طنزپردازم نه یکی از زنان حرمسرای شاه

گروه فرهنگی مشرق- رضا احسان پور را احتمالا همه کسانی که طنز را جدی می گیرند، می شناسند. او تقریبا ۱۰ سالی است که در این عرصه دست به قلم است و در روزنامه ها و شبکه های مجازی می نویسد. برنامه قند پهلو هم که با درخشش این شاعر طنز پرداز همراه بود، باعثشد خیلی های دیگر نیز او را بشناسن

از احسان پور تا همین چند ماه پیش کتابی منتشر نشده بود تا اینکه یک مجموعه شعر جدی با عنوان «چه حرف ها» به بازار کتاب رسید و بعد از آن کتاب های طنزش چون «خنده های امپراتور» هم نم نمک از راه رسیدند. با احسان پور درباره همه چیز صحبت کردیم. از ماجرای چاپ کتاب هایش تا برنامه های صدا و سیما و حتی وضع طنز پردازها. گاهی با او شوخی کردیم و او نیز با طنزش جواب های جالبی به ما داد. این مصاحبه خواندنی را از دست ندهید:

آقای احسان پور مصاحبه شروع شد! شما هر چه بگویید ما منتشر می کنیم!

خیلی خوب. من ترسی ندارم. نانم هم بند دسته و یا گروهی نیست که بخواهم نگران باشم. من مستقل هستم.

همه می گویند ما مستقل هستیم.

من واقعاً مستقل هستم. با تاکید روی واقعاً.

مستقل را تعریف می کنید؟ اصلا وابسته بودن چه طوری است؟ آن وقت شما چه طور مستقل هستید؟

یکی از آفت های امروز عرصه هنر و فرهنگ این است که بحثشاگرد و استادی تبدیل شده به بحثمرید و مرادی از نوع بدش. یعنی تبدیل شده به یک نوع نوچه پروری و به جای اینکه شاگرد تربیت کنند و هم لحاظ از هنری و علمی و از آن بالاتر، از نظر اخلاق، استاد یک عده باشند، تبدیل شده به اینکه فقط یارکشی می کنند. یک عده، سیاه لشکر دارند که در مواقع لازم تاییدشان کنند. و شما برای اینکه این نوچه ها را داشته باشید باید مزیت ها و امتیازهایی بدهید و کم کم آنها چیزهایی را می گویند که شما می خواهید و شما هم همین طور و کم کم همه افراد، بدون ذره ای تامل و تفکر، یک حرف را طوطی وار تکرار می کنند و معدود کسانی هم این وسط می مانند که جزء هیچ باند و دسته ای نیستند.

**تلفن های آقای فلانی و چاپ نشدن کتابهای افراد مستقل!

به هر حال کسانی که جز این دسته ها و باندها نیستند به وقتش می توانند حرف خودشان را بزنند چون تا به حال حمایتی از جنس حمایت هایی که گفتم از این گروه ها نداشته اند و اگر حرفی هم بزنند منافعی ندارند که به خطر بیفتد. بنابراین حرفشان را می توانند بدون ترس بیان کنند. خوبی آدم های مستقل همین بحثآزادگیشان است که راحت می توانند حرفشان را بزنند. خیلی از شاعران این طور هستند. از آن طرف مشکلاتی متوجه این افراد مستقل هست.

از آنجا که یک عده در جایگاهی هستند که نباید باشند و این جایگاه را نه به خاطر شایستگی و توانایی بلکه صرفاً به خاطر روابط به دست آورده اند، شما اگر بخواهید سالم و به دور از این روابط مسموم رشد کنید، زمان می برد و متاسفانه تحت فشار رسانه ای و محدودیت هایی که آن عده برایتان ایجاد می کنند یا کنار می کشید یا خیلی سخت می گذرد. مثلاً اگر بخواهید کتاب چاپ کنید باید سال ها بگذرد چون کافی است آقای فلانی، چند تلفن ساده بزند به چند ناشر و از آنها بخواهد کار شما را منتشر نکند. یا همان آقا جزو کارشناسان بررسی آثار ارائه شده به یک انتشارات باشد و اثر شما را از روی بغض رد کند. بعد هم نگاه می کنید می بینید آن انتشارات تبدیل شده به دفتر حفظ و نشر آثار آن فرد؛ یعنی اکثر کتاب های آن انتشارات، کتاب های همان فرد است. پیدا کردن نمونه و مصداق برای این حرفم برای اهالی کتابی که این مصاحبه را می خوانند کار خیلی سختی نیست. بگذریم!

**خیلی ها می گفتند مگر تو شعر هم می گویی؟

چند سال طول کشید کتابتان را چاپ کنید؟

حقیقتش از آنجا که من را بیشتر به عنوان طنز پرداز می شناختند و خودم هم تمرکزم در این بحثبود و ۱۰-۱۱ سال است که به صورت حرفه ای طنز می نویسم، ابتدا می خواستم کتاب های طنزم را چاپ کنم. البته سال ها است شعر هم می گویم اما هیچ وقت نخواسته بودم من را به عنوان شاعر بشناسند و یکی از دلایلش هم خودم بودم. اما از یک زمانی به بعد تصمیم گرفتم به رضا احسان پور شاعر بیشتر بها بدهم. البته آن وقت در طنز به جایگاه خوبی رسیده بودم.

یعنی می خواستید شاعر باشید؟

حالا نه به این عنوان ولی می خواستم مخاطبم بداند که شعر هم می گویم. خیلی از دوستان نزدیکم نمی دانستند شعر می گویم اما شعر گفتن را عمومی کردم. افرادی مثل من هم اولین تریبونی که دارند فضای مجازی است. در این فضا شعرهایم را منتشر کردم و بازخورهای جالبی هم گرفتم. خیلی ها می گفتند مگر تو شعر هم می گویی؟ و کم کم نقدها هم آمد و در این عرصه هم شناخته شدم.

چرا می خواستید ابتدا کتاب از آثار طنزتان را منتشر کنید؟

به هر حال تجربه طنزی که در این سالیان دارم باعثشده آثاری داشته باشم و دوست داشتم اول کتاب های طنزم منتشر شود. البته ابتدا خودم وسواس داشتم که کارها پخته تر شود و تجربه ام بیتشر شود؛ چون به هر حال طنزی که امسال می نوشتم پخته تر از سال های پیش بود. چون در طول این یک سال هم کتاب های بیشتری خوانده ام هم آدم های بیشتری را دیده ام و هم فضاهای جدیدتری را تجربه کرده ام. اما به هر حال پس از مدتی بر این وسواس غلبه کردم و تصمیم گرفتم آثارم را منتشر کنم و به همین دلیل با ناشرها به طور مستقیم وارد مذاکره شدم که رفتارهای خیلی عجیبی از دوستان ناشر دیدم.

می توانید چند تا از این رفتارهای عجیب را بگویید؟

بله. مثلا من یادم هست یک سال پیش به واسطه یکی از دوستان به ناشری مراجعه کردم که مجموعه های طنز منتشر می کرد. کتابم را مطالعه کرد و جواب داد کتابتان خیلی خوب است ارزش انتشار دارد ولی ما منتشر نمی کنیم چون بحثاقتصادی برای ما مهم است و باید مطمئن باشیم کتاب شما فروش می رود و انتشار این کتاب برایمان ریسک دارد چون چهره نیستید. گفتم چهره بودن یعنی چه؟ و در جواب ملاک هایی مطرح کرد که واقعا خنده دار و مایه تاسف بود! به نظر من کسی که چهره است به دو دلیل به این موقعیت رسیده است. یا اینکه واقعا خودش خوب کار کرده است و این کار خوبش باعثمطرح شدن او شده است یا اینکه به واسطه ابزارهای که وجود دارد و رفتارهای عجیب و غریب و تبلیغات چهره شده است. چهره شدن به این روش آخر، کار خیلی سختی نیست؛ اگر خواستید من شما را ظرف یک هفته چهره می کنم. صد در صد تضمینی!

**ناشرانی که دکان راه انداخته اند

نکند منظورشان از چهره بودن خوشگلی بود؟

خنده… اگر آن بود که حتما چاپ می کردند.

از شما پول نخواستند؟

من هیچ گاه سراغ ناشرانی نرفتم که برای چاپ کتاب از مولف پول می گیرند. من دنبال درآمدزایی از طریق چاپ کتاب نبوده و نیستم و سنگین تر هم هست که نباشم چون در ایران هیچ نویسنده ای نیست که بتواند از راه نویسندگی امرار معاش کند چون نگاه حرفه ا ی وجود ندارد. به نظرم باید فکری به حال این ناشرانی که دکان راه انداخته اند کرد. گاهی خبرهای تلخی می شنوم که تعجب می کنم چرا باید وضعیت این باشد؟ البته بخشی از آن هم برمی گردد به بی اطلاعی مولفان از بازار نشر. به نظرم لازم است به مولفان در این زمینه آموزش هایی داده شود.

سراغ چند تا ناشر رفتید؟

یک ناشر که اتفاقا از دوستانم هم بود کتابم را گرفت، حتی صفحه بندی هم کرد ولی بعد از چند وقت منشی آن ناشر زنگ زد و گفت ببخشید کاغذ گران شده است و نمی توانیم کتابتان را چاپ کنیم! همان ناشر الان حاضر است کتابم را چاپ کند ولی من نمی خواهم. خلاصه به بهانه های مختلف کتاب هایم چاپ نشد. یعنی من واقعا حسرت می خورم که با این بهانه ها کتاب خیلی از نویسندگان و شاعران که شهوت انتشار کتاب هم ندارند، چاپ نمی شود در حالی که اگر کتابشان چاپ شود به ادبیات کمک می کند. وقتی فضای رقابتی سالم نباشد، کتاب های خوب چاپ نشود، توزیع درست نباشد و مردم کتاب های خوب نخوانند، نمی توانند مقایسه کنند کتاب خوب را با کتاب های دیگر و در حق طنز، شعر و… ظلم می شود.

**پدرم نگذاشت طنز را کنار بگذارم

پس از انتشار کتاب طنزتان منصرف شدید؟

نه. جامعه ما نیاز به نشاط و لبخند دارد. کار طنز هم فقط به معنای خنداندن نیست. ولی یکی از مولفه های طنز، لبخند است. الان نگاه کنید همه سعی می کنند بامزه باشند. سعی می کنند با همین بامزگی ها از فشار زندگی کم کنند. مثلا وقتی شما به یک مهمانی می روید، اکثر افراد حاضر در مهمانی سعی می کنند بامزه باشند و بخندانند ولی در نهایتش در بسیاری از مواقع شما نخندیده اید و واقعا شاد نشده اید. فقط چند لبخند تصنعی بابت رعایت ادب گوشه لبتان گذاشته اید. چون آن شادی، شادی حقیقی نیست.

من دیدم استعداد طنزنویسی دارم و فضایی فراهم شد تا این کار را انجام دهم. در کارم هم مداومت داشتم و طنز را جدی گرفتم. مشکلات زیادی سر راهم آمد. بارها و بارها طنزنویسی را بوسیدم و گذاشتم کنار اما هر دفعه پدرم به سراغم آمد و گفت ببین آقا رضا شما این هنر را داری و خدا این استعداد را به شما داده است و فردای قیامت یقه شما را می گیرد و می گوید من این استعداد را به شما دادم با آن چه کردی؟ در حد ابزار خودت و تریبون های خودت فعالیت کن. شما تلاشت را بکن، خدا کمک می کند. همین شد که در فضای مجازی فعالیتم را شروع کردم و بعد از مدتی به یاری خدا رشد خوبی داشتم.

