اسلام چگونه در «اندلس» ضربه خورد / سیر صعودی تمدن اسلامی شروع شده است

گروه امنیتی دفاعیخبرگزاری فارس- سردار سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درسخنرانی تاریخ ۲۷ بهمن ماه ۱۳۹۲به بررسی و تحلیل اوضاع جهان اسلام و بایدها و نبایدها در این حوزه پرداخت که بخشی از این سخنان مهم و راهبردی توسط «محمدحسین رجبی دوانی» مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است.

«مهم ترین حادثه اولیه تاریخ اسلام در سال ۱۴۹۲ اتفاق افتاد؛ یعنی «سقوط اندلس». نقطه اوج صعودی جهان اسلام. در ۱۴۹۲ اندلس سقوط کرد که همزمان می شود با پیدایش قاره آمریکا. از آن زمان، جهان اسلام یک سیر انحطاطی، قهقرایی و نزولی را طی می کند.»

(سردار قاسم سلیمانی)

متن نظرات محمدحسین رجبی دوانی را در زیر می خوانید.

اسلام به سبب تعالیم عالیه و فرهنگ پرور و تمدن ساز بودنش توانست با وجود تمدن های بزرگی مانند تمدن ساسانیان، روم و مصر، تمدن جدیدی را پدید آورد. در واقع این ملل مغلوب در پیدایش آن سهم و نقش داشتند. البتهاگر اسلام به دست اهل بیت(ع) انتشار پیدا می کرد قطعا آنچه که پدید می آمد بسیار با عظمت تر از آن چیزی بود که ما امروزه از آن به عنوان تمدن اسلامی یاد می کنیم.

این تمدن به سرعت به اسپانیا که تحت تسلط مسلمین درآمد رسید. یعنی در دوره حاکمیت امویان،آندلس توسط مسلمان ها چنان رشد و عظمت پیدا می کند که چشم غربی های آن روزگار خیره می شود و آنها خود را مغلوب و مقهور این تمدن عظیم می بینند.

گاهی اوقات بعضی از خلفا به سبب جمود فکری و با همراهی برخی از علمای عامه که صرفا به حدیثتوجه داشتند، فضایی را پدید می آوردند که جلوی رشد علم و فرهنگ گرفته می شد. آنها با فلسفه و تعقل و خردورزی در مسائل معرفتی مخالفت می کردند و طبیعی است وقتی جو اینگونه باشد، این رشد افول پیدا می کند، امادر قرن ۴ و ۵ که ما اوج تمدن اسلامی را داریم به اعتقاد من بخش اعظمی از آن مرهون فرصتی است که شیعه برای حکومت بر جوامع آن زمان پیدا کرد.

اینها از موارد پیشرفت تمدن اسلامی بود که بیان شد، اما علل افول این تمدن عبارتند از اینکه متأسفانه در شرق عالم اسلامی دعواهایی بر سر قدرت به دلیل ضعیف شدن خلافت به وجود آمد. اگرچه آل بویه و حمدانیان شیعه بودند، ولی خلافت را براندازی نکردند.

قومیت گرایی به خصوص در ارتباط با تُرکان تازه مسلمان شده نیز که از فرهنگ و معارف دور بودند مانند غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و… لطمه های زیادی زد و اینها هر بار که قدرتی به دست آوردند ضربات جبران ناپذیری را وارد کردند و چون عموما اهل تسنن هم بودند و آزاداندیشی شیعه را نداشتند، فوری به قلع و قمع علمای شیعی و فلاسفه و از بین بردن کتابخانه ها اقدام می کردند.

سوزاندن کتابخانه بزرگ صاحب بن عباد(وزیر شیعی آل بویه در ری) توسط سلطان محمود غزنوی معروف است و چه بسیار از شیعیان که به دار آویخته شدند.

این عوامل همه به تمدن اسلامی ضربه زد و افول پیدا کرد. ممکن است از نظر جغرافیایی قلمرو آنها گسترده تر شده باشد مثلا سلاجقه، امپراتوری روم را شکست سختی دادند و وسعت ایران دوباره به حدود وسعت دوره هخامنشیان رسید اما از نظر فرهنگ و تمدن به شدت افول پیدا کرد چون آزاداندیشی وجود نداشت و دولت متعصب سلجوقی با تشیع و فلسفه به شدت مبارزه می کرد و محدودیت به وجود می آورد به طوری که مثلا فقط فقه شافعی که مذهب رسمی دولت سلجوقی بود باید تدریس می شد و حتی مذاهب دیگر اهل سنت را نیز تدریس نمی کردند چه برسد به فقه و مذهب تشیع و فلسفه که با آنها مبارزه می شد و طبیعی است که در این صورت، جلوی پیشرفت گرفته می شد.

