از توانمندسازی و آموزش کشاورزان تا توسعه معیشت جایگزین در روستاها

پروژه‌های فرهنگی- اجتماعی ستاد احیای دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی که توسط استانداری انجام می‌شود عبارتند از: آموزش دانش آموزان، آموزش تشکل‌های آب بران، آموزش زنان روستایی و کمک به معیشت خانوار کشاورزی، برگزاری جشنواره‌های تولید محتوای دیجیتال، احداث مزارع نمونه کشت گیاهان دارویی و ترویج این کشت، خانه توسعه تکاب، مطالعات جامع فرهنگی. تعدادی از پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه توسط سازمان‌های مختلف درگیر با مسئله احیای دریاچه در استان آذربایجان غربی اجرایی خواهد شد.

از پروژه‌هایی که ستاد احیای دریاچه ارومیه در برنامه‌های فرهنگی- اجتماعی خود در سال 97 قرار داده است، توانمندسازی برای تشکل‌های آب بران شبکه آبیاری تحت فشار حسنلوی نقده و واحد 5 زرینه رود میاندوآب است.

برای اجرایی شدن این پروژه استانداری استان آذربایجان غربی قراردادی را با دو شرکت منعقد کرده است. بر اساس گفته کیومرث دانشجو - مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی - مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی موجب پایین رفتن آب در دشت‌های استان شده است که این موضوع از سویی باعث سست شدن زمین و آسیب‌پذیر شدن آن در مقابل زلزله و از سوی دیگرسبب از بین رفتن کیفیت آب و به تبع آن تنزل کیفیت محصولات کشاورزی و سایر مشکلات زیست محیطی خواهد شد.

دانشجو معتقد است: تشکل‌های آب بران رسالت سنگینی برعهده دارند و با این تشکل‌ها ساز و کاری فراهم می‌شود تا مدیریت آب به عهده مردم باشد، ضمن اینکه آموزش آن‌ها نقش موثری در احیای دریاچه ارومیه خواهد داشت اما از اهداف مهم این پروژه می‌توان به فرهنگ‌سازی و آموزش بهینه‌سازی الگوی مصرف و مشارکت کشاورزان در استفاده از روش‌های نوین آبیاری و افزایش راندمان آبیاری سرفصل‌ها اشاره کرد.

رعایت حریم چاه‌ها و جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز، روش‌های صحیح استفاده از آب تجدیپذیر، تحول حجمی آب، آبیاری شبانه، روش هلی آبیاری بهبود یافته و نگهداری از سازه‌ها و تاسیسات آبی، برنامه‌ریزی و آموزش کشاورزان و روستائیان جهت آشنایی با قوانین و مقررات آب و همکاری با سازمان‌های مردمی و دولتی از دیگر اهداف تعیین شده در پروژه توانمندسازی برای تشکل‌های آب بران شبکه آبیاری تحت فشار حسنلوی نقده و واحد 5 زرینه رود میاندوآب است. این پروژه از 5 دی ماه سال 96 شروع شده است و امسال ادامه دارد.

ظرفیت‌سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین و توسعه مشاغل خانگی از محوری‌ترین طرح‌ها برای احیای دریاچه ارومیه است. پشتوانه علمی، واگذاری کار به مردم و دقت و فعالیت در انجام کار از شاخصه‌های مهم تحقیقات به عمل آمده در زمینه پروژه معیشت های جایگزین است.

در این پروژه به ظرفیت سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین و توسعه مشاغل خانگی، توسعه کشت گیاهان دارویی و کم‌آبر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، برگزاری جشنواره تولید محتوای دیجیتال با موضوع محوری دریاچه ارومیه در دو فاز توجه ویژه‌ای شده است و طرح‌های چهارگانه توجه شده است/

برای اجرایی شدن طرح معیشت جایگزین، 36 منطقه به عنوان پایلوت در مرحله اول انتخاب شده‌اند و طرح‌های 2 و 4 که شامل «توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب بر در حوضه دریاچه ارومیه و برگزاری جشنواره تولید محتوای دیجیتال با موضوع محوری دریاچه ارومیه در 2 فاز» می‌شود در مناطق 36 گانه مشخص شده اجرایی می شوند.

