روابط اجتماعی را به نوجوانتان بیاموزید

به گزارشامید،خیلی ببخشید، معذرت می خوام، اما باورم نمی شه کسی بتونه چنین دلیل ساده لوحانه ای رو برای موضوع به این واضحی بیاره و فکر کنه بقیه هم باید حرف هاش رو قبول کنند، آخه این چه طرز فکریه که تو داری؟ البته بازم عذر می خوام، ولی…

خب دیگه لازم نیست اینقدر مودبانه هر چی دلت می خواد به من بگی! یه دفعه بگو من احمقم و خیالت را راحت کن. اگه راست می گی و فکر می کنی خودت خیلی می فهمی، دو تا دلیل منطقی برای اثبات نظرت بیار تا ما هم یه چیزی یاد بگیریم. هر چند می دونم اصلاً نمی دونی منطق چیه؟ فقط بلدی بقیه رو خراب کنی و…

به نظر شما این طرز گفتگو چقدر می تواند مفید و سازنده باشد؟ چنین بحثهایی بیش از آنکه نتایج مطلوب داشته باشند باعثخراب شدن روابط می شوند. ما برای برقراری ارتباط با دیگران باید با آنها گفتگو کنیم. موفقیت در تعاملات اجتماعی به نحوه صحبت کردن و ابراز خواسته ها، تفکرات و ترجیحات ما بستگی دارد. ای که چگونه حرف می زنیم و چگونه به تقاضاها و نظرات دیگران پاسخ می دهیم در ایجاد روابط سالم با اطرافیان مان اهمیت زیادی دارد. بهتر است این مهارت و توانایی مثل هر ویژگی مثبت دیگری از کودکی و نوجوانی فرا گرفته شود. نوجوانی که بداند چگونه و با چه شیوه ای با همکلاس ها، معلمان، مربیان، دوستان و افراد خانواده سخن بگوید، حتماً هم خودش احساس خوبی دارد و هم دیگران رفتار بهتری با او خواهند داشت. لازم است که والدین این مهارت را به عنوان یکی از نیازهای دوران نوجوانی فرزندشان به او آموزش دهند تا او بتواند روابط اجتماعی سازنده ای با دیگران برقرار کند.

ابراز وجود

ابراز وجود یا ابراز خود یکی از مهارت های مهم زندگی است که اگر نوجوانان از آن برخوردار باشند، می توانند روابط میان فردی بهتری با دیگران برقرار کنند. نوجوانی که توان ابراز وجود دارد به راحتی افکار، احساسات و اعتقادات خود را آن هم به شیوه مناسب و صادقانه بیان می کند. او می تواند بدون آنکه حق و حقوق دیگران را زیر پا بگذارد از حق خود دفاع کند، او می داند که برای گرفتن حق خود مجبور نیست به دیگران توهین کند یا با طعنه و گوشه و کنایه حرف بزند. رعایت حرمت و احترام دیگران جزو ارزش های اخلاقی اوست.

نوجوانان با یادگیری سبک های صحیح گفتگو و پاسخگویی، نه تنها یاد می گیرند چگونه احساسات مثبت و منفی و درخواست های خود را ابراز کنند، بلکه قادر خواهند بود تقاضاها و خواسته های بی منطقی را که دیگران از آنها دارند. در کمال آرامش رد کنند. آنها می توانند بدون ترس و نگرانی یک گفتگو را شروع کنند و با استدلال های درست و عاقلانه آن را به پایان برسانند. برای کسب این توانایی لازم است که اول با سبک های مختلف پاسخ دهی و تفاوت آنها آشنا شوند تا با انتخاب درست ترین آنها، بهترین عملکرد را داشته باشند.

عدم ابراز وجود یا پاسخ دهی منفعلانه

برخی افراد به جای ابراز وجود و بیان نظرات و عقاید خود در تعاملات و گفتگوها، عدم ابراز وجود را انتخاب می کنند و با رفتار منفعلانه و غیر فعال خود فقط منتظر می مانند اول طرف مقابل آنها نظر خود را بیان کند و بعد برای اینکه خود را با او هماهنگ نشان دهند، همه گفته های او را تایید می کنند. حتی اگر نظر مخالف هم داشته باشند می گویند: جدی می گی، درست مثل من، منم همین طور فکر می کنم.» این افراد همیشه برای بیان نظرات شان دچار تردید و دودلی می شوند. آنها معمولاً به خاطر اینکه افکار، احساسات و حقوق شان توسط دیگران نادیده گرفته می شود، احساس خوبی نسبت به خود ندارند و به دلیل عدم اعتماد به نفس، بدون توجه به احساسات شان با هر آنچه که دیگران می گویند موافقت می کنند و مهمترین هدف شان این است که دل دیگران را به دست بیاورند و آنها را راضی نگه دارند.