بعضی موارد نیز اختلافات داخلی خود خاندان های حکومت گر، عامل ضعف و انحطاط می شد. مثل آل بویه که دوره درخشان و بسیار با افتخاری داشتند، ولی در آخر، شاهزاده های آل بویه به جان هم افتادند و همدیگر را تضعیف کردند و این به نفع خلفای غزنوی و سلجوقی مهاجم تمام شد و آنها آمدند و حکومت آل بویه را بر باد دادند. این دلایل در شرق عالم اسلام، سبب سقوط و افول تمدن اسلامی گردید.

در غرب(یعنی اندلس) نیز این مسئله به وجود آمد. یکی از دلایل انحطاط تمدن اسلامی در آنجا اختلاف شدید قومیتی بین خود مسلمانان بود.

عرب ها و بربرها ۲ گروه اصلی از مسلمانان وارد شده به اندلس بودند. خود عرب ها نیز به ۲ دسته یمنی و مضری ها تقسیم می شدند که هیچ کدام دیگری را قبول نداشتند و مجموع اینها با بربرها مشکل داشتند و بربرها را شهروندان درجه ۲ به حساب می آوردند.

آنان حتی گروه عظیمی از مسیحیان اروپا را نیز که مسلمان شده بودند با مسلمانان عرب و بربر در یک سطح قرار نمی دادند. اینها همه عامل بی ثباتی در اندلس شد به طوری که بارها جنگ های داخلی بین خود مسلمانان در گرفت و فقط در جنگ بین اعراب یمنی و مضری، خون های فراوانی از مسلمانان ریخته شد.

همچنین در جنگ های بین بربرها و عرب ها با مقلدین(یعنی مسلمانان اسپانیا) همین اتفاق افتاد و کشته های زیادی دادند. من معتقدم تعداد مسلمانانی که به دست هم کیشان خود در اسپانیا از بین رفتند بیش از آن چیزی است که مسیحیان از اینها کشتار کردند و این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود.

عامل دیگر سقوط تمدن اسلامی در غرب این بود که ارزش های مذهبی را با رواج فساد و تباهی در بین مردم سست کردند.این مسئله را ما در اندلیس بیشتر از شرق می بینیم، چون در شرق قدرت مهاجم برجسته ای در مقابل مسلمانان نبود ولی در غرب، مسیحیت در اروپا برای جلوگیری از نفوذ پرجاذبه اسلام در اروپا یکپارچه آماده شده بود و لذادر دوره ای که مسیحیت از نظر سیاسی و نظامی احساس ضعف شدیدی در مقابل اسلام می کرد، از نظر فرهنگی حرکت زیرزمینی عجیبی را ایجاد کرد با این مسئله که جوانان مسلمانان را به فساد و فحشا کشاندند.قابل توجه است که مسیحیان در قلمرو مسلمانان زیاد بودند و حکام اسلامی هم تلاشی برای مسلمان کردن مسیحیان نداشتند زیرا اولا می توانستند از آنها جزیه بگیرند و ثانیا اگر با آنها درگیر می شدند به راحتی قدرت داشتند زنان و دختران آنها را تصاحب کنند.

بنابراین، چون اراده نشر اسلام نبود بلکه دنبال غلبه و به دست آوردن ثروت و زن و دختران مسیحیان بودند متأسفانه در این زمینه تلاشی نکردند. از طرفی، زنان و دختران مسیحی بدون حجاب و با آداب خودشان ظاهر می شدند و به اینها خط نیز داده بودند که جوانان مسلمان را منحرف کنند؛ حتی مراکز فساد و فحشا رسمی نیز توسط آنها با اطلاع دولت مدعی اسلام وجود داشت. جشن های سال جدید مسیحی، برای تولد حضرت مسیح را برگزار می کردند و بسیاری از جوانان به خاطر اینکه با مسیحیان همراه و در عیش آنها شریک شوند در این جشن ها شرکت می کردند.

این عوامل کم کم باعثسستی اعتقاد مسلمانان شد. از طرف دیگر، توطئه توهین به مقدسات اسلامی را که من از آن با نام«پروژه شهیدسازی»توسط مسیحیت در قلمرو مسیحیان اسپانیا یاد می کنم، شروع کردند که ما در تاریخ داریم برخی از کشیشان متعصب، جهال مسیحی را تشویق می کردند ک جلوی مسجد جامع مسلمانان در «کردوبا» قرطبه اسلامی به ساحت مقدس پیغمبر اسلام جسارت کنید و می گفتند اگر شما را کشتند شهید هستید و به بهشت می روید.

«مسجد کوردوبا» در مرکز اندلس، به عنوان مرکزی اسلامی و هنری محسوب می شد

از طرفی، رواج شدید فساد و فحشا و مشروبخواری و امثال آن باعثشده بود که مسلمانان به شدت بی انگیزه باشند و در مقابل مسائل سیاسی و برای اقتدار خود حساسیت نداشته باشند.

نتیجه این شد که شکوفایی علمی و تمدنی مسلمانان رو به افول نهاد. منتها همان طور که گفته شدغنای ذاتی اسلام باعثشده بود که هر چند اقتدار مسلمانان در هم شکست و حکومت ملوک الطوایفی بین آنان ایجاد شد و بخش های مهمی از اسپانیا از دست آنها خارج گردید، ولی تا آخرین سال هایی که مسلمانان در آنجا حضور داشتند با هم حرف اول عرصه علم و تمدن را مسلمان ها می زدند.

دولت کوچکی در جنوب شرقی اسپانیا به نام «قرناطه» و «گرانادا» به نام دولت «بنی احمد» باقی مانده بود که باید گفت حتی در حال حاضر عمده درآمد توریسم اسپانیا به سبب آثاری شامل کاخ ها و قصرها و مساجدی از آنان است که در اوج ارزش هنری است و از زمان آنها باقی مانده است.

اینها چنین مراکزی داشتند، اماچون اراده ها در هم شکسته شده بود متأسفانه دشمن هم یکپارچه جلو آمد و قدم به قدم باعثشد بعد از ۸۰۰ سال حضور مسلمانان در اسپانیا آخرین حضور فرهنگی و سیاسی اسلام در آن منطقه از بین برود و کاملا به دست مسیحیان بیفتد و کار به جایی رسید که اسپانیای امروز در بین کشورهای اروپایی در حال حاضر کمترین میزان مسلمان را دارد یعنی چنان اسلام در آ ن منطقه ضربه خورد که بعد از حدود ۸۰۰ سال حضور اسلام در اسپانیا و پرتغال کمترین میزان مسلمان در بین کشورهای اروپایی وجود دارند.

بعد از اندلس، تمدن شرق دنیای اسلام نیز تا حمله مغول وجود داشت ولی اوج آن در دوره آل بویه بود.

در این دوره، مسلمانان در شرق اسلامی هم قدرت سیاسی و نظامی بزرگی داشتند و هم از نظر فرهنگ و تمدن در اوج بودند.

با سقوط دولت آل بویه و قدرت گرفتن غزنویان و سلجوقیان، از نظر سیاسی و نظامی باز مسلمانان اقتدار داشتند ولی از نظر فرهنگی و تمدنی رو به افول رفتند بخصوص در عصر سلاجقه که با فلسفه مبارزه می شد و شیعه کشی عجیب مرسوم گردید.

وقتی طغرل سلجوقی بغداد را از آل بویه پس گرفت، کشتار وسیعی از شیعیان کردند و شیخ طوسی را نیز که مرجع تقلید و عالم اول شیعه بود می خواستند بکشند که او به نجف گریخت و مغول ها ریختند و کتابخانه عظیمی را که در منزل داشت آتش زدند و همچنین محله «کرخ» در بغداد را که شیعه نشین بود، به آتش کشیدند و جنایات عجیبی کردند.

دیگر کسی اگر می خواست فلسفه بخواند باید در خفا این کار را انجام می داد.

چنین جوی در آن منطقه طبیعی بود، اما شما این را مقایسه کنید با کار عضدالدوله دیلمی، سلطان شیعی آل بویه که محافل علمی تشکیل می داد و خود عالم بود و در کتابخانه عظیم او در فارس، ابن مسکویه از فلاسفه بزرگ آن زمان کتابدار آن بود و ابن سینا با مجوز او از این کتابخانه بهره برداری می کرد.

