خطر انقراض عقرب ها در پی تجارت سیاه

بسیاری از زیستگاه های خوزستان قربانی برداشت های بی رویه از منابع هستند. حالا نوبت به «عقرب» ها رسیده است. آنطور که مسئولان و فعالان محیط زیست می گویند زنگ خطر برای «عقرب» های خوزستان هم به صدا درآمده است. هجوم سودجویان و دلالان برای زنده گیری «عقرب ها» کشتارجمعی این گونه جانوری را در ماه های اخیر در پی داشته است.
«قاچاق عقرب» هم به تازگی به لیست کالاهای قاچاق اضافه شده است. توقیف محموله هایی با بیش از 15 هزار عقرب در کمتر از یک ماه، در تایباد خراسان رضوی که قرار بود به افغانستان قاچاق شود، به تازگی خبرساز شده است. گفته می شود بخش عمده از این محموله ها عقرب های بومی خوزستان بوده که چندین هزار از آنها تلف شده است.
در روزهای اخیر شورای هماهنگی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی خوزستان نسبت به صید بی رویه عقرب در این استان هشدار داده و از صدور حکم توقیف متخلفان زنده گیری و شکار عقرب در رامهرمز خبر داده است.
مسئول کمیته حقوقی شورای هماهنگی تشکل های محیط زیست و منابع طبیعی خوزستان در این باره به ایرنا می گوید: دادستان رامهرمز حکم توقیف متخلفان زنده گیری عقرب را در پی انتشار اطلاعیه یک موسسه غیرمجاز و اعلام جرم این کمیته علیه موسسه، صادر کرده است.
محمد داس‌مه می افزاید: در روزهای گذشته یک موسسه غیرمجاز طی یک اطلاعیه در فضای مجازی از مردم خواسته بود که برای دور کردن این جانور موذی (عقرب) و ایجاد اشتغال خانوادگی، آنها را شکار کنند و به این موسسه تحویل دهند.
وی اضافه می کند: بعد از پیگیری مشخص شد که آدرس اعلام شده در اطلاعیه مربوط به یک پزشک و یک منزل اجاره ای است که در حال حاضر غیرفعال است، اما حکم توقیف مجرمان که از سوی دادستان صادر شده شامل هر گونه گزارشی از زنده گیری عقرب در رامهرمز می شود.
داس‌مه ادامه می دهد: وضعیت زنده گیری عقرب در برخی شهرستان ها به ویژه رامهرمز، باغملک، اندیکا و ایذه بسیار نامطلوب و در رامهرمز حاد شده است؛ بسیاری از مردم با توهم درآمدزایی، شب ها با در دست داشتن چراغ قوه برای شکار عقرب راهی مناطق اطراف شهر می شوند؛ از سوی دیگر دلال ها و سودجویانی که مردم را ترغیب به شکار کرده و آنها را می خرند، مکان ثابتی ندارند تا بشود به راحتی آنها را به دام انداخت.
وی تصریح می کند: چند دلال شناسایی شده اند و در حال جمع آوری مستندات لازم هستیم تا آنها را به مراجع قضایی معرفی کنیم.

*صف بندی متقاضیان عقرب
معاون محیط زیست طبیعی حفاظت محیط زیست خوزستان همچنین با بیان اینکه زنده گیری عقرب جرم است می گوید: تا کنون هیچ مجوزی برای افراد یا موسسات در زمینه زنده گیری و یا پرورش عقرب صادر نکرده ایم و افرادی نیز به دلیل تخلف بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شده اند.
وی اظهار می کند: بحث زنده گیری عقرب و خرید و فروش آن مدتی است که داغ شده و ظرف امسال و پارسال 11 نفر متقاضی پرورش عقرب به این اداره کل مراجعه کرده و درخواست مجوز کرده اند، اما هیچ اطلاعی از نحوه کار این افراد در دست نیست و مطالعه ای نیز در این زمینه صورت نگرفته، به همین دلیل با درخواست آنها هنوز موافقت نشده است.
مولا هدف از زنده گیری عقرب را سم گیری از آنها و استفاده غذایی و یا دارویی عنوان می کند و می گوید: زنده گیری عقرب در برخی استان ها به ویژه خوزستان، ایلام و کرمانشاه مطرح بوده و در حال افزایش است، زیرا سودجویانی در این عرصه در حال فعالیت هستند که کار زنده گیری و یا دلالی و خرید و فروش آن را انجام می دهند و هر عقرب را 50 هزار ریال می فروشند؛ آنطور که گفته شده، یک محموله پنج هزار تایی توقیفی در خراسان رضوی، از خوزستان جمع آوری شده بود.
وی با بیان اینکه درباره خزندگان استان مطالعات کاملی انجام نشده، می افزاید: تعداد گونه های عقرب در استان شناسایی نشده اما بر اساس مشاهدات میدانی تنوع گونه در خوزستان بالا و بیشترین تراکم آن در اندیکا، مسجدسلیمان است، البته گونه هایی که در جنگل های نیمه گرمسیری وجود دارد بزرگتر هستند.
مولا تابستان را فصل بلوغ و پراکنده شدن عقرب ها در طبیعت می داند و تصریح می کند: با زنده گیری و کشتن عقرب ها زنجیره غذایی و چرخه حیات دستکاری شده و یکی از حلقه های آن نابود می شود که این مساله آسیب هایی برای زیستگاه ها به همراه دارد، به طور نمونه عقرب، کنترل کننده بعضی حشرات همچون «کنه» در طبیعت است که با از بین بردن عقرب با طغیان کنه و شیوع بیماری ها مواجه خواهیم شد.

*منزوی و شب فعال
به طور کلی راسته عقرب ها از رده عنکبوتیان و شاخه بندپایان و شامل 28 خانواده است که حدود نصف این خانواده ها منقرض شده و گونه های زنده فعلی بیش از یک هزار و 600 گونه را شامل می شوند. تمامی کژدم ها واجد غده سمی و زهر هستند اما حدود 25 گونه از آنها ار نظر پزشکی خطرناک هستند.
نقشه پراکنش جغرافیایی عقرب ها نشان می دهد که تنوع آنها از جنوب غرب به سمت شمال شرق کشور کاهش می یابد و در عین حال ارتفاعات زاگرس و البرز چندان شرایط خوبی برای تنوع گونه ها نیست ولی فلات مرکزی و جلگه های جنوبی شاهد تنوع گونه های عقرب است.
خوزستان از جمله مناطق عقرب خیز کشور با گونه های متعددی است. بر اساس مطالعه فراوانی گونه های مختلف عقرب های خوزستان که توسط مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان از سال 72 تا 74 انجام شده، 11 جنس و 12 گونه و یک زیر گونه از 2 خانواده اسکورپیونیده (دو گونه) و بوتیده (10 گونه و یک زیرگونه هستند) پیدا شدند.
بسیاری از عقرب ها به دور از سکونتگاه های انسانی زندگی می کنند و تمایلی به زندگی در مجاورت انسان ندارند. این گونه ها اغلب در بیابان ها یافت می شوند که ممکن است تماس محدودی با انسان داشته باشند عقرب ها به طور کلی خاک‌زی و شب فعال هستند و در طول روز در مخفیگاه های خود به سر می برند.
اما در ماه های اخیر با یک جستجوی ساده در اینترنت می توان بسته های آموزش ویژه صید، نگهداری، پرورش، سم گیری و فرآوری سم عقرب را به راحتی به دست آورد که تهدیدی برای این گونه ها به شمار می رود.

