چند نکته درباره ریچارد نلسون فرای؛
تعهدی که فرای به آن عمل نکرد
همسر جناب مرحوم فرای که بههمراه طیاره حامل ایشان جهت تدفین به ایران می آیند، مجموعه چندین میلیاردی از کتب نفیس ایرانی را هم سوار کرده و به ایران بیاورند. ما مردم مهمان نوازی هستیم و تشییع با شکوهی برایشان ترتیب خواهیم داد.
مشرق-مرحوم ریچارد فرای با نام ایرانی ایراندوست از پیش از انقلاب تا به امروز مورد توجه دولتها و اهالی سیاست بوده است. همواره دولتها بهواسطه شأن علمی و فرهنگی و هم به جهت برد تبلیغاتی بهدنبال گرفتن عکس یادگاری با وی بودهاند. اما گاهی این علاقه از قاب عکس فراتر رفته و تبدیل به گرایشات فکری شده است. این روزها حواشی داستانهای مربوط به فوت وی پررنگتر از متن آن است و از آنجایی که این یادداشت در تلاش است بیشتر به متن بپردازد از پرداختن به مسائل سیاسی اجتناب کرده و نگاهی به وضعیت روزهای پس از فوت او میاندازد.
۱.فرای مستشرق بوده، اتفاقا بسیار پرتلاش و علاقهمند به ایران اما قاعدتا منافع خود و کشورش را بر هر چیزی که بهنظر، امری طبیعی است. ترجیح میداده است و اگر اقتضا میکرد همه چیز ما حتی فرهنگ ما را به پای فرهنگ متبوعش ذبح میکرد. اما حال این کار را کرده یا نه، به گمانم ریچارد فرای از این قاعده مستثنی است، دست کم فرصتش پیش نیامده وگرنه غربی جماعت، بهویژه از نوع آمریکای اش منفعت شناس است مانند همه مردمان عاقل. باور کنیم که مستشرقین برای رضای خدا در ایران تور نمیانداختند و بهدنبال صید ماهیهای درشت بودهاند.
البته جناب فرای و همسر ایرانیاش خانم عدن نبی، مدعی هستند که فرای از سر دغدغه و علاقه، ایران پژوهی میکرده و هیچگاه از سیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، پول نگرفته الا در دوران جنگ جهانی دوم و آن هم علیه آلمان نازی؛ موضوعی که در آثار خود فرای هم پنهان نبوده و در نوشته هایش اینها را ثبت کرده است. به هر حال همان گونه که باور غیرجاسوس بودن مستشرقین سخت است، باور اینکه مستشرق تحت تاثیر عظمت و بزرگی یک فرهنگ، تحولات درونی پیدا کند نیز آسان است. اتفاقی که در هانری کربن رخ داد، بهگونهای دیگر در فرای رخ داد گرچه ظاهرا کربن دلباخته اسلام ایران اسلامی شد اما فرای بشتر خواهان ایرانیت ایران اسلامی بود و به هر جهت او در برابر زیاده خواهی و گنده گوییهای کشورهای حاشیه خلیجفارس مقاومت جانانهای از خود نشان داده و مکاتبات متعدد و مستندی با سازمان ملل انجام داد که قابل ستایش است گرچه میدانیم فرای شاگرد و همکار مرحوم آرتور پوپی است که به هیچ وجه در ایران خوش آوازه نیست.
۲.مرحوم فرای ۹۴ سال عمر کرد و از این ۹۴ سال، بیش از ۷۰ سال از عمر خویش را وقف مطالعه ایران کرد. در همین راستا مطالعات بسیار ویژه و قابل ملاحظهای نیز انجام داده است که معرو فترین آنها «عصر زرین فرهنگ ایران» درباره دوران اوج تمدن اسلامی با محوریت ایران است. البته از میان نزدیک به ۵۰ جلد کتابی که فرای به انگلیسی درباره ایران نگاشته، کمتر از انگشتان دست به فارسی ترجمه شده است که ضروری است بهجای پرداختن به حاشیههای غیرضروری و بیش از اندازه سیاسی این روزها بهدنبال مطالبه از متولیان فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم باشیم تا هرچه سریع تر آثار ایشان به فارسی ترجمه شود.
۳.در بحبوحه حواشی و گاهی هتک حرمتهایی که این روزها در اصفهان رخ داد، کم کاری برخی بزرگان سیاسی که صبغه فرهنگی نیز دارند بد جور به چشم میآمد. اینان میتوانستند از طریق رسانهها بهویژه رسانه ملی با جهت دهی و توجیه جمعیت محدودی که خودسرانه دست به رفتار ناشایست زدند، از بروز این فاجعه جلوگیری کنند. در کنار این خودسانسوری بزرگان به هر حال باید آسیبشناسی شود که چرا برخی از ما(بهویژه در رسانهها) بهگونهای رفتار میکنیم که اهالی فرهنگ و سیاست از موضعگیری در برابر رفتارهای ناپسند، عاجز میمانند.
۴. فرای مرحوم شد و طبق وصیتش و مجوز دولتهایی که علاقه به گرفتن عکس یادگاری با وی داشتند باید در ایران دفن شود. قبول! اما چرا کسی این روزها از خود نمیپرسد در ازای این درخواست آیا او به تعهداتش به ایران و موسسات ایرانی عمل کرده است؟ بد نیست بدانید در تفاهمنامهای که فرای و استانداری اصفهان در دولت دهم امضا کردند قرار بر این گذاشته میشود که به ازای اهدای خانه جنجالی «تمیزی» به وی و مجوز دفن او در ایران، وی نیز انبوهی از کتابهای نفیس و گران قیمتی را که از ایران جمعآوری کرده و با خود به آمریکا برده، داوطلبانه و بهصورت اهدایی به ما بازگرداند. کتابهایی که بعضا تک نسخه و بسیار ذی قیمتند. ما در فرهنگ ایرانی اسلامی معتقدیم «الکریم اذا وعد وفا»، بسم الله… همسر جناب مرحوم فرای که بههمراه طیاره حامل ایشان جهت تدفین به ایران می آیند، مجموعه چندین میلیاردی از کتب نفیس ایرانی را هم سوار کرده و به ایران بیاورند. ما مردم مهمان نوازی هستیم و تشییع با شکوهی برایشان ترتیب خواهیم داد.
