بزرگترین واقف کتاب های خطی در جهان اسلام
رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۷۲ تا کنون به طور مستمر کتاب های خطی بسیاری را اهدا کرده اند. این کتاب ها به طرق مختلف به دست ایشان می رسد که عمدتاً به صورت هدایای فرهنگی است. ایشان در طول این سال ها همه ی نسخ خطی و کتب نادر اهدایی را به کتابخانه ی آستان قدس رضوی اهدا کرده اند.
گروه فرهنگی مشرق- جدای از مقاله نویسی و سخنرانی، نیازمند تلاش عینی و اجرایی برای حفظ آثار ایرانی و اسلامی است و مقام معظم رهبری در طول دوران ولایت خود، در کنار تلاش برای تعین سیر تعالی فرهنگی در نظام اسلامی، تلاش هایی آشکار برای حفظ میراثفرهنگی ایرانیان به کار برده اند،((فرهنگبان)) بزرگ نظام اسلامی از یک سو بر حفظ زبان فارسی تاکید می کنند و از سویی دیگر سیاست های کلان فرهنگی و راهبردهای کلان رشد فرهنگ ایرانی و اسلامی را تدوین می کنند. حفظ میراثایرانی و اسلامی بخش دیگر از این تلاش های ملی است و کوشش هایی برای حفاظت از میراثهای جاودان یک ملت.
دکتر فتح الله کشاورز، مدیرکل وقت نسخ خطی کتابخانه ی ملی جمهوری اسلامی ایران درباره این اهتمام ویژه می گوید:((رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۷۲ تا کنون به طور مستمر کتاب های خطی بسیاری را اهدا کرده اند. این کتاب ها به طرق مختلف به دست ایشان می رسد که عمدتاً به صورت هدایای فرهنگی است. ایشان در طول این سال ها همه ی نسخ خطی و کتب نادر اهدایی را به کتابخانه ی آستان قدس رضوی اهدا کرده اند)).
اهدای ۱۴هزار نسخه خطی توسط رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب تاکنون حدود ۱۴ هزار جلد نسخه ی خطی به آن کتابخانه اهدا کرده اند. عددی که نزدیک به یک پنجم کل کتابهای خطی استان قدس رضوی در طول نزدیک به هزار سال فعالیت را شامل می شود. کل دارایی آستان قدس رضوی در طول تمام سنوات تاریخ ۵۰ هزار نسخه ی خطی است که ۱۴ هزارش را حضرت آقا اهدا کرده اند. ۱۷ هزار عنوان قرآن در این مخزن وجود دارد که ۸۰ عنوان آن از طرف رهبر معظم انقلاب اهدا شده است. الحمدالله و به اهتمام مسئولین آن کتابخانه، این ۱۴ هزار جلد در قالب ۱۵ جلد فهرست نویسی شده و در حال انتشار است. این فهرست عظیم و خواندنی به صورت دسته بندی موضوعی از علوم قرآنی تا هیأت، نجوم، ریاضی، هندسه، علوم عقلی و نقلی هر یک در مجلد مستقلی فهرست شده و در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.
قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه السلام) اهدایی مقام معظم رهبری
یکی از نمونه هایی که ایشان اهدا کرده اند، قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه السلام) است. این قرآن در ۱۵ یا ۱۶ صفحه است و بخش های مهمی از قرآن را شامل می شود. عبارت «کَتَبه حسین بن علی» در انتهای این قرآن قید شده و به مُهرِ یکی از سلاطین صفوی نیز مهمور است. از دیگر آثار نفیس اهدایی ایشان می توان از نسخه نفیس دیوان اشعار حافظ نام برد. این حجم از اهدای کتابهای خطی به میزانی است که محمدرضا فاضل هاشمی رئیس اداره مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی گفته است:((رهبرانقلاب بزرگترین واقف نسخ خطی هستند))
کتاب و کتاب خوانی به سبک رهبرمعظم انقلاب
• از راه اندازی پاتوق کتاب تا کتاب خوانی فعال
آنچه که می خوانید نگاهی کوتاه است به برخی از مهمترین نکات در موضوع کتاب و کتاب خوانی در سیره زندگی مقام معظم رهبری، جملاتی که در آن می توان از شیوه های ایشان برای گسترش کتاب خوانی استفاده کرد و هم می توان خط مشی ایشان را در فراگیر کردن فرهنگ مطالعه در جامعه را ترسیم کرد. بدون شک بیانی کامل از سیره زندگی ایشان در کتاب خوانی و همچنین تدوین کامل دیدگاه های ایشان نیازمند فرصتی مناسب تر خواهد بود. اکنون باید به همین اجمال بسنده کرد تا زمانی دیگر.
• پاتوق کتاب
تشکیل نشست های فرهنگی در کتاب فروشی ها و انتشاراتی بخشی از سیره مقام معظم رهبری در مواجه با کتاب بوده است. حاج حسن نظیفی، مدیر انتشارات اسلامی و از دوستان قدیمی مقام معظم رهبری در این باره می گوید:((رهبر انقلاب دوستی داشتند به نام حسن آقای تهