قوانین مالیات

از دوران قدیم بحث مالیات به شکل‌های مختلف، در دولت‌ها و کشورهای گوناگون مطرح بوده است. در واقع این کار یک راه درآمد برای دولت‌ها است. اما حالا و در دنیای امروز، تعریف مالیات تا حدودی تغییر کرده و  با وجود راهکارهای جدید اقتصادی، علاوه بر کمک به دولت، بار فشار اقتصادی از قشر کم درآمد و محروم جامعه برداشته می‌شود. امروزه  فقط بر اموال اشخاص مالیات تعلق نمی‌گیرد و شاخه‌های مختلفی دارد. در علم اقتصاد امروز، مالیات تعریف مشخص و قوانین و انواع گوناگونی دارد. در این مطلب، به موضوع مالیات چیست و به چه کسانی تعلق میگیرد؟ ؛ میپردازیم.

 

« مالیات چیست؛ تعاریف حقوقی، اقتصادی و آکادمیک »

برای مالیات تعاریف زیادی وجود دارد. در یک تعریف آکادمیک و ساده می‌توان اینطور گفت که مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که اشخاص حقیقی یا حقوقی و افراد یک ملت الزاما و به اجبار باید به دولت پرداخت کنند تا برای هزینه‌های خود از آن استفاده کند.

در تمام دنیا بحث مالیات وجود دارد و یکی از کلیدی‌ترین مباحث اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود. اما در هر کشوری حتما یک سلسله قوانین و اسناد بالادستی در مورد آن وجود دارد. در واقع بحث الزام و ملزم بودن دولت به دریافت مالیات برای اداره کشور در اینجا بسیار اهمیت دارد و برای این کار حتما یک سری قوانین و مقررات وجود دارد.

همانطور که ماده 51 قانون اساسی کشور نیز به بحث مالیات اشاره کرده و بیان می‌کند که «هیچ مالیاتی وضع نمی‌شود مگر به موجب قانون. موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب قانون مشخص می‌شود.»

همچنین اسناد بالا دستی دیگر که مهم‌ترین آنها قانون مالیات‌های مستقیم است؛ به بحث تکالیف مالیاتی مختلف و الزام اشخاص حقیقی و حقوقی برای ارسال اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر اشاره می‌کند.

اما اقتصاددانان تعاریفی را از مالیات ارائه می‌دهند که بیشتر مبتنی بر آموزه‌های اقتصادی است. نقطه مشترک این تعریف را می‌توان انتقال اجباری منابع از بخش خصوصی به بخش دولتی دانست که طبق فاکتورهای از قبل تعیین شده دریافت می‌شود.

آدام اسمیت اقتصاددان کلاسیک نیز در کتاب معروف خود ثروت ملل به بحث مالیات و چهار اصل مهم آن یعنی اصل عدالت و برابری، معین و مشخص بودن، سهولت و صرفه‌جویی اشاره کرده است.

به هر حال می‌توان از جنبه‌های مختلف تعاریف متعددی از مالیات داشت. اما آنچه اهمیت دارد این است که به طور کلی برای تمامی افراد و در نگاه جزئی‌تر برای مدیران کسب‌وکارها، بنگاه‌های اقتصادی و به طور کل اشخاص حقیقی و حقوقی واجب است که درک کافی از مسائل مالی و مالیاتی و تغییرات آن داشته باشند. در غیر اینطورت حتما با مشکلات زیادی روبرو می‌شوند که نمونه بارز آن جرائم سنگین مالیاتی است.