۱.فرای مستشرق بوده، اتفاقا بسیار پرتلاش و علاقهمند به ایران اما قاعدتا منافع خود و کشورش را بر هر چیزی که بهنظر، امری طبیعی است. ترجیح میداده است و اگر اقتضا میکرد همه چیز ما حتی فرهنگ ما را به پای فرهنگ متبوعش ذبح میکرد. اما حال این کار را کرده یا نه، به گمانم ریچارد فرای از این قاعده مستثنی است، دست کم فرصتش پیش نیامده وگرنه غربی جماعت، بهویژه از نوع آمریکای اش منفعت شناس است مانند همه مردمان عاقل. باور کنیم که مستشرقین برای رضای خدا در ایران تور نمیانداختند و بهدنبال صید ماهیهای درشت بودهاند.
البته جناب فرای و همسر ایرانیاش خانم عدن نبی، مدعی هستند که فرای از سر دغدغه و علاقه، ایران پژوهی میکرده و هیچگاه از سیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، پول نگرفته الا در دوران جنگ جهانی دوم و آن هم علیه آلمان نازی؛ موضوعی که در آثار خود فرای هم پنهان نبوده و در نوشته هایش اینها را ثبت کرده است. به هر حال همان گونه که باور غیرجاسوس بودن مستشرقین سخت است، باور اینکه مستشرق تحت تاثیر عظمت و بزرگی یک فرهنگ، تحولات درونی پیدا کند نیز آسان است. اتفاقی که در هانری کربن رخ داد، بهگونهای دیگر در فرای رخ داد گرچه ظاهرا کربن دلباخته اسلام ایران اسلامی شد اما فرای بشتر خواهان ایرانیت ایران اسلامی بود و به هر جهت او در برابر زیاده خواهی و گنده گوییهای کشورهای حاشیه خلیجفارس مقاومت جانانهای از خود نشان داده و مکاتبات متعدد و مستندی با سازمان ملل انجام داد که قابل ستایش است گرچه میدانیم فرای شاگرد و همکار مرحوم آرتور پوپی است که به هیچ وجه در ایران خوش آوازه نیست.
۲.مرحوم فرای ۹۴ سال عمر کرد و از این ۹۴ سال، بیش از ۷۰ سال از عمر خویش را وقف مطالعه ایران کرد. در همین راستا مطالعات بسیار ویژه و قابل ملاحظهای نیز انجام داده است که معرو فترین آنها «عصر زرین فرهنگ ایران» درباره دوران اوج تمدن اسلامی با محوریت ایران است. البته از میان نزدیک به ۵۰ جلد کتابی که فرای به انگلیسی درباره ایران نگاشته، کمتر از انگشتان دست به فارسی ترجمه شده است که ضروری است بهجای پرداختن به حاشیههای غیرضروری و بیش از اندازه سیاسی این روزها بهدنبال مطالبه از متولیان فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم باشیم تا هرچه سریع تر آثار ایشان به فارسی ترجمه شود.
۳.در بحبوحه حواشی و گاهی هتک حرمتهایی که این روزها در اصفهان رخ داد، کم کاری برخی بزرگان سیاسی که صبغه فرهنگی نیز دارند بد جور به چشم میآمد. اینان میتوانستند از طریق رسانهها بهویژه رسانه ملی با جهت دهی و توجیه جمعیت محدودی که خودسرانه دست به رفتار ناشایست زدند، از بروز این فاجعه جلوگیری کنند. در کنار این خودسانسوری بزرگان به هر حال باید آسیبشناسی شود که چرا برخی از ما(بهویژه در رسانهها) بهگونهای رفتار میکنیم که اهالی فرهنگ و سیاست از موضعگیری در برابر رفتارهای ناپسند، عاجز میمانند.
۴. فرای مرحوم شد و طبق وصیتش و مجوز دولتهایی که علاقه به گرفتن عکس یادگاری با وی داشتند باید در ایران دفن شود. قبول! اما چرا کسی این روزها از خود نمیپرسد در ازای این درخواست آیا او به تعهداتش به ایران و موسسات ایرانی عمل کرده است؟ بد نیست بدانید در تفاهمنامهای که فرای و استانداری اصفهان در دولت دهم امضا کردند قرار بر این گذاشته میشود که به ازای اهدای خانه جنجالی «تمیزی» به وی و مجوز دفن او در ایران، وی نیز انبوهی از کتابهای نفیس و گران قیمتی را که از ایران جمعآوری کرده و با خود به آمریکا برده، داوطلبانه و بهصورت اهدایی به ما بازگرداند. کتابهایی که بعضا تک نسخه و بسیار ذی قیمتند. ما در فرهنگ ایرانی اسلامی معتقدیم «الکریم اذا وعد وفا»، بسم الله… همسر جناب مرحوم فرای که بههمراه طیاره حامل ایشان جهت تدفین به ایران می آیند، مجموعه چندین میلیاردی از کتب نفیس ایرانی را هم سوار کرده و به ایران بیاورند. ما مردم مهمان نوازی هستیم و تشییع با شکوهی برایشان ترتیب خواهیم داد.