ضرورت اصلاح نظام تربیت معلم در ایران
محمدرضا حاتمی- دانشیار دانشگاه تهران و عضو انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها
نظام آموزشی هر کشور، بدون تردید بر شانه‌های معلمان آن استوار است. کیفیت آموزش در گرو کیفیت معلمان است و کیفیت معلمان، مستقیماً به شیوه تربیت و جذب آنان وابسته است. در ایران، تربیت معلم طی دهه‌های اخیر در انحصار دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی قرار گرفته است؛ ساختاری که نه تنها در جذب نخبگان علمی توفیقی نداشته، بلکه زمینه‌ساز محدودسازی انتخاب‌های انسانی و افت کیفی آموزش شده است. این مقاله با هدف تحلیل ساختار فعلی، مقایسه با الگوهای موفق جهانی و ارائه پیشنهاد انحلال دانشگاه فرهنگیان و اصلاح شیوه جذب معلم ارائه می‌شود.
مشکلات ساختاری دانشگاه فرهنگیان
۱-محدودسازی جذب نخبگان: داوطلبانی که در دانشگاه فرهنگیان پذیرفته می‌شوند، عموماً از میان رتبه‌های میانی یا پایین کنکور هستند و انگیزه اصلی آنان استخدام زودهنگام و امنیت شغلی است، نه علاقه و شایستگی برای تدریس.
۲-افت کیفی آموزش: اساتید، منابع آموزشی و محیط علمی این دانشگاه در مقایسه با دانشگاه‌های برتر کشور مانند تهران، شریف یا تربیت مدرس، فاقد کیفیت و پویایی لازم است.
۳-بسته بودن مسیر شغلی: بسیاری از دانشجویان فرهنگیان از ابتدا با ذهنیت "معلم شدن قطعی" وارد می‌شوند و تلاش آموزشی خود را به حداقل مورد نیاز برای تدریس محدود می‌کنند.
٤-انحصارگرایی معکوس: با منع جذب معلمان از سایر دانشگاه‌ها، عملاً بازار آموزش کشور به روی شایستگان بسته شده است
الگوهای جهانی در جذب معلم
در کشورهای توسعه‌یافته، شیوه تربیت و جذب معلمان بر مبنای رقابت آزاد، تخصص‌گرایی و جذب نخبگان طراحی شده است:
فنلاند
در این کشور، معلمی یک شغل نخبه‌محور و رقابتی است. داوطلبان معلمی از میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر انتخاب می‌شوند و رقابتی سخت برای ورود به برنامه‌های آموزش معلمی وجود دارد. تنها حدود ۱۰ درصد متقاضیان وارد این دوره‌ها می‌شوند. برنامه‌های تربیت معلم در دانشگاه‌های جامع و سطح بالا مانند دانشگاه هلسینکی ارائه می‌شود، نه در دانشگاهی جداگانه.
آلمان
در آلمان نیز ابتدا باید مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد در رشته مورد نظر (مثلاً فیزیک، تاریخ، زیست‌شناسی) اخذ شود. سپس داوطلبان وارد دوره تربیت معلم می‌شوند که شامل آموزش عملی و آزمون‌های نهایی است. معلم باید تخصص علمی و مهارت آموزشی را توأمان داشته باشد.
ژاپن
در ژاپن، تربیت معلم به صورت گسترده در دانشکده‌های علوم تربیتی و دیگر رشته‌ها در دانشگاه‌های دولتی انجام می‌شود. داوطلبان پس از فارغ‌التحصیلی باید در آزمون‌های رقابتی دولتی شرکت کنند تا مجوز تدریس بگیرند. نظام گزینش کاملاً رقابتی و بر مبنای دانش و توانایی واقعی است.
پیشنهاد اصلاح ساختار تربیت معلم در ایران
با توجه به تجربیات جهانی و آسیب‌شناسی نظام فعلی ایران، موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
١-انحلال دانشگاه فرهنگیان و شهید رجایی و انتقال ظرفیت‌های آن به دانشکده‌های علوم تربیتی دانشگاه‌های جامع کشور.
۲-بازگشایی مسیر جذب معلم از میان فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های معتبر در رشته‌های تخصصی با برگزاری آزمون ملی استخدام معلمان
۳-برگزاری دوره‌های فشرده تربیت حرفه‌ای معلمی برای قبول‌شدگان آزمون در دانشگاه‌ها یا مراکز تربیت معلم منطقه‌ای
۴-ارتقای شأن اجتماعی و حقوقی معلمان برای جذب نخبگان، هم‌راستا با تجربه موفق فنلاند و آلمان
۵-ارزیابی مداوم عملکرد معلمان در دوره خدمت و الزام به آموزش‌های ضمن خدمت استاندارد
نتیجه‌گیری
نظام آموزشی ایران نیازمند تحول بنیادین در جذب و تربیت معلم است. انحصار دانشگاه فرهنگیان، ضمن کاهش رقابت، مانع ورود نخبگان به آموزش و پرورش شده است. تجربه کشورهای موفق ثابت می‌کند که باید معلم را از بین بهترین دانش‌آموختگان دانشگاهی انتخاب کرد، نه از میان کم‌انگیزه‌ترین داوطلبان کنکور. انحلال دانشگاه فرهنگیان و ایجاد نظام رقابتی، گامی مهم در مسیر ارتقاء کیفیت آموزش در کشور خواهد بود.