قانونی بودن مالیات موضوع مهمی است که در ایران وظیفه خاص قوه مقننه بوده و در اصل 51 قانون اساسی به آن اشاره شده است . این اصل بیان می کند که :

"هیچ نوع مالیات وضع نمی ‌شود مگر به موجب ‌قانون ‌. موارد معافیت و بخشودگی و تخفیف مالیاتی به موجب ‌قانون مشخص می ‌شود . "

همچنین وصول تمام انواع مالیات از جمله مالیات خودرو به اجازه ی قانونگذار نیاز دارد ؛ یعنی هرسال در قانون بودجه مصوب مجلس شورای اسلامی ، این اجازه به دولت داده می شود و ذکر می شود که دولت نمی تواند از طریق آیین نامه و تصویب نامه به مقرره گذاری در زمینه مالیات اعم از مالیات اشخاص حقوقی یا حقیقی بپردازد . 

در حقیقت مالیات سهم هر فرد از هزینه امکانات و کالا های عمومی است که توسط دولت از فرد گرفته می شود ، به عبارت بهتر مالیات ، ابزاری اقتصادی در دست دولت است که به وسیله آن ثبات اقتصادی ، نابرابری درآمد و شاخص های مربوط به آن را کنترل می کند .

به کسی که مالیات را پرداخت می کند مودی مالیاتی می گویند که در حقیقت به دولت مبلغی را مدیون است و هر سال پس از استعلام بدهی مالیاتی ، توسط فرمی که سازمان امور مالیاتی در اختیار وی می گذارد و اظهار نامه نام دارد ، اطلاعات مالی مورد نیاز را ثبت کرده و به اداره امور مالیاتی تحویل می دهد .

« ویژگی های مالیات »

 تعریف مالیات ویژگی های زیر را داراست:

1.  بلاعوض است.

2. طبق قانون انجام می شود.

3. تحمیلی است.

​

« تاریخچه پرداخت مالیات » 

برخی تاریخچه مالیات در ایران را به زمان سلوکیان نسبت می دهندکه از آن تاریخ به بعد پرداخت مالیات در کشور انجام می گرفت تا منابع کشور تامین شود این در حالی است که قبل از آن مالیات معمولا به صورت هدایای در نظر گرفته می شد.

از جمله مالیات های آن زمان می توان به مالیات سرانه و اراضی بود که هم به صورت هدیه و هم ارئه اجناس این کار انجام می شد. حتی در زمان دوره هخامنشیان این مالیات ها بین بخش های مختلف کشور تقسیم می گردید و برخی شاهان سامانی را نماد عدالت در گرفتن مالیات می دانستند. می گویند یک بار انوشیروان 80 نفر از ماموران مالیات گیر را کشت زیرا به مردم در گرفتن مالیات تعدی کرده بوند.

در ابتدای اسلام مالیات هایی مانند مالیات مستغلات، ماهی گیری و کشت رانی و … نیز به انواع مالیات اضافه گردید و جالب این جاست عباسیان در گرفتن مالیات تلاش می کردند قشر ثروتمند را ملزم به پرداخت مالیات کنند.

دو قرن بعد از ظهور اسلام ایران از نظر پرداخت مالیات تحت سلطه حاکمان عرب بود و در دوره صفاریان، که کشور مستقل شد از نظر پرداخت مالیات به قشر کم در آمد توجه بسیاری شد و عدالت حکم فرما گردید. آن چه در تاریخ کشورمان آمده است نشان می دهد بیشترین مقدار مالیات به بخش های کشاورزی تعلق می گرفت. در ادامه با وجود اصول گمرکی در اوایل مشروطه، نمک، تریاک، دخانیان و … نیز مورد توجه قرار گرفتند. به مرور زمان قوانین مالیاتی تغییر کردند و امروز به شکل قانون مالیات در آمده اند که مرجعی برای تمام شرکت ها و موسسات شرکت ها می باشند.

 

« قانون مالیات »

مالیات بر حسب مراحل مختلف مالیات یعنی ماخذ ، تشخیص و وصول به انواع مختف تقسیم و قوانین مالیاتی به بیان احکام این مالیات ها همچون مالیات ارزش افزوده و نحوه محاسبه مالیات دستگاه کارت خوان​ می پردازند . اول از هر چیزی باید تعیین نمود که مالیات از چه چیزی گرفته می شود ؟ موضوعی که مالیات بابت آن گرفته می شود ، ماخذ مالیات نام دارد که مشخص می شود که مالیات بر درآمد است یا مالیات دارایی . لازم به ذکر است که عدم پرداخت مالیات با علم و عمد ، ممکن است جرم فرار مالیاتی یا سایر جرایم مالیاتی را محقق نماید .

