده در خیابان لاله شهر اصفهان روز ۱۸ شهریور رخ داده است. روز دوشنبه ۱۷ شهریور نیز رسانه‌ها از ایجاد «یک گودال ۱۵ متری» در خیابان هشت بهشت اصفهان خبر دادند. به گزارش خبرگزاری‌ها، «کارشناسان علت اصلی این پدیده را کاهش شدید منابع آب‌های زیرزمینی و توقف جریان دائمی زاینده‌رود می‌دانند؛ عواملی که موجب خالی شدن لایه‌های خاک و نشست تدریجی سطح زمین در نقاط مختلف شهر شده است. برداشت بی‌رویه و طولانی‌مدت از منابع زیرزمینی و خشک شدن بستر زاینده‌رود، پیامدهایی جدی برای اصفهان به همراه داشته و بافت تاریخی، زیرساخت‌های شهری و امنیت اجتماعی شهروندان را به‌شدت تهدید می‌کند.»
رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نیز با تایید این موارد، گفت: اصفهان پرخطرترین شهر از لحاظ فرونشست زمین است. این وضعیت نتیجه مستقیم برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است که به فرونشست‌های متعدد در شهرهای مختلف به‌ویژه اصفهان منتهی شده است. اما در اصفهان برخلاف سایر شهرها، کل محدوده این شهر تحت تأثیر این پدیده قرار دارد و تنها شهری است که تا این وسعت از مسئله فرونشست متاثر شده است.
علی بیت‌اللهی در گفتگو با «ما» اظهار کرد: علیرغم هشدارهایی که در سالیان اخیر داده شده اما اقدام موثری برای مهار این بحران صورت نگرفته است. اکنون اصفهان در وضعیتی قرار گرفته که تنها اقدام عاجلی که می‌توان انجام داد، کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی، ایجاد جریان حداقلی در زاینده‌رود و توجه به مسئله تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی است و به این طریق می‌توان از گسترش بیشتر فرونشست جلوگیری کرد.
علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان نیز پیشتر از گسترش فرونشست زمین در این شهر خبر داده و گفته بود: «راه‌حل اساسی برای این مشکل، جاری‌شدن دائمی زاینده‌رود است که نیازمند همکاری دستگاه‌های مختلف است.»
به‌گفته او، عامل تغذیه سفره‌های زیرزمینی کل شهر اصفهان، زاینده‌رود است. اما از اواسط دهه ۹۰ با تشدید بی‌آبی، قطع موقت و چند ماه یک‌بار زاینده‌رود شروع می‌شود و از سال ۹۷ و ۹۸ قطع جریان آب در زاینده‌رود باعث می‌شود آب در سطح زمین جاری نباشد و به زیرزمین نفوذ نکند و سفره‌های زیرزمینی تغذیه نشوند و این پدیده با برداشت‌های بی‌رویه آب‌های زیرزمینی همراه و موجب فرونشست‌های زمین شده است.
برآوردهای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی حاکی از آن است که در صورت جاری شدن آب زاینده‌رود، می‌توان انتظار داشت که آثار فرونشست زمین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش یابد. با این حال، طرح‌های اضطراری برای مقابله با این بحران همچنان بلاتکلیف‌اند.
پیشتر مهدی طغیانی، نماینده اصفهان در مجلس یازدهم، درباره خطر جدی فرونشست زمین در اصفهان گفت اگر تا چند سال آینده برای این موضوع فکری نشود، باید ظرف هفت تا هشت سال آینده اصفهان را ترک کرد، چون این شهر دیگر قابل‌سکونت نخواهد بود.
پیشتر علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه گفته بود که ده‌ها مرکز تاریخی، آموزشی و فرهنگی این شهر در محدوده فرونشست زمین قرار گرفته‌اند و خطر تخریب آن‌ها را تهدید می‌کند.
طبق گزارش‌های زمین‌شناسی و پایش‌های منطقه‌ای، پدیده فرونشست زمین به‌طور فزاینده‌ای آثار تاریخی اصفهان را تهدید می‌کند؛ به طوری که از مسجد شاه در قلب میدان نقش‌جهان گرفته تا پل خواجو روی زاینده‌رود در معرض نابودی و تخریب قرار گرفته‌اند. تصاویری که از شکاف‌ها و ترک‌های ناشی از فرونشست زمین در پل‌های زاینده‌رود، مساجد، حمام‌ها و دیگر بناهای تاریخی منتشر می‌شود، از وضعیت بحرانی در اصفهان حکایت دارد.
بیت‌اللهی به تازگی در گفتگو با سایت دیده بان ایران هشدار داده علاوه بر خانه و کاشانه ساکنان شهر، میراث فرهنگی اصفهان هم در خطر جدی‌ست. این کارشناس در ادامه گفت‌وگو با دیده‌بان ایران هشدار داد که فرونشست زمین مانند بیماری‌ای پیشرونده، تهدیدی جدی برای آثار باستانی و تمدن چندهزارساله اصفهان است که در صورت بی‌توجهی، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. بیت‌اللهی با اشاره به لزوم اقدام فوری برای حفظ میراث فرهنگی گفت: «اگر امروز برای مقابله با این پدیده اقدام نکنیم، ممکن است در آینده خیلی دیر شود؛ بخصوص در شهری مثل اصفهان که دارای آثار باستانی فراوانی است که جزو تاریخ و ریشه‌های ملت ایران هستند و اگر این آثار از بین برود، دیگر قابل ترمیم و بازآفرینی نیستند.»
بیت‌اللهی برای کنترل فرونشست زمین در اصفهان بر لزوم ساماندهی باغ‌های غیرمجاز بالادست سد زاینده‌رود که حجم زیادی از آب را مصرف می‌کنند، تأکید کرد و گفت: «اگر جریان آب حداقلی در زاینده‌رود جریان داشته باشد، می‌تواند در کاهش شدت فرونشست تاثیر مثبت بگذارد.»
او همچنین پیشنهاد داد که با نصب کنتورهای هوشمند، بهره‌برداری از چاه‌های پرمصرف حداقل ۱۰ درصد کاهش یابد و تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی انجام شود.
گفتنی است؛ مطابق تحلیل‌های رسانه‌ای، پدیده فرونشست زمین در اصفهان در پی قطع جریان دائمی زاینده‌رود رخ داده و قطع چشمه‌های تغذیه آب‌های زیرزمینی از یک سو و حفاری چاه و کشاورزی سنتی از سوی دیگر موجب شده تا سطح آب زیرزمینی در اصفهان به‌طور میانگین سالانه یک متر کاهش یابد.