از فضای مجازی که پول در نمی آید؟

من منبع درآمد دیگری دارم. حضورم در فضای مجازی دلایل دیگری داشت. من با برنامه و با هدف در فضای مجازی حضور دارم. وقتم را تلف نمی کنم. خوشبختانه فضای مجازی خیلی از امکانات را برای من فراهم کرد یعنی آشنایی من با برنامه سازهای رادیویی و تلویزیونی یا کارگردانانی که فیلم نامه هایشان(چه جدی و چه کمدی) را برای بازنویسی به من می دادند و همکاری با مجلات و نشریات و خیلی از موقعیت شغلی در این عرصه را درفضای مجازی پیدا کردم.

قبلا ناشرها بهانه می آوردند که چهره نیستید، الان با قند پهلو به اندازه ای چهره شده اید که توی خیابان شما را بشناسند؟

من پیش از این هم برنامه های تلویزیونی داشتم. یک نکته کلی را اشاره کنم؛ این که شما را به واسطه روی آنتن بودن و زیاد دیده شدن بشناسند ارزش نیست. ارزش این است که شما را به واسطه هنری که ارائه می کنید بشناسند.

**آدم هایی کهکلاغ شده اند

خب هیچ کدام مثل قند پهلو نبودند که هر روز برنامه داشته باشید و نفر اول هم بشوید؟

من خیلی نمی خواهم درباره قند پهلو صحبت کنیم چون گفت گوی ما نقد قندپهلو نیست. وجود برنامه های این چنینی در رسانه ملی خوب است؛ چون باعثمی شود فضایی برای حضور افراد مستعدی که تا به حال به آنها فرصت داده نشده است فراهم شود. البته باید در کنارش به این فکر کنیم چه قدر ما از این فرصت ها داشته ایم و از دست دادیم؟ چه بسیار افرادی که هنوز که هنوز است گمنامند.

این که جزء حسرت ها است.

من در این برنامه شرکت کردم و افراد بیشتری من را شناختند. من طنزپرداز به فراخور کارم که جذابیت دارد و شیرین است و مردم را پای تلویزیون می نشاند، بیشتر دیده شدم ولی رسانه ملی باید شرایطی را فراهم کند تا هنرمندان دیگر هم بتوانند هنرشان را از این رسانه به مردم ارائه دهند. این موضوع که چرا بازیگران و فوتبالیستها بیشتر از دیگر هنرمندان و یا دانشمندان مورد توجه قرار می گیرند هر چند تکراری است ولی هنوز صورت مساله به قوت خود باقی است. زشت است که هنوز نتوانسته اند امکانات رسانه ای و تبلیغاتی را به عدالت بین همه توزیع کنند.

اینکه یک برنامه تلویزیونی علمی می سازند که خسته کننده است و کسی نمی بیند، ضعف آنهاست. بلد نیستند؛ نه اینکه نمی شود. چطور مستندهای علمی خارجی را بلدیم دوبله کنیم ولی بلد نیستیم خودمان بسازیم؟ این جذابیت کاذب رسانه است که باعثمی شود یک عده ای خوب دیده شوند و من همیشه از این ترسیده ام. این تیغ دو لبه است. آدم اگر بیشتر از آن چیزی که باید و استحقاق دارد در چشم باشد خوب نیست. من همیشه می گویم: آدم که زیاد روی آنتن باشد کم کم کلاغ می شود و به قار قار می افتد! خیلی از مجریان تلویزیونی هیچ چیزی برای ارائه ندارند و فقط خوشگلند! درست که جنبه های بصری در برنامه های تلویزیونی مهم است ولی تا چه حد؟!

برخورد ناشرها بالاخره با چهره شدن شما عوض نشد؟

نه این برنامه زیاد تاثیر نداشت. من برای چاپ اشعار جدی مشکلی نداشتم و میلم این بود که با اشعار طنز شروع کنم که نشد. دوستان هم گفتند حالا که راه برای انتشار اشعار جدی باز است کتاب شعرت را چاپ کن، نوبت به دیگر آثارت هم می رسد. که خب راست می گفتند.

به نظرتان یک ناشر چه قدر می تواند سراغ آدم چهره برود؟ آن افراد چقدر خروجی دارند؟ چند کتاب در سال می توانند بنویسد؟ بالاخره یک روزی ناشر مجبور می شود سراغ بقیه هم برود. البته خیلی ها هم این وسط استثنا هستند و از رو نمی روند. دست همه کتابسازها را از پشت بسته اند. هر چیزی که دارند را به ناشر می دهند و ناشر به واسطه شهرت آن فرد، آنها را چاپ می کند. ترسم از این است یک زمانی بشنویم که مثلا مجموعه ی پیامک های جوک آقای فلانی هم منتشر شد!

**فراموسون های اسلامی انقلابی!

قبل تر هم گفتم که خیلی از ناشرانی که آن زمانی که حاضر نبودند کتابم را منتشر کنند. الان برای چاپ کتابم به سراغم آمده اند و این من هستم که الان بین آنها گزینش می کنم. جدا از اینکه کار نشر یک کار اقتصادی است برایم مهم است که ناشری که کتابم را چاپ می کند در کنار دغدغه های تجاری، دغدغه های فرهنگی هم داشته باشد.

خدا را شکر الان آن سد مقابل کارهای طنزم برداشته شده است ولی هنوز هم که هنوز است خیلی رفتارهای عجیب و غریب از افرادی که داعیه دار خدمت به حوزه نشر و انقلاب اسلامی هستند می بینم. متاسفانه بین خیلی از افرادی که خود را انقلابی می دانند این باندبازی ها بیشتر است. چندجا را می شناسم که بیشتر از اینکه به انقلاب و ادبیات خدمت کنند، دارند خیانت می کنند با این رفتارهای دفعی. یک نفر باید برای اینها، جذب حداکثری را معنا کند. من اسم این گروه ها را گذاشته ام فراموسون های اسلامی انقلابی! شاید یک روز این خاطراتی که از برخی از ناشران دارم را در قالب داستان طنزی منتشر کردم.

**از بچگی بین کتاب ها غلت می خوردم

در حوزه شعر و طنز استاد داشتید یا خودتان به این مرحله رسیدید؟

ورود به هنر و ادبیات و کشف استعدادم را مدیون پدرم هستم. پدرم دبیر بازنشسته ادبیات است و ما در خانه، توی دکورها بیشتر از اینکه کاسه و بشقاب بلور داشته باشیم کتاب داشتیم. از بچگی بین کتاب ها غلت می خوردم. حافظ نامه استاد خرمشاهی را در چه سنی خوانده باشم خوب است؟ کاریکلماتورهای مرحوم شاپور یا…

پدرم خیلی به من کمک می کردند و فضای خانه را مهیا می کردند تا کم کم علاقه مند شدم به نوشتن. اما در بحثشعر سعی کردم به معنای واقعی کلمه پیش بعضی از استادان زانو بزنم و شاگردی کنم. شاید برای من که اهل اصفهان هستم خیلی راحت تر بود که در شهر خودم و پیش خانواده ام زندگی می کردم تا در تهران و غربت تمام نشدنی اش. ولی تهران را با همه سختی هایش پذیرفتم تا بتوانم از محضر خیلی از اساتید استفاده کنم و حداقل هفته ای یک بار آنها را ببینم و شاگردی کنم.

**بخش اعظمی از شعر را مدیون استاد اسماعیل امینی هستم

خیلی اهل جلسه شعر و شعرخوانی نیستم و بیشتر جلسات شعر طنز را می روم. جلسات شعر جدی را خیلی کم می روم و اگر هم بروم به جلسه ای می روم که داشته ای برایم داشته باشد. یعنی رنگ و بوی خودنمایی نداشته باشد. از استادان خوبی در این سال ها استفاده کردم و سعی کردم از همه یاد بگیرم. یعنی همان بحثاستقلال باعثشده پیش خیلی از استادان بروم و ندیده و نشناخته، کسی را نفی نکنم. اما بخش اعظمی از شعر را مدیون استاد اسماعیل امینی هستم که از استادانی هستند که انصافا به من کمک های زیادی کردند و به معنای واقعی مستقل هستند. انسانی شریف، آزاده و باسواد و بدون تعارف. نقد ایشان نقد علمی است. بحثادبیات برایشان از همه چیز مهم تر است. ادبیات را فدای خوشایند این و آن نمی کنند. ایشان هم در طنز و هم در شعر به من کمک زیادی کردند و من ایشان را اگر بنده را قابل بدانند استاد خودم می دانم. خیلی خالصانه کمک می کنند. بارها شده اگر سوالی داشته ام، تماس گرفته ام و ایشان با خوش خلیقی پاسخ داده اند. حتی اگر در دسترس نبوده اند خودشان تماس می گیرند و پیگیری می کنند که چکار داشته ام.

من مرحوم امین پور را از نزدیک درک نکردم و به عنوان یک مخاطب، فقط شعرهایشان را خوانده ام و خاطراتی که دیگران از ایشان دارند را شنیده ام. همیشه برایم سوال بود که چه طور یک انسان می تواند تا این حد بزرگوار و شریف باشد.آقای امینی را که می بینم می فهمم چیزهایی که درباره آقای امین پور می گویند واقعی است. آقای امینی دست بچه ها را می گیرند و به رشدشان کمک می کنند. خیلی از اساتید هستند که کمک به رشد کسی نمی کنند. نمی دانم چرا شاید از این می ترسند که اگر آن فرد رشد کند در آینده جای او را بگیرد. برای همین در یاد دادن بخل می ‎ورزند. ولی آقای امینی اینگونه نیستند. برای بحثکتاب خیلی به من انگیزه دادند. من خیلی از آثارم را با ایشان چک کردم و ایشان مرا راهنمایی کرده اند. من همیشه مدیون ایشان هستم و همیشه دلم خواسته که لطف ایشان را جبران کنم و نمی دانم چه طور. انسان مصلحی هستند و دغدغه چیزهایی را دارند که خیلی ها ندارند. انسانی مذهبی و انقلابی به معنای واقعی است. خیلی هایی که داعیه شعر انقلاب دارند باید پیش آقای امینی بیایند و بفهمند شاعر انقلاب بودن یعنی چه.

**هیچ کس حال ما طنزپردازها را نمی پرسد

میان صحبت هایتان گفتید چندبار طنز را گذاشتید کنار. چرا؟

از ما طنز پردازها به واسطه طنزمان که همراه با لبخند و نشاط است، انتظار می رود که باید بخندانیم و گاهی مردم فراموش می کنند که ما قابلیت های دیگری هم داریم. متاسفانه گاهی به ما و توانایی هایمان دید حداقلی دارند. یا اینکه انگار نمی توانند بپذیرند که ما هم مثل خودشان هستیم. ما هم غم خودمان را داریم. دغدغه های خودمان را داریم. ما هم بعضی وقت ها حالمان خوب نیست. هیچ وقت کسی نمی آید حال خودمان را بپرسد که فلانی تو که این قدر شعر طنز می گویی، حال خودت هم خوب است؟ یا فقط به خاطر درآوردن پول تاکسی و متروی طنز می نویسی؟ یک روز یک خبرنگار از من پرسید چرا طنز می نویسی؟ آن زمان من سرباز بودم و صبح تا ظهر خدمت می رفتم و بعد از ظهر تا شب کار می کردم. حقوق سربازی هم که می دانید چه قدر است. به آن خبرنگار به شوخی گفتم من طنز می نویسم تا پول شام و ناهارم در بیاید. گفت یعنی اگر من پول شام و ناهار شما را بدهم امروز طنز نمی نویسی؟ گفتم امروزم را نوشته ام ولی برای فردا نمی نویسم!