بر اساس معیار تشخص ، مالیات به توزیعی و نرخی تقسیم می شود . مالیات توزیعی ، مالیاتی است که از قبل کل مالیاتی که باید وارد خزانه شود ، تعیین شده و سپس بین افراد تقسیم می شود . به این شکل که ابتدا مبلغ کل بین استان ها تقسیم می شود ، پس از آن سهم هر شهرستان تعیین و به همین بین شهر ها و بخش ها و در نهایت افراد ساکن آن ها تقسیم  می شود .

مالیات نرخی ، به سه نوع مالیات تناسبی ، تصاعدی و تنازلی تقسیم می شود . مالیات تناسبی به این صورت است که یک نرخ مالیات برای همه ی درآمد ها تعیین می شود و کاری به میزان درآمد ندارد اما باید در زمان ثبت نام اظهارنامه مالیاتی ارسال شود ، مثلا 10 درصد از همه ی درآمد ها کسر می شود . اگر شخص 1 میلیون تومان درآمد داشته باشد 100 هزار تومان مالیات او است و اگر کسی 100 میلیون تومان درآمد داشته باشد ، 10 میلیون تومان مالیات پرداخت می کند .

مالیات تصاعدی به نسبت افزایش درآمد نرخ بالاتری مالیات پرداخت می کند که این روش به عدالت مالیاتی نزدیک تر است و مثل مالیات تناسبی ، افرادی که درآمد کمتری دارند ، فشار بیشتری متحمل نمی شوند .

نرخ تنازلی مالیات بیشتر در مورد مالیات بر مصرف و کالا ها مصداق دارد چرا که مالیات بر مصرف چون به طور برابر برای همه ی افراد در نظر گرفته می شود و بر روی همه ی کالا ها اعمال می شود ، به قشر کم درآمد فشار بیشتری وارد می کند و درصد بالاتری از درآمد آن ها را می گیرد .

وصول مالیات به دو دسته ی مالیات مستقیم و غیر مستقیم تقسیم می شود که در کشور ما کاربرد زیادی دارد . مالیات مستقیم معمولا مالیات هایی است که بر درآمد و دارایی یا به طور کلی موضوعاتی که جنبه ی دائمی دارند تعلق می گیرد ، اما مالیات غیر مستقیم مالیاتی است که بر موضوعاتی چون مصرف کالا ها بار می شود .

« انواع مالیات در ایران »

در کشور ما، مالیات به دو دسته تقسیم می‌شود:

• مالیات مستقیم
• مالیات غیر مستقیم

مالیات مستقیم، هزینه‌ای است که بدون واسطه و به صورت مستقیم از درآمد یا دارایی‌ فرد دریافت می‌شود. تمامی افرادی که در ایران زندگی و کار می‌کنند، مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند. همچنین اگر فرد در خارج از ایران زندگی می‌کند، اما در ایران درآمد یا اموالی دارد، باید مالیات آن را پرداخت کند.

مالیات غیر مستقیم، به صورت غیر مستقیم و با واسطه از افراد دریافت می‌شود؛ برای مثال وقتی شما یک کالا می‌خرید، مقداری از مبلغ پرداخت شده، به عنوان مالیات آن کالا به حساب می‌آید. یعنی به این ترتیب شما با خرید هر محصولی، در واقع علاوه بر مالیات‌های مستقیم خود، مجددا به دولت مالیات پرداخت می‌کنید.

