گوشمالی اروپا با توافق اوکوس

طی روز های اخیر شاهد شکل گیری توافقات و همگرایی های منطقه ای و بین المللی جدیدی هستیم که خبر از شروع فصل نوینی از موازنه های بین المللی می دهد.

فاطمه علم الهدی کارشناس ارشد روابط بین الملل در این باره یادداشتی را ارائه داده است.

علاوه بر عضویت کامل ایران در سازمان همکاری های شانگهای، امضای توافقنامه امنیتی _دفاعی سه جانبه ی اوکوس نیز بسیار خبر ساز شده است.

اگر نگوییم تحولات اخیر به دنبال ایجاد نظم جدید در عرصه بین‌الملل است، اما دست‌کم می‌تواند زمینه‌ساز رویکردهای جدیدی در موازنه‌های بین‌المللی باشد.

اسکات موریسون نخست وزیر استرالیا و بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس همزمان با جوبایدن رئیس جمهور آمریکا ایجاد یک مثلث امنیتی_دفاعی را اعلام کردند که از منافع مشترک طرفین در منطقه هند و اقیانوس آرام محافظت خواهد کرد.

بر اساس این توافقنامه انگلیس و ایالات متحده متعهد شدند که نیروی دریایی استرالیا را به فناوری زیردریایی های هسته ای مجهز کنند.

علاوه بر آن سه کشور قدرت و فعالیت و امکانات خود را در حوزه های هوش مصنوعی، هسته ای و سایبری علیه چین، متمرکز و هماهنگ کنند.

البته پیش از این مقام‌های ارشد دولت چین درباره توافق آمریکا و انگلیس با استرالیا برای ساختن زیردریایی اتمی هشدار داده بودند و آن را عاملی در جهت «اشاعه سلاح اتمی» در منطقه خواندند.

استرالیا برای امضای این توافق حاضر شد که قرارداد ۹۰ میلیارد دلاری زیردریایی با پاریس را فسخ کند. فرانسه که به نظر شوکه می‌رسید، شدیداً به این اقدام مشترک اعتراض و آن را خنجر از پشت توصیف کرد.

همچنین در اعتراض به این اقدام استرالیا و توافقش با آمریکا و انگلیس، سفیرانش را از کانبرا و واشنگتن برای مشورت فراخواند. در پی این تنش دیپلماتیک، همچنین برخی جلسات و نشست‌ها بین کشورهای غربی که یک طرف آن فرانسه بوده، لغو شده است.

بحران زیردریایی ها نتیجه علنی شدن اختلافاتی است که در مواضع اروپا با آمریکا شکل گرفته و نشان می‌دهد که اروپایی‌ها دیگر نمی‌خواهند بر خلاف منافع ملی خود هزینه‌ سیاست‌های واشنگتن را تأمین کنند.

در این راستا ناتو هم هشدار داده که لغو قرارداد خرید زیردریایی‌های فرانسه توسط استرالیا، پیامدهایی را برای این اتحاد نظامی به همراه خواهد داشت.

سال‌ها ست اختلافات آمریکا و اروپا ضرورت ایجاد استراتژی دفاعی اروپا مستقل از پیمان ناتو و آمریکا را مطرح کرده و اروپا خواهان آن است که سیاست‌های اقتصادی، صنعتی، نظامی و امنیتی خود را نیز مستقل از آمریکا پیش ببرد. این چیزی بود که رهبران اروپایی در اجلاس سران گروه هفت از آن تحت عنوان «حاکمیت خودمختار استراتژیک» استقبال کردند.

هم چنین مواضع متفاوتی که در قبال چین از خود بروز می‌دهند اختلاف موجود میان آمریکا و اروپا را تشدید کرده است. در حالی که آمریکا در تلاش برای تقابل نفوذ روزافزون چین است، کشورهای اروپایی به دنبال تقویت ارتباطات اقتصادی خود با قدرت نوظهور جهانی مانند چین هستند.

به گفته ی «نیکلای پاتروشف» رئیس شورای امنیت روسیه: توافق نظامی اخیر آمریکا، انگلیس و استرالیا علاوه بر چین، اقدامی خصمانه علیه روسیه است. به گفته رئیس شورای امنیت روسیه، توافق این سه کشور (موسوم به اوکوس) در نهایت باعث ایجاد یک بلوک نظامی جدید با هدف مهار و مقابله با روسیه و چین خواهد شد.

آمریکا از دوران اوباما با مطرح کردن استراتژی گردش به شرق در پی کنترل و مهار چینی بود که در تلاش برای رسیدن به جایگاه برتر در تقسیم بندی جهانی، به سرعت قدم برمی‌دارد. در دوران ترامپ نیز شروع به بستن پرونده هایی کرد تا حضور پراکنده آمریکا در سایر مناطق را کم کند و بر روی مهار چین تمرکز کند. اکنون در دوره ی بایدن با کنار گذاشتن پرونده بیست ساله ی افغانستان تمرکز خود را بیشتر کرده تا راهی برای نفوذ روزافزون چین بیابد.

به عبارتی می توان این پیمان را هم هشداری از طرف آمریکا به اروپا در خصوص همراهی در پروژه ی مهار چین دانست و هم اینکه تمایل اروپا برای جدا شدن از چتر امنیتی آمریکا را تضعیف کرده و اروپا را وادار نماید ایده هایی چون ارتش واحد اروپایی و مستقل شدن از آمریکا را کنار بگذارد.

باید تاکید کرد که فرانسه در داخل اتحادیه اروپا بیشتر از سایرین مروج این ایده ها بود و پیمان اخیر عملا ضربه ای است که یا از این قبیل ایده ها دست بکشد و یا تاوان کنار گذاشته شدن از ائتلاف محور غرب را به گونه ای بپردازد.

این پیمان علاوه بر به خطر انداختن نظام جهانی منع اشاعه سلاح های اتمی، به دنبال درگیر کردن چین در منطقه پاسیفیک و ایجاد صحنه تقابل جدی در منطقه ایندو-پاسیفیک است.

از این رو چین علیه این پیمان به شدت واکنش نشان داد و آن را موجب شکل گیری نوعی جنگ سرد جدید دانست. پیمان اوکوس می خواهد چین را در همان محدوده سرزمینی خودش درگیر کند تا مانع پیشروی های روزافزون اقتصادی-سیاسی و سپس نظامی چین در نقاط مختلف دنیا شود.

نشست اخیر شانگهای در دوشنبه تاجیکستان تصمیم جمعی آسیا را برای نادیده گرفتن یکجانبه‌گرایی های آمریکا با موافقت در عضویت کامل ایران به همگان نشان داد که علاوه بر تلاش‌هایی که اروپایی‌ها در جهت مستقل کردن خود از سیاست‌های آمریکا و گرایش به سمت پروژه‌های آسیایی داشتند، توانست بار دیگر جایگاه ابرقدرتی آمریکا را مخدوش کند.