ما طنز نویس ها قرار است کژی های جامعه و نقص ها را ببینم و اینها را با بیان زیبایی که اسمش طنز است، با لبخند ارائه بدهیم به مردم جامعه تا افرادی که درگیر مساله هستند یا آنهایی که بانی و مسبب آن مساله هستند، کمی فکر کنند که این مشکل از کجاست. من طنز نویس به مرور نیمه خالی جامعه را می بینم، آن را بزک می کنم و تحویل جامعه می دهم. مثلا قرار است الان درباره آلودگی هوا چیزی بنویسم و شمای مخاطب هم بخوانید و کمی درباره اش فکر کنید. شما بعدا فراموشش کنید ولی من طنزپرداز هیچ وقت فراموشش نمی کنم.

این مشکلات در ذهنم می ماند و دغدغه همیشگی ام می شود. فساد اداری دغدغه ام می شود. فقر، فساد، آقازادگی دغدغه ام می شود. و خیلی چیزهای دیگر. مدام اینها را می بینم و فکر می کنم. نکته جالب اینکه من یک مازوخیسم ادبی دارم که می روم سراغ سوژه های تلخ، نشدنی و سخت تر و این مشکلم را چند برابر می کند.

**ما طنزپردازها روی طناب افسردگی بندبازی می کنیم

مازوخیسم ادبیتان چه طوری است؟

مثلا یک بار یکی از چند موضوع جشنواره ی طنزی، فیلم حریم خصوصی بود. من همان را انتخاب کردم و نوشتم. ما طنزپردازها روی طناب افسردگی بندبازی می کنیم و هر آن احتمال سقوط داریم.

با اینکه خودتان را با شعر تخلیه روحی می کنید چه طور افسرده می شوید؟

من انتظار حمایت دارم که اگر نشستم و فکر کردم به یک موضوع اجتماعی و چیزی نوشتم، دوست دارم به دست مخاطبان بیشتری برسد. برای مثال شما می گویید من در برنامه تلویزیونی قند پهلو خوب ظاهر شدم و درخشیدم. چرا قبل از این صدا و سیما بعنوان یک طنزپرداز به من بها نداده بود؟ چرا به من فرصت حضور به عنوان یک طنزپرداز در برنامه های روزانه تلویزیونی داده نشده بود؟ چرا الان که به قول شما خودم را برای یک عده از آقایان ثابت کرده ام سراغم نمی آیند؟ چقدر باید به در بسته بخورم؟ چقدر طرح برنامه تلویزیونی بدهم و آخرش نفهمم چه شد و بعد از مدتی بببنم آن طرح با سر و شکلی ضعیف تر به وسیله یک نفر دیگر ساخته شده است و روی آنتن است؟ من نوعی یک نفر هستم؛ این همه طنزنویس داریم. چرا ما نباید روزی یک ساعت آنتن داشته باشیم؟ یک قالب برنامه تلویزیونی هست به اسم دیلی شو! یک نفر می نشیند جلوی مخاطب و با زبان طنز صحبت می کند، اخبار می گوید و… این قالب در شبکه های تلویزیونی خارجی جواب داده است. استندآپ کمدی یا همان کمدی ایستاده که یک نفر می ایستد پشت میکروفون و خاطرات طنز تعریف می کند جواب داده است.

**الگوی طنز در شبکه نسیم سم است

چرا نباید از این قالب ها استفاده شود؟ استندآپ کمدی هایی که الان اجرا می شود در رسانه ملی در حد تقلید صدای اگزوز و مسخره کردن رفتارهای چند مربی فوتبال است. این ها طنز نیست. چرا یک شبکه ماهواره ای بتواند جلوی صدا وسیمای ما قد علم کند و مخاطبان را به قول یکی از برنامه سازان، گونی گونی ببرد؟ این عبارت گونی گونی عین لفظ آن فرد برنامه ساز است. می خواهم نگاه یک برنامه ساز به مخاطب را خوب درک کنید! چرا آن شبکه می تواند؟ چون تا می بینند یک نفر ایده ی خوبی دارد، زود او را جذب می کنند و برایش امکان رشد فراهم می کنند. یک بار یکی از شبکه های خودمان آمد سراغ من و گفت در مورد فلان موضوع سیاسی که الان به نوعی بحران شده است طنز بسازیم و شما طرحت را ارائه کن. من طرحی نوشتم و دادم.

تا آمدند جلسه بگذارند و طرح ها تصویب کنند و دنبال اسپانسر بگردند، آن بحران سیاسی تمام شد رفت! الگویی که از طنز ارائه می شود که در اندازه سریال های مناسبتی و چهارتا برنامه رادیویی تکراری است که چند تا آدم تکراری با شوخی های نخ نما شده را از زیر زمین شخم می زنند و در می آورند. خب درها را باز کنند تا همه بیایند. الان می توانم برنامه تلویزیونی داشته باشم؛ دوستانم هم می توانند. شبکه نسیم را ببینید. الگویی که این شبکه از طنز ارائه می دهد سم است. دارند ذائقه مردم را تنزل می دهند. تا کی مردم باید به مرد دوچرخه سواری که توی درخت می رود، بخندند. به بچه ای که حین غذا خوردن خوابش می برد. به یک نفر که کیک می زند توی صورت یک نفر دیگر! دوربین مخفی خوب است اما خنده اش زودگذر است. وقتی من طنز پرداز محدود شده ام به شبکه های اجتماعی و ستون روزنامه، چطور می توانم با تلویزیونی که مخاطب میلیونی دارند رقابت کنم؟ اگر به طنز پردازها بها بدهیم اگر هدف فقط نشاط و سرگرمی هم باشد، نشاط و سرگرمی خوب برایشان فراهم می کنند.