در عهد عضد الدوله، علم و تمدن آن گونه رشد پیدا کرد، ولی حاکمان به این صورت بر دانشمندان و اهل عقل و خرد فشار می آوردند. طبیعی است که افول تمدن به وقوع می پیوندد.

حمله مغول آنچه از تمدن اسلامی را که هنوز باقی مانده بود به شدت ویران کرد و اگر نبود خواجه نصیر طوسی، همه چیز از بین می رفت زیرا مغول ها به طور کلی از علم و تمدن بی بهره بودندو فقط به نجوم علاقه داشتند و وقتی فهمیدند خواجه نصیر منجم هم هست، او را به خدمت گرفتند و او با استفاده از این موقعیت سیاسی که در دربار هولاکو پیدا کرد، جلوی نابودی بقیه آثار تمدنی اسلام را گرفت. جان خیلی از علمای شیعه و حتی سنی را نجات داد و بعد هم با استفاده از بودجه دولت مغول، رصدخانه عظیم مراغه را تأسیس کرد - که فقط اسم آن رصدخانه بود چون مغول ها به نجوم علاقه داشتند - خواجه برای فریب هولاکو آن را رصدخانه نامید ولی در حقیقت دانشگاهی مرکب از دانشکده های پزشکی به اصطلاح امروز و دانشکده فقه و فلسفه بود.

او تلاش کرد چنین وضعیتی را احیا کند و اگر تلاش او نبود چیز دیگری از علم و تمدن اسلام باقی نمی ماند. منتها زمانی که دولت ایلخانیان در ایران سقوط کرد و دولت صفوی بر سر کار آمد، مسئله تفاوت پیدا کرد.

این دولت واقعا حق بزرگی به گردن تمدن اسلامی و شیعه دارد. اینها چون شیعه بودند، مذهب رسمی ایران را شیعه قرار دادند و چنان از علما و فلسفه و دانشمندان مسلمان و شیعه حمایت کردند که چهره های بزرگی مانند میرداماد، میرفندرسکی، شیخ بهایی و بعدا ملاصدرا پدید آمدند و دانشمندان برجسته ای همچون علامه مجلسی اول و دوم و ملامحسن فیض کاشانی ظهور کردند.

در واقع،دوره صفویه بعد از دوره تاریک حاکمیت مغول، دوره بسیار درخشانی است و اگر تداوم پیدا کرده بود، تمدن اسلامی در شرق و آن هم به اعتبار تشیعی که در ایران وجود داشت. در زمینه دستاوردها اگر نگوییم برتر از تمدن امروز غرب بود، حتما از آنها کمتر نبود.

دولت قاجار هم خیلی ضربه زد. مدت حکومت این خاندان نیز طولانی بود و درست مصادف شد با توسعه طلبی غربی ها و اینها در مقابل غربی ها کم آوردند، زیرا جهل و فسادی بزرگ بر اینها حاکم بود. در واقعما می توانستیم در عهد قاجار عقب ماندگی از غرب را جبران کنیم.

حتی ما قبل از امیر کبیر یکی از علما را داریم - که واقعا جای آنها هنوز در این مملکت شناخته نشده - به نام «شیخ علی استرآبادی» فقیه دوره ناصرالدین شاه که دوره انحطاط ایران است و بخش های مهمی از ایران در زمان فتحعلی شاه جدا شد و دوره فقر و فلاکت ایران بود و با اینکه دولتی در این عرصه نه انگیزه ای داشت و نه حمایتی می کرد، این فقیه علام چنان در عرصه صنعت نبوغ دارد، دستگاهی اختراع کرد که در طول تاریخ از آن به عنوان کالسکه یاد شده ولی شاید به تعبیر امروز زرهپوش یا چیزی شبیه آن بوده تمام اتوماتیک و خودکار که نوشته اند کوک می شده و یک فرسخ بدون سرنشین حرکت می کرده، از چهار طرف، درهای آن باز می شده و به تعدادی قابل تنظیم، لوله های توپ از آن بیرون می آمده و می توانسته شلیک کند و دوباره لوله ها به داخل برگردد و درب ها بسته شوند و به همان جایی که هدایت شده بود، بازگشت کند.