هفت مرحله برای اجرایی شدن این پروژه در نظر گرفته شده است که شامل شناسایی سازمان‌های محلی برای اجرای طرح، ارایه آموزش‌های لازم به سازمان‌ها برای اجرای طرح، ورود به جوامع محلی منتخب بعد از طی آموزش‌های لازم، شناسایی و جمع‌آوری دارایی‌ها و داشته‌های مناطق منتخب در زمینه‌های مختلف، برگزاری کارگاه‌های عملی آموزشی برای ساکنین مناطق منتخب، رسیدن به خودباوری مردم جهت ایجاد شغل جایگزین و در نهایت صرفه جویی در مصرف آب و احیای دریاچه ارومیه می‌شود.

سید جعفر ایرانی - معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی - هدف اصلی از اجرای این طرح را تشویق و ترغیب کشاورزان به کشت گیاهان کم آب بر و تغییر الگوی کشت مناطق حاشیه دریاچه ارومیه برشمرد و گفت: جهاد دانشگاهی در قالب این طرح در پی تحقق مصرف آب کمتر و سوددهی بیشتر است.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی با اعلام اینکه محصولات تولیدی کشاورزان در این طرح به صورت تضمینی خریداری می‌شود،اظهارکرد: جهاد دانشگاهی نسبت به تجهیز کارگاه، خرید و استقرار دستگاه های فرآوری گیاهان دارویی اقدامات لازم را انجام داده است.

ماراتن تولید محتوای دیجیتال برای دریاچه ارومیه از دیگر پروژه‌هایی است که در راستای فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی ستاد احیا قرار است، اجرا شود. این پروژه با هدف استفاده از ظرفیت ایده‌های خلاقانه و تربیت و تشکیل تیم خبره وخلاق برای کمک به بحث‌های مطرح در موضوع آب و دریاچه ارومیه و اشتغال طراحی شده و اجرای این قرارداد به جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی سپرده شده است تا با اتکا به ظرفیتهای دانشگاهی ملی و منطقه‌ای در این مهم کمک حال دریاچه ارومیه باشد.

خدماتی در این قرارداد ارائه می‌شود که شامل جذب و به کارگیری نیروهای متخصص فنی و اجرایی برای طرح، جلب همکاری و مساعدت سازمان‌ها و نهادها، ایجاد سایت و کانال اطلاع‌رسانی، طراحی و چاپ پوستر برای جذب تیم‌ها، تدوین شاخص‌های ارزیابی، تشکیل تیم داوری، تشکیل گروه‌هایی جهت ایده‌پردازی و تولید محصول در محورهای ماراتن می‌شود.

این جشنواره با هدف نقش و جایگاه هنر و هنرمندان در معرفی فاجعه زیست محیطی دریاچه ارومیه، نقش و جایگاه فرهنگ و هنر در ارائه راهکارهای مناسب برای احیای دریاچه ارومیه و اثرگذاری آثار هنرمندان در امید بخشی به توانمندی‌های ملی و نگرش‌ها و پیگیری‌های مسئولانه برگزار می‌شود.

رویکرد انتقادی نسبت به وضعیت کنونی دریاچه ارومیه، نگاه ویژه به راهکارهای فرهنگی و هنری احیاء و محافظت از دریاچه ارومیه، از میان رفتن پتانسیل‌های گردشگری و تفریحی و درمانی دریاچه ارومیه، نمایش تغییر سیمای جغرافیایی در دو مقطع زمانی قبل و بعد بحران خشکسالی دریاچه ارومیه، نقش مردم در پیشگیری و مواجهه با بحران دریاچه ارومیه و تاثیرات فرهنگی و اجتماعی بحران بر حیات ساکنان حاشیه دریاچه ارومیه از موضوعات این جشنواره عنوان شده است. جشنواره در بخش‌های اصلی فیلم، نمایش، عکس، شعر، کاریکاتور، موسیقی، نقاشی و در بخش جنبی ایستگاه نقاشی و کاریکاتور کودک و نوجوان، ایستگاه خوشنویسی کودک و نوجوان از 20 اسفندماه سال 96 شروع شده است.