**خاطرات گوسفندی که قرار است شام هیئت شود

درباره مازوخیسم ادبیتان بیشتر توضیح می دهید؟

زمانی از یک نشریه مذهبی سراغ من آمدند و گفتند می خواهیم درباره محرم و عاشورا طنز داشته باشید. من همان اول بدون هیچ درنگی گفتم می شود. بعد فکر کردم درباره اش. با چند تا از دوستانم مشورت کردم و چند تا طنز نوشتیم با موضوعات جذاب. مثلا من خاطرات کفش دزد را نوشتم و اتفاقاتی که برای این آدم می افتد. من الان این را به عنوان یک طرح تله فیلم دارم و می توان آن را ساخت. یک کارگردان بیاد و آن را بسازد. یا یک داستان درباره خاطرات یک بلندگو نوشتم که به هیت های مختلف می رود. یا خاطرات یک گوسفند را نوشتیم که قرار است شام هیئت بشود. گوسفند توی هیئت است و همه چیز را می بیند. جلوی گوسفند همه خودشان را لو می دهند. پس می شود راجع به محرم هم طنز نوشت. درباره بقیه چیزها هم می شود نوشت اگر بخواهند.

درباره همه چیز می شود طنز نوشت؟

بله! طنز را برای مخاطبان باید درست تعریف کرد طنز هم انتقاد دارد، هم لبخند. یک جا لبخندش کمتر است و انتقادش بیشتر و برعکس. کسانی که می گویند خنداندن مردم سخت است، بلد نیستند که می گویند نمی شود. مثل اینکه من بخواهم به جای یک دکتر عمل قلب باز انجام دهم. خب بیمار را می کشم و بعد می گویم سخت بود. حتی اگر هدف صرفا نشاط و سرگرمی باشد مردم را خیلی از راحت تر از این حرف ها می شود خنداند، به شرط اینکه سراغ متخصصش بیایند.

آیا درباره نیمه پر لیوان هم می شود طنز نوشت؟

من اگر بخواهم درباره نیمه پر بنویسم به این فکر می کنم وقتی می توانیم نصف لیوان را پرکنیم چرا نمی توانیم بقیه لیوان را پر کنیم؟

پس باز هم سراغ نیمه خالی می روید. فرض کنید کار خوبی هم اتفاق افتاده یا مسئولی کار خوبی کرده و مردم از آن خوشحال هستند. چرا در این باره نباید طنز گفت؟

نمی گویم نمی شود. هر اتفاقی بستری فراهم می آورد که اتفاق های دیگری هم کنارش رخ دهد. مثلا وقتی پلی ساخته می شود. من طنزنویس از خوبی های پل می گویم اما زیر پل هم یک عده کارتن خواب را می بینم. تشکر می کنم ولی باز هم نقص را می گویم.

**وقتی می بینم هیچ اتفاقی نمی افتد، افسرده می شوم

پس باز هم نیمه خالی را می بینید؟

خب در زمانی که همه به خواب خرگوشی رفته اند من نمی توام یک لالایی هم بخوانم. ما انصاف داریم و نیمه پر یعنی دیدن کارهای خوب. مصلح بودن اینجا معنا پیدا می کند.

شما که طنز می گویید چرا افسرده می شوید؟

چون من طنز نمی گویم که رد بشوم و بعد فراموش کنم. من می مانم روی این قضیه. مثلا یک بار طنز نوشتم درباره ی شیشه کثیف اتوبوس ها که مردم به خاطرشان صبح به صبح حالشان گرفته می شود. من هر تریبونی پیدا کردم این مساله را گفتم اما یک ذره هم وضع بهتر نشد. وقتی می بینم هیچ اتفاقی نمی افتد، افسرده می شوم. وقتی سنگی می اندازید بالاخره آب یک کم تکان می خورد بعضی وقت ها هر چه می گویی هیچ اتفاقی نمی افتد. ما طنزنویسان مثل دلقک سیرک هستیم که صورتمان را رنگ کرده ایم و حتی اگر خودمان نخواهیم صورتمان می خندد. حدیثداریم مومن شادی اش ظاهر است و غمش مخفی. این درباره ما طنزپردازها به شدت صادق است. یعنی غممان را بروز نمی دهیم و خودمان را موظف می دانیم نسبت به مخاطب. اما واقعا این جور نیست.

**شده ایم مثل زن های دربار

ما هم آدم هستیم و غم خودمان را داریم و خیلی تلخ است این مردمی که سال ها خنداندیشان، وقتی نمی نویسی نمی پرسد فلان کس چه شد و کجا رفت؟ چه بسیار طنزپردازانی که دیگر خبری از آنها نیست و هیچ کس هم حالشان را نمی پرسد. برای کسی سوال نیست که چرا دیگر طنز نمی نویسد؟ ما شده ایم مثل زن های دربار که تا پادشاه زن دیگری می آورد اولی از چشمش می افتد. من طنزپرداز که نباید اگر چند وقت ننوشتم حالا به هر دلیلی، از یاد بروم.

اینهایی که می گویید توقع است یا وظیفه مردم؟

وظیفه همه است که باید به داد هم برسیم.

اما خدمت شما به قشر محدودی است؟

نه من به کل جامعه خدمت می کنم.

**مردم نسبت به آدم های فرهنگی احساس نگرانی نمی کنند

مگر روزنامه یا وبلاگ یا شبکه اجتماعی شما را چند نفر می خوانند؟

من اگر واقعا طنز نویسی باشم که دغدغه ایران اسلامی داشته باشم وقتی نقد می کنم نقدم در جهت ارائه یک الگوی موفق زندگی است. مخاطب من در وهله اول محدود است ولی به مرور مثل هرم گسترش پیدا می کند. وقتی عادت پسندیده ای را رواج دهم و حتی در یک آدم تاثیر گذار باشم همین کافی است.

من اگر می روم دندان پزشکی و وسط دوره درمان مشکلی برای پزشک پیش آمد نگرانش می شوم یا نه؟ چون دندانم گیر دکتر است. اما کار فرهنگی و هنری چون آثارش مستتر است و به چشم مردم نمی آید، مردم نسبت به آن و متولیان امور فرهنگی احساس نگرانی نمی کنند. من طنزپرداز الان ناراحتم که چرا جامعه من مصرف گرا بار می آید؟ بخش اعظمی از آن زیر سر رسانه ملی است که این قدر تبلیغات دارد. چرا در برنامه کودک تبلیغ پخش می شود؟ این خیانت است به نسل آینده. حالا ببینید چند سال دیگر چه آثار سویی دارد این مصرف گرایی و این کیک و دستمال کاغذی هایی که داخل برنامه های کودک تبلیغ می کنند.

اصلا درباره همه قشرها همین است به جز بازیگرها و فوتبالیست ها که رسانه پر رنگشان می کند، مردم همه قشرهای دیگر را هم فراموش می کنند.

نباید فراموش کنند. همین شده که پدر و مادرشان را می گذارند خانه سالمندان.

شاید یک کم هم شرایط جامعه است. اولویت ها عوض شده؟

بله برای مردم معاش مهم شده است. برای من هم مهم است. اصلا شعار امسال چیست؟ اقتصاد و فرهنگ. بله معاش مردم باید تامین شود. مردم باید آرامش داشته باشند. اما من نباید منتظر باشم معاش تامین شود و بعد بگویم حالا بیایید برایتان کار فرهنگی انجام دهیم. این همه آدم در طول تاریخ زمان های سخت کار فرهنگی کرده اند. من حداقل اثرم را خلق می کنم و هر وقت جامعه پذیرش و آمادگی فکر کردن به حرف های من را داشت، خودش می رود سراغ حرف ها و ایده های من.

**حالم آن طور بوده است که شعرهایم این گونه از آب درآمده اند

برویم سراغ کتاب «چه حرف ها». با چه حس و حالی شعرهای این کتاب را گفتید؟ به نظر می رسد این کتاب، بیشتر شعرهایی با بغض است

ساده بگویم. عشق چیز عجیبی است. از عمد می گویم " چیز "، چون واقعا نمی دانم چیست. مبهم است و این چیز عجیب حالات عجیبی دارد. مثل یک سفر است و مرحله به مرحله، آدم به جاهای مختلف می رسد. این را در شعر دیگر شاعران هم دارید. مثلا حافظ گلایه و شکوه زیاد دارد. سعدی نگاهش به عشق بیشتر به همان جلوه ناز و نیاز است. در شعر مولوی شور بیشتر نمود دارد. من قبول دارم که نگاهم بیشتر به عشق گلایه و شکوه بوده و غمش زیاد بوده است. هنوز هم که هنوز ابتدای راه این تجربه ها هستم و فضای عشق برایم مبهم است. ببینید گاهی شما دنبال پاسخی می گردید و پیدا نمی کنید اما یک وقت هم هست که اصلا نمی دانید سوالتان چیست. در فلسفه می گویند حتی اگر سوال را بفهمید خودش یک جواب است. من در چنین حالت مبهمی هستم. نخواسته ام به زور شعر بگویم. حسم را گفته ام. حالم را گفته ام. سوال هایم را مطرح کرده ام. کوششی نیست. حالم آن طور بوده است که شعرهایم این گونه از آب درآمده اند.

در این مجموعه با اینکه شعر جدی است، در یکی دو شعر رگه های طنز را دیدم. مثل شعر توت.

آدم پازل نیست که بگوید من اگر ۳-۴ ویژگی اخلاقی را داشتم چند تای دیگر را کنار بگذارم. من این طور نیستم. من اگر طنز پرداز هستم در جدی ترین مواقع هم این حالت برایم چشمکی می زند. همیشه درباره یک موضوع ذهنم چند پیشنهاد می دهد که حتما یکی دو تای آن طنز است. من حتی در ناراحتی هایم هم شوخی کرده ام. در شعرهایم هم همین است و در عین گلایه شیطنت هم داشته ام. دیده اید بعضی ها گریه می کنند و در گریه می خندند. این شعرها هم بعضا چنین است.

پس کلا شما شعر را مطابق حس و حالتان می گویید؟

هر کس یک جور شعر می گوید. بعضی از دوستان هستند که به شعر این طور نگاه می کنند که مثلا باید از ساعت ۳تا ۴ بنشینم و شعر بنویسند. اما من این طور نیستم. من خودم را مجبور می کنم مطالعه کنم. یکی از کارهایی که خودم را مجبور به آن میکنم مطالعه است. فیلم زیاد می بینم. حتما روزی یک فیلم می بینم. حتی اگر وسط تماشای خوابم ببرد!