این وسیله امروزه نیز چیز جالبی است چه برسد به حدود ۱۷۰ سال پیش. جالب است به ناصرالدین شاه می گوید من حاضرم این وسیله را به اصطلاح امروز به تولید انبوه برسانم به شرطی که در دفاع از اسلام و برگرداندن شهرهای از دست رفته ایران و برای مقابله با دشمنان کافر اسلام به کار گرفته شود اما شاه جاهل اولا می گوید آن دستگاه را منهدم کنند و بعد می گوید ما جز با رعیت خودمان(یعنی مردم ایران) سر جنگ با کسی نداریم و برای کوبیدن اینها هم به اندازه کافی توپ داریم و به این دستگاه نیاز نداریم. حتی اگر از همان یک عالم بزرگ حمایتی صورت گرفته بود، می شد روس ها را شکست داد.

وقتی انگلیسی ها و جاسوسان غربی فهمیدند این شخص چه نابغه ای است قصد داشتند او را بربایند و به غرب ببرند و از نبوغ او استفاده کنند که ایشان برای این کار به عتبات می رود او یک تفنگ ته پری نیز اختراع کرده بود که در جهان آن زمان بی سابقه بود و در مقابل شاه آزمایش می کند و شاه در ابتدا استقبال می کند و خوشحال می شود و می گوید شما از ابن سینا هم برتر هستید، ولی به جای اینکه در داخل آن را تولید کنند به خارج می فرستد و به اصطلاح امروز فناوری آن را در اختیار بیگانگان و دشمنان اسلام قرار می دهد و وقتی نمونه خارجی آن به ایران می آید، آقای استرآبادی تاسف شدیدی می خورد و می گوید من با این اختراع می خواستم از عظمت اسلام دفاع کنم ولی نمی دانستم چوبی در دست دشمن می دهم که با آن به جنگ اسلام بیاید.

ما اینگونه دانشمندان آن هم در بین علمای دین داشته ایم و حتی گفته بود من ابزار و آلاتی را می توانم اختراع کنم برای تولید محصولات بیشتر کشاورزی. به اصطلاح امروز آن را مکانیزه کنم ولی حمایت نشد. طرحی هم ایشان داشت برای بردن آب های سطحی تهران به کوه توچال و تبدیل به یخ و برگردان آن به شهر تهران، منتها باز هم حمایت نشد و او برای اینکه به دست دشمن نیفتد به عتبات می رود و چون آن منطقه نیز در اشغال عثمانی های آن زمان بوده، مجددا به تهران مراجعت می کند و در تهران با وضع بدی و در گمنامی از دنیا می رود.

در آن زمان هیچ جایی برای اینگونه مسائل علمی نبود. در تاریخ آمده که ناصرالدین برای اینکه دماغ این عالم نابغه را بسوزاند به او می گوید حیف نیست که شما فکر خودت را به جای اینکه در علوم شرعی متمرکز کنی به صنعت مشغول کرده ای؟

ایشان ساعتی ساخته بود که هم قطب را و هم قبله را و هم زمان ظهر شرعی را نشان می داد؛ اما آن ساعت را خرد می کنند و از بین می برند!اگر حاکمیت ها خیانت نمی کردند، در اثر استعدادی که در ایران در پرتو تشیع و آزاداندیشی شیعه بود واقعا ما می توانستیم این تمدن را احیا کنیم.

ولی این خیانت ها باعثچنین ضرباتی شد ودولت سیاه پهلوی که بر سر کار آمد در اثر خودفروختگی و وابستگی و غرب زدگی او تمام استعدادها کور شد و کشور و بلکه اسلام رو به قهقرا حرکت کرد ولی این لطف الهی است که با برقراری نظام جمهوری اسلامی به دست توانای امام خمینی(ره) و نیز همین ندای که رهبر معظم انقلاب برای احیا و ایجاد تمدن نوین اسلامی سر داده اند من معتقدم سیر صعودی تمدن اسلامی شروع شده و تمام دشمنی های غرب و سنگ اندازی های آنان به همین دلیل است. چون آنها روی تمدن ما کار کرده اند و می دانند که وقتی مسلمانان در حاکمیت فاسد امویان توانستند چنان تمدنی را ایجاد کنند در پرتو حکومت ولایت قطعا می توانند جهش های عظیم داشته باشند و این فاصله را به سرعت طی کنندو این دشمنی ها همه از اینجا ناشی می شود که می خواهند نگذارند جمهوری اسلامی آن تمدن عظیم را احیا کند.

من معتقدم سیر صعودی تمدن اسلامی شروع شده و تمام دشمنی های غرب و سنگ اندازی های آنان به همین دلیل است.

انتهای پیام /