ابراز خود با روش های پرخاشگرانه

برخی دیگر، درست برعکس گروه اول، همیشه با حالتی پرخاشگرانه نظرات خود را بیان می کنند. آنها معمولاً نظر خود را مستقیم، با تهدید و یا نادیده گرفتن حقوق و حتی احساس دیگران بیان می کنند. آنها به جای اینکه با دلایل منطقی خود دیگران را متقاعد کنند، مدام میان حرف دیگران می پرند و با لحنی تند و با صدای بلند و با حالتی پرخاشگرانه می خواهند نظر خود را به دیگران بقبولانند. این افراد معمولاً خود و نظرات شان را بالاتر از بقیه می دانند و دائم در حال سرزنش و تحقیر مخاطبان شان هستند و رنجاندن دیگران ابداً برایشان اهمیتی ندارد. آنها گاهی به صورتی اغراق آمیز و با کلمات مودبانه و محترمانه و البته با شیوه موذیانه سعی در انکار و رد نظرات دیگران دارند. طبیعی است که چنین افرادی نمی توانند جایگاه مناسبی در اجتماع داشته باشند. آنها در واقع به عنوان افرادی پرخاشگر، زورگو، خودخواه و ناسازگار شناخته می شوند و دیگران از آنها دوری می کنند. گاهی نیز ممکن است این پرخاشگری های کلامی به پرخاشگری فیزیکی تبدیل شود که قطعاً عواقب ناگواری در پی خواهد داشت. پس بهترین راه برای ابراز وجود چیست و چگونه باید آن را به نوجوانان آموزش داد؟

ابراز خود قاطعانه

بهترین شیوه ابراز خود، شیوه قاطعانه است بدین معنی که فرد نظر خود را واضح، شفاف، ساده و صادقانه بیان می کند. این افراد هرگز فکر نمی کنند که فقط نظر خودشان درست است. آنها به صحبت های طرف مقابل به خوبی گوش می دهند و اگر استدلال های منطقی او را بپذیرند آمادگی تغییر نظر خود را نیز دارند. این افراد معمولاً با لحنی قاطع و دوستانه حرف می زنند، در حین صحبت به مخاطب خود نگاه می کنند، احساسات او را در نظر می گیرند و به دلیل اعتماد به نفسی که دارند آدم های محکم و ثابت قدمی هستند. اگر والدین صداقت در گرفتار و شفاف سخن گفتن را به نوجوانان خود بیاموزند، آنها می توانند در روابط شان قاطع بوده و کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشند. چنین نوجوانانی معمولاً از روابط خود رضایت دارند و همین توانایی باعثمی شود که رسیدن به اهداف برایشان آسان تر شود، چون قابل اعتمادند و در جامعه از احترامی خاص برخودار هستند.

برای اینکه نوجوانان بتوانند قاطعیت را یاد بگیرند والدین باید فرصت اظهارنظر به آنها بدهند و مهمتر از آن خودشان پاسخ دهی قاطعانه را بلد باشند و آن را رعایت کنند. والدین باید با آرامش به نوجوان شان گوش بدهند و آنها را نیز تشویق کنند تا بدون ترس و نگرانی نظرات خود را بیان کنند. بد نیست به آنها یادآوری کنید که قبل از شروع به صحبت، چند نفس عمیق بکشند تا آرام تر شوند. به آنها یاد بدهید که جملات خود را به جای «تو» با من یا «به نظر من» شروع کنند. به عنوان مثال به جای اینکه بگویند: «تو با این حرفت بقیه را ناراحت می کنی و…» بگویند: به نظر من این حرف می تواند دیگران را ناراحت کند.» سخن گفتن به این شیوه قطعاً تاثیر بیشتری در مخاطب می گذارد. به نوجوان خود یادآوری کنید که بهتر است آهسته، آرام، شمرده و شفاف حرف بزند. گاهی نیز لازم است چند ثانیه ای مکثکند تا هم خودش تمرکز بیشتری پیدا کند و هم مخاطبش بهتر متوجه گفته او بشود. هر تعریف و توضیحی را با کلماتی مثل اما و ولی خنثی نکند. از کلماتی که ممکن است احساس تمسخر یا سرزنش در طرف مقابل ایجاد کند، استفاده نکنند. به او بگویید که قرار نیست با صحبت های خود نظر دیگری را کاملاً تغییر دهد، بلکه هدف اصلی هر گفتگو و یا تعاملی، بیان نظرات خود، شنیدن نظرات دیگران و در صورت لزوم رد یا پذیرش آزادانه و آگاهانه آن است.

روزهای زندگی / شماره ۴۳۲ / نیمه دوم آبان ماه ۹۲ / نوشته: عاطفه هوشان / صفحه ۱۶