ایرانی می بینید یا خارجی؟

ایرانی ها را هم می بینم اما بیشتر فیلم خارجی می بینم. به خاطر داستانش. در کنار مطالعه و تماشای فیلم، وقتی هم برای تفکر کنار گذاشته ام. یعنی می نشینم و در خلوتم به مسائل مختلف می کنم. برای فکر کردن به گذشته و آینده و الان زندگی ام، وقت می گذارم. اما شعر گفتنم این طور نیست. چون شعر جدای از تسلط به تکنیک به این برمی گردد که حرف برای گفتن داشته باشید. وقتی شعری به شما می چسبد به خاطر این است که شاعرش حرفی داشته برای گفتن. آنهایی که کوششی شعر می گویند یا شعر می سازند و می بافند، ممکن است چندتایی از شعرشان هم بگیرد ولی شعرشان " آن " ندارد. من چون مطابق حال و هوایم شعر می گویم گاهی ممکن است یک بیت در حال و هوایی بگویم و بعد یک ماه دیگر کاملش کنم. دفترچه ای دارم که شاید اگر کسی کاملش کند شاید ۳ تا مجموعه شعر از آن بیرون بیاید.

**من شاعر نسبت به جامعه ام وظیفه دارم

شاعران شعرهای خودشان را حفظ هستند؟

دیگران را نمی دانم اما من حفظ نیستم. مگر شعری را بسیار خوانده باشم.

اگر کسی یکی از شعرهایتان را بخواند و خودش را جای شما قالب کند، متوجه می شوید؟

با خنده… در آن حد بله.

یک نکته هم درباره نگاه شما به زندگی در اشعار این کتاب بگویم. مثلا در شعر «زندگی» نگاهتان یک کم شبیه تفکر خیام شده. «سرمستی امروز به فردا نگذارید / در میکده پیمانه پر جا نگذارید» آیا غنیمت شمردن دم و ناپرهیزی و استفاده از دنیا، نگاه غالب شما است به زندگی یا یک حس زودگذر بوده است؟

همین طور که آدم نوسان های خودش را دارد، ضعف و قوت ایمان دارد، ضعف و قوت اراده دارد، هر یک از این حالات در یکی از شعرهایم آمده است. اما این را می دانم نا امید شدن از رحمت خدا کفر است به هر حال من به عنوان شاعر اگر ابزاری در دست دارم نسبت به جامعه ام وظیفه دارم. شاید حس و حالی داشته باشم اما باید حواسم به اثری که شعرم در جامعه می گذارد، باشد. و برای همین خیلی از حرف ها را نمی زنم. چون هر حرفی را که نباید زد و اگر زدیم حتما که نباید منتشر کرد.

**اگر شعر من باعثناامیدی حتی یک نفر شود، گناه است

چرا؟

چون ممکن است من بعدها از آن حرفم برگردم ولی آثار منفی حرفم همچنان می ماند. اگر یک نفر با شعر من حالش بد شود و در این حال بماند من مسئول هستم. من سعی کرده ام حتی در شعرهایی که به زعم شما ناامیدی اش زیاد است، باز هم دریچه امیدی بگذارم. بعضی شعرها هم نتیجه یک حس خوب است و سعی کرده ام این حس را عمومی کنم. اما این شعری که شما می گویید یا شعر دیگر با مطلع «خوب من حیف است حال خوبمان را بد کنیم / راه رود جاری احساسمان را سد کنیم» همین نوع نگاهم را نشان می دهد که نباید خیلی هم مشکلات جاری زندگیمان را جدی بگیریم. پدربزرگ من همیشه می گفت زندگی مثل یک پیانو است خوبی هایش دکمه سفیدها است و بدی هایش دکمه سیاه ها. اینها را باید با هم نواخت تا قشنگ شود. دنبال شکوه و غصه پراکنی نبودم. خیلی وقت ها آدم برای تخلیه روحی نیاز به ابزار دارد. بد که نیست. مثل کسی که اشک می ریزد. من حواسم به این بوده که احساسات مشترکم با بقیه را در قالب شعر بگویم و خیلی شخصی نباشد و آخر اشعار هم امید باشد. اگر شعر من باعثناامیدی حتی یک نفر شود، گناه است و من همیشه از این ترسیده ام.

بازخوردی از انتشار اشعار میان مخاطبان ندارید؟

بله. هم از مخاطب حرفه ای شعر بازخورد داشته ام هم از مخاطب عام. مثلا قبل از انتشار، مجموعه را به استاد اسماعیل امینی سپردم و ایشان با لطف و مهربانی، اشعار را مطالعه و نقد کردند. استقبال مخاطب عام هم خوب بوده است. خودم انتظارش را نداشتم. اما چون بحثتوزیع در ایران مشکل دارد و دلم می خواهد کتاب به دست مخاطب برسد و خوانده شود، سایتی با عنوان " احسان بوک " برای فروش کتابم راه اندازی کردم. استقبال خیلی خوب بوده و با اینکه تبلیغ این سایت را نکرده ام از جاهای مختلف کشور حتی روستای دورافتاده سفارش کتاب را داشته ام. این نشان می دهد مردم به کتابخوانی علاقمند هستند و اگر توزیع کتاب خوب باشد آن را تهیه می کنند.

در نمایشگاه کتاب امسال کتاب دیگری هم دارید؟

من تا به حال دو کتاب منتشر کرده ام. کتاب اولم که مجموعه غزل های عاشقانه ام است با عنوان " چه حرف ها " از انتشارات فصل پنجم و کتاب دیگری که مجموعه شعرهای طنزم است در قالب نقیضه های اشعار یکی از شاعران خوب کشورمان با عنوان " خنده های امپراتور " که نشر آرما آن را منتشر کرده است.

تا پایان سال، یک یا دو کتاب دیگر از من منتشر خواهد شد که امیدوارم مخاطبان و علاقمندان به شعر و طنز، با مطالعه این آثار، من را از نظرات خوب و سازنده خودشان بی نصیب نگذارند.