یکی از مهم ترین رکن‌های فرهنگ سازی توجه به آموزش‌های پایه‌ای است. در این آموزش‌ها با توجه به روش‌های آموزش غیر مستقیم، مفاهیم پایه‌ای در افکار و اذهان دانش آموزان نهادینه می‌شود تا با توجه به پتانسیل‌های بالای کودکان و دانش‌آموزان در منازل، احیای دریاچه ارومیه در راس دغدغه‌های خانواده‌های روستایی و شهری قرار گیرد.

با توجه به اهمیت آشنایی نوجوانان با نجات دریاچه ارومیه، ستاد احیای دریاچه ارومیه قراردادی با موضوع آموزش‌های دانش‌آموزی و استفاده از ظرفیت‌های آنان را با هدف‌های مشخص شده با سازمان دانش آموزی استان آذربایجان غربی منعقد کرده است. از اهداف مشخص شده در این قرارداد می‌توان به برگزاری آموزش‌های دوره‌ای برای دانش آموزان دوره ابتدایی که شامل 20 درصد دانش‌آموزان ساکن در شهرها و 80 درصد دانش‌آموزان روستایی می‌شود، اشاره کرد.

از دیگر اهداف قرارداد بین ستاد احیای دریاچه ارومیه و سازمان دانش آموزی استان آذربایجان غربی ایجاد دبیرخانه موضوع آموزش‌های مجازی مستقیم و غیرمستقیم در سازمان دانش‌آموزی، ایجاد سایت و درگاه اینترنتی جهت استفاده در موضوع طرح، برگزاری فراخوان تولیدات دانش‌آموزی مرتبط با احیای دریاچه ارومیه، ایجاد پایگاه‌های آب در مدارس تحت آموزش، شناسایی و معرفی عوامل موثر در شهر و روستا در خصوص صرفه‌جویی مصرف آب در مدارس است.

در این پروژه که بازه زمانی اجرای آن از 18 فروردین آغاز شده و همچنانادامه دارد معلمان و دانش آموزان با عمده‌ترین دلایل خشکی دریاچه و بعضی از راهکارهای احیای آن آشنا می‌شوند همچنین تأکید بر نقش مهم معلمان در آموزش و روشنگری در این زمینه که مردم نقش کلیدی در احیاء دریاچه ارومیه دارند از آموزش‌های مهم این پروژه است. در ابتدا و انتهای این طرح هم مراسم افتتاحیه و اختتامیه‌ای برگزار خواهد شد.

توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب‌بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه یکی از چالش‌های مهم حوضه آبریز دریاچه ارومیه است و بحث احیای دریاچه ارومیه مصرف بیش از حد آب در بخش کشاورزی در محصولاتی است که صرفه اقتصادی زیست محیطی ندارند. آنچه مسلم است یکی از راهکارهای مهم در کنار توسعه معیشت‌های جایگزین توجه به ترویج کشت گیاهان کم آب بر و دارویی است زیرا نتیجه این طرح کاهش مصرف آب است و علاوه بر این منافع اقتصادی هم برای مردم منطقه ایجاد خواهد کرد.

پروژه توسعه کشت گیاهان دارویی و کم آب بر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در 9 شهرستان حوضه آبریز در مناطق منتخب به صورت پایلوت در حال انجام است و با توجه به تحقیقات به عمل آمده انتظار می رود که این پروژه باعث کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی شود خدماتی که در این طرح ارائه می شوند عبارتند از تامین زمین در 9 شهرستان حوضه، کشت گیاهان مختلف دارویی، مطالعه گونه‌های سازگار با محیط و با بازده اقتصادی بالا، بررسی نتایج و استخراج گیاهان منتخب، ایجاد واحد پایلوت فرآوری گیاهان، برگزاری کلاس‌های آموزشی ترویجی ومعرفی زنجیره های بازاریابی و فروش.