*اختلاس، این بار از ذخایر ژنتیکی
رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه جنوب غرب کشور (اهواز)، همچنین با اظهار نگرانی از روند افزایشی زنده گیری عقرب، تصریح می کند: صید عقرب آنچنان در خوزستان بالا گرفته که این مساله را به نهادهای امنیتی گزارش کرده ایم.
امیرمحمد کردزنگنه می گوید: به دلیل صید بی رویه، موسسه رازی به عنوان تنها تولیدکننده پادزهر عقرب در کشور، نیز نتوانسته نیاز خود را تامین و حتی یک عقرب شکار کند، به طوری که احتمال دارد تولید موسسه هم دچار اختلال شود.
وی توضیح می دهد: صید عقرب در خوزستان بیش از هر نقطه کشور در حال انجام است، ماهانه حداقل 100 نفر به موسسه رازی اهواز مراجعه و صید عقرب خود را عرضه می کنند اما ما از آنها خریداری نمی کنیم.
کردزنگنه ادامه می دهد: در سال های اخیر باب شده است که عده ای بدون مجوز و عده ای هم با مجوز، مار و عقرب صید می کنند، در برخی استان ها ادارات محیط زیست و دامپزشکی مجوز می دهند و گاهی اوقات نیز معاونت علمی ریاست جمهوری برای شرکت هایی تحت عنوان دانش بنیان مجوز صادر می کند، البته در حال حاضر اطلاعی از تعداد و نحوه مجوزها نداریم و نمی دانیم که صید عقرب در خوزستان به صورت مجاز و یا غیرمجاز انجام می شود، اما این را می دانیم که عده ای سودجود برای اینکه یک شبه پول هنگفتی به دست بیاورند در حال غارت منابع و ذخایر ژنتیکی ما هستند، که جزو ثروت های عمومی جامعه است.
وی با بیان اینکه صید بی رویه عقرب، تنوع زیستی کشور را با مخاطره جدی روبرو می کند می گوید: برداشت بی رویه از منابع زیستی نیز نوعی اختلاس و سرقت از منابع ملی به شمار می رود و باید متوقف شود.
کردزنگنه تشکیل یک تیم کارشناسی در استان را با حضور سازمان محیط زیست و دستگاه های قضایی، خواستار می شود تا جلوی شکارچیان غیرمجاز عقرب را بگیرند و صلاحیت مجوزهای افراد و موسسات را بررسی کنند؛ زیرا معتقد است که بسیاری از صیادها دانش فنی ندارند و از انواع گونه ها و نگهداری و سم گیری آنها مطلع نیستند به همین دلیل عقرب ها و سمی که به دست می آورند از بین می رود.
وی تصریح می کند: به نظر می آید که در قاچاق و خرید و فروش عقرب ها بیشتر مساله دستکاری ژنتیکی ذخایر کشور مطرح باشد تا استفاده از سم عقرب برای مصارف دارویی.

*30 هزار عقرب در دام صیادان مجاز
از سوی دیگر عملکرد موسسه سرم سازی رازی نیز با انتقاد فعالان محیط زیست مواجه است. صید و برداشت بی رویه از منابع، عدم بازگشت مارها و عقرب های شکار شده به طبیعت بعد از سم گیری و یا رهاسازی آنها بدون توجه به زیستگاه، اتهاماتی است که متوجه این موسسه است.
رئیس موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه جنوب غرب کشور (اهواز) اما این اتهامات را رد می کند و می گوید: این موسسه سالانه 20 هزار تا 30 هزار عقرب از کل کشور صید می کند که همه آنها بعد از سم گیری به طبیعت بازگردانده می شود.
کردزنگنه تاکید می کند: این موسسه صیادان مجربی دارد که با انواع عقرب سمی و غیرسمی آشنا هستند و آسیبی به محیط زیست وارد نمی کنند.

*دیرینه ها در خطر انقراض
عقرب ها از قدیمی ترین ساکنان زمین هستند. مطالعات نشان می دهد که آثار آنها روی کره زمین از دوره سیلورین (از دوره های دیرینه زیستی) یعنی حدود 240 میلیون سال پیش به صورت سنگواره پیدا شده است. این مساله نشان دهنده وجود عقرب ها پیش از پیدا شدن دایناسورها است.
آیا نسل 14 خانواده باقیمانده عقرب ها در معرض انقراض است؟

گزارش از نادره وائلی زاده