 

« انواع مالیات مستقیم در ایران »

این مبلغ بدون واسطه از افراد دریافت می‌شود و انواع مختلفی دارد که در ادامه به تشریح هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:

 

• مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد مهم‌ترین نوع مالیات است و مبنای پرداخت آن، میزان درآمد افراد یا شرکت‌ها است. اگر فردی از چند منبع مختلف درآمد داشته باشد، برای برآورد مالیات سالانه او، یا تمام مالیات‌های درآمدهای مختلف، با هم حساب می‌شود یا مالیات هر کدام از درآمدها به تنهایی محاسبه می‌شود. افراد حقیقی و حقوقی باید میزان درآمد و سود و زیان خود را در یک اظهارنامه مالیاتی به سازمان مالیاتی تحویل دهند. به علاوه اگر فردی در داخل ایران زندگی نکند اما در این کشور درآمد داشته باشد، مشمول پرداخت خواهد بود.

مالیات بر درآمد خود به چند دسته تقسیم می‌شود:

- مالیات بر درآمد کشاورزی

شامل حال کسانی است که درآمدشان از کشاورزی، دامداری، پرورش زنبور عسل، پرورش ماهی، صیادی و مواردی شبیه به این‌ها است.

- مالیات بر درآمد حقوق

این مورد در واقع برای افراد کارمند و کارگر تنظیم شده است. اگر فرد به صورت حقیقی یا حقوقی برای کسی کار کند و حقوق دریافت کند، باید از محل درآمد خود، مالیات پرداخت کند. کارفرما قبل از پرداخت حقوق کارمندان خود، ابتدا میزان مالیات را کم کرده و سپس حقوق او را پرداخت می‌کند. این مبلغ باید توسط کارفرما به دولت پرداخت شود.

- مالیات بر درآمد مشاغل

به افرادی تعلق خواهد گرفت که شغلی در حوزه پزشکی، تجارت یا خدماتی داشته باشند که بر اساس مقدار درآمد فرد خواهد بود. میزان درآمد را خود افراد در اظهارنامه مالیاتی قید خواهند کرد. در صورتی که بعد از بازرسی مشخص شود فرد میزان درآمد خود را صادقانه اعلام نکرده، اداره مالیات بر اساس تحقیقات خود و با بررسی میزان درآمد واقعی، اظهارنامه جدیدی را تنظیم خواهد کرد.

- مالیات بر درآمد اتفاقی

در آمد اتفاقی یعنی درآمدی که یک بار و به صورت غیر منتظره برای فرد پیش آمده است؛ مثلا دریافت جایزه یا بخشش زمین به کسی. به تمام درآمدی که فرد از این راه به دست خواهد آورد، مالیات تعلق می‌گیرد.

- مالیات بر درآمد املاک

در این حالت اگر فردی دارای ملکی باشد که آن را اجاره داده و از طریق آن درآمدزایی می‌کند، باید مالیات آن را پرداخت کند. پرداخت این مبلغ بر عهده صاحب ملک است و مستاجر وظیفه‌ای برای پرداخت آن ندارد. مالیات بر درآمد ملک انواع مختلفی دارد که بر اساس میزان درآمد، تعداد واحدهای اجاره داده شده و نوع اجاره متفاوت است. (چنانچه می‌خواهید از شرایط معافیت مالیات بر درآمد املاک آگاه شوید، مطالعه این مطلب می‌تواند شما را راهنمایی کند.)

 

• مالیات بر دارایی

همانطور که از نامش پیداست، این مالیات به دارایی‌های فرد تعلق خواهد گرفت. در این حالت، میزان دارایی فرد محاسبه شده و بر اساس قوانین مالیاتی درصدی از آن به عنوان مالیات دارایی کم خواهد شد. (برای آشنایی بیشتر با انواع مالیات بر دارایی مطالعه این مقاله را به شما پیشنهاد می‌کنیم)

مالیات بر دارایی انواع مختلفی دارد:

۱- مالیات بر ارث

بر اساس قوانین مربوط به ارث، اموالی که فرد از متوفی به ارث می‌برد، مشمول پرداخت مالیات خواهد بود. تمامی ماترک فرد متوفی، اعم از خانه، زمین، خودرو و تمامی اموال منقول و غیر منقول در داخل یا خارج ایران،  بعد از کم شدن هزینه‌های مربوط به کفن و دفن فرد، باید برای تعیین انحصار وراثت معرفی شوند. سپس مقدار مشخصی از این اموال به عنوان مالیات بر ارث کسر خواهد شد.