با در نظر گرفتن بحران خشکی دریاچه ارومیه و اتخاذ سیاست جلوگیری از کشت محصولات کشاورزی آب‌بر، پرورش گیاهان دارویی قابل توصیه به کشاورزان انجام می‌شود که با اهلی کردن و کاشت گیاهان دارویی مناسب در حاشیه این دریاچه که اکثراً نیز مقاوم به کم‌آبی هستند، بسیار مثمر ثمر خواهد بود.

خانه توسعه تکاب از جمله موضوعات مهم در احیای دریاچه ارومیه است. با توجه به پیگیری های انجام شده از سوی ستاد احیاء دریاچه ارومیه با استاندار آذربایجان غربی اجرایی شدن این پروژه به یک موسسه سپرده شده است. این پروژه به تازگی به این موسسه ابلاغ شده است. در شرح خدماتی که قرار است ارایه‌ شود می‌توان به شناسایی و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و توانمندیهای بالقوه و بالفعل شهرستان، توان افزایی و بسترسازی جهت ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب، توانمندسازی، پشتیبانی، تسهیل‌گری و کارآفرینی در بخش کشاورزی، آموزش تغییر الگوی کشت در راستای مصرف هوشمندانه آب، ارائه مشاوره به نهادهای مردمی درراستای معیشت جایگزین و تلاش برای حل مسائل موجود و برطرف کردن عوامل توسعه نیافتگی شهرستان اشاره کرد. این طرح از اول اردیبهشت امسال آغاز شده است.

دکتر علی مالکی - قائم مقام پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری و صنعت دانشگاه شریف - درباره مزیت‌های توسعه منطقه‌ای تکاب گفت: در تکاب دیم‌زارهای وسیع و امکان بهبود عملکرد به کمک مراکز تحقیقاتی و ترویجی وجود دارد، در آنجا ظرفیت گردشگری تاریخی، طبیعی و اکوتوریسم، وجود صنایع دستی منحصر به فرد، تولید بالای عسل با کیفیت، مزیت طبیعی دامداری و امکان بهبود آن با تقویت زنجیره ارزش لبنیات و گوشت و در نهایت وجود معادن متنوع در تکاب، از دیگر مزیت‌های این منطقه است.

وی با اشاره به چالش‌های توسعه منطقه‌ای تکاب که عمدتاً اجتماعی و ذهنیت‌ها و باورهای مردم هستند، گفته است: موقعیت جغرافیایی و طبیعی شهرستان یعنی دور افتادن تکاب از شهرهای بزرگ و راه‌های مواصلاتی اصلی کشور، سرمای شدید هوا و محدودیت بسیاری از فعالیت‌ها در ماه‌های سرد سال، ارتفاع زیاد از سطح دریا و کمبود اراضی کم شیب از دیگر چالش‌های منطقه است بنابراین راه اندازی خانه توسعه تکاب از موارد مهم توسعه اجتماعی این شهرستان است.

تهیه سند مطالعات فرهنگی و اجتماعی نجات دریاچه ارومیه از سوم اسفند ماه سال 96 آغاز شده و تا پایان امسال ادامه خواهد داشت. در فرایند تهیه شرح خدمات این مطالعات با عنوان « تهیه سند جامع مطالعات فرهنگی و اجتماعی نجات دریاچه ارومیه» سعی شد از نظرات دست اندرکاران استانی وسازمان‌های ذیربط و اساتید دانشگاه‌های تبریز و ارومیه بهره برداری شود.

بر اساس گزارش ستاد احیای دریاچه ارومیه، تهیه و تدوین برنامه‌هایی جامع در حوزه‌های آموزشی، رسانه‌ای، مدیریتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در راستای پیشبرد اهداف طرح نجات دریاچه ارومیه و کاهش بحران خشکی دریاچه و تغییر الگوی مصرف آب و ایجاد نگرش مثبت به اقدامات طرح نجات دریاچه ارومیه و مشارکت در اجرای آن در بین مردم از اهداف این مطالعات است.