۲- مالیات حق تمبر

حتما دیده‌اید که برای رسمی کردن تمامی اسناد و مدارک معتبر، باید روی آن‌ها تمبر چسبانده شود. مالیات حق تمبر در واقع هزینه‌ای است که دولت برای این تمبرها از افراد دریافت می‌کند.

۳- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مربوط به شرکت‌هایی است که از راه‌های مختلف کسب درآمد می‌کنند. این مالیات بر اساس میزان درآمد این مشاغل، محاسبه می‌شود و شامل درصدی از این درآمد است.

« انواع مالیات‌ غیر مستقیم در ایران »

مالیات غیر مستقیم از تمامی افراد یک کشور دریافت می‌شود اما دریافت آن به وضوح مالیات مستقیم نیست. در واقع هنگام خرید کالا، مبلغی بابت آن از خریدار دریافت می‌شود. مالیات غیر مستقیم، خود انواع مختلفی دارد:

1- مالیات بر واردات

هر کالایی که توسط افراد حقیقی یا حقوقی به کشور وارد شود، مستلزم پرداخت مالیات است. دولت این مبلغ را در راستای حمایت از تولیدات داخلی از واردکنندگان دریافت می‌کند و با عنوان عوارض و حقوق گمرکی شناخته می‌شود.

2- مالیات بر ارزش افزوده

مبلغی است که دولت از تفاوت ارزش کالا و خدمات با میزان ارزش مواد اولیه یا کالاهای واسطه، محاسبه می‌کند؛ یعنی مثلا اگر شما غذایی را به مبلغ ۲۵ هزار تومان در رستوران میل کنید، اما مبلغ تمام شده این غذا برای رستوران ۱۰ هزار تومان باشد، در واقع ۱۵ هزار تومان ارزش افزوده این غذا خواهد بود. دولت بر روی این مبلغ، مالیاتی تعیین خواهد کرد که البته فروشنده آن را از شما دریافت خواهد کرد!

3- مالیات بر مصرف

این نوع از مالیات توسط مصرف کنندگان کالا ها و در هنگام خرید آن ها به همراه قیمت کالا پرداخت می شود. طبق قانون، دولت پرداخت آن را بر عهده تولید کنندگان و فروشندگان قرار داده است اما عملا مصرف کنندگان به هنگام خرید کالا ملزم به پرداخت مالیات آن می شوند. این نوع مالیات انواع زیادی دارد که به صورت زیر است:

• مالیات بر خرید و فروش الکل های صنعتی و طبی
• مالیات بر فروش سیگار و اخذ از تولید کنندگان و فروشندگان آن
• مالیاتی بر خرید و فروش اتومبیل
• مالیات بر فرآورده های نفتی و پتروشیمی و اخذ از تولید کنندگان و فروشندگان
• مالیات بر خرید و فروش خاویار
• مالیات بر نوارهای ضبط صوت و تصویری
• مالیات بر خدمات مخابرات بین المللی و حق اشتراک تلفن های خودکار

 

« مالیات تکلیفی چیست؟ »

تا کنون با انواع مالیات و دسته بندی آن ها آشنا شده اید اما ممکن است اصطلاحی به نام مالیات تکلیفی نیز شنیده باشید. مالیات تکلیفی یک روش اخذ مالیات است که وظیفه پرداخت آن بر عهده فرد دیگری غیر از پرداخت کننده آن می باشد. مانند مالیات بر درآمد حقوق که توسط کارفرما از حقوق کارگران کسر می شود. از انواع مالیات تکلیفی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مالیات بر درآمد حقوق
• مالیات بر درآمد اجاره
• مالیات بر درآمد حق‌الوکاله
• مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی خارج از ایران
• مالیات بر نقل‌ و انتقال سهام
• مالیات بر ارزش افزوده

 

« چه کسانی مشمول مالیات هستند؟ »

حال که به سوال مالیات چیست و مفهوم آن پاسخ دادیم بهتر است بدانیم چه کسانی مشمول پرداخت مالیات هستند. اشاره کردیم که به نوعی تمام آحاد جامعه با بحث مالیات در ارتباط هستند. برای نمونه در بحث مالیات بر ارزش افزوده به نحوی تمام افراد جامعه درگیر هستند.

همچنین حقوق و دستمزد نیروی کار شاغل در بخش‌های خصوصی و دولتی معمولا مشمول مالیات است. البته در این مورد هر ساله یک کف حقوق در نظر گرفته می‌شود. با این حال، قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال 1394 چندین گروه را مشمول مالیات می‌داند.

ماده یک این قانون چندین گروه را مشمول مالیات دانسته و در عوض برخی گروه‌ها را نیز مشمول آن نمی‌داند. براساس این ماده قانونی گروه‌های زیر مشمول پرداخت مالیات هستند:

1: کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.

2: هر شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران کسب می‌کند.

3: هر شخصی حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران می‌کند.

4: هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌کند.

5: هر شخصی غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.

همین ماده قانونی همچنین برخی از سازمان‌ها و گروه‌ها از جمله شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، وزارت‌خانه‌ها و موسسات دولتی و دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تامین می‌شود را مشمول این قانون نمی‌داند.

از اینجا بخوانید: تسهیلات فرزندآوری شامل چه کسانی می شود

« عدم پرداخت مالیات و فرار مالیاتی چه عواقبی دارد؟ »

براساس قانون اشخاص حقیقی و حقوقی که مکلف به پرداخت مالیات هستند، وظیفه دارند تکالیف مالیاتی خود را طبق قانون در موعد مقرر انجام دهند. این افراد در صورت تخطی از این قوانین مشمول پرداخت جریمه‌های مالیاتی می‌شوند.

مواد 200 و 199 قانون مالیات‌های مستقیم به بحث فرار مالیاتی و جرایم ناشی از آن اشاره کرده است. از جمله می‌توان به پرداخت جریمه معادل 20 درصد مالیات پرداخت نشده و برخی موارد دیگر اشاره کرد.

« سخن آخر »

پرداخت مالیات در واقع کمک به دولت برای چرخاندن چرخ اقتصاد کشور است. جدا از بحث مسئولیت اجتماعی، این موضوع یک بحث اخلاقی هم دارد. فرار کردن از زیر بار پرداخت مالیات، به تدریج ضرری کلی را شامل حال جامعه می‌کند. به علاوه در صورتی که افراد و مجموعه‌های با درآمدهای کلان، از پرداخت این مبلغ سر باز بزنند، فشار اقتصادی بیشتری به قشر کم درآمد جامعه وارد می‌شود. 

البته دانستن قوانین مالیاتی برای تمامی افراد لازم است. با داشتن اطلاعات کافی، شاید کسی در مورد مالیات بر ارزش افزوده شکایتی نداشته باشد چون دلیل آن را می‌داند. یا با داشتن اطلاعات در مورد قوانین بر ارث، شاید با وجود راهکارهای مختلف، در هنگام لزوم افراد با چالش جدیدی روبرو نشوند. دانستن قوانین به زبان ساده، برای تمامی افراد حقیقی و حقوقی در یک کشور لازم است. هر چند با پیچیده تر شدن قوانین، به خصوص قوانین مربوط به مالیات شرکت‌ها و افراد حقوقی، هر روز لزوم استفاده از خدمات یک شرکت حسابداری معتبر و با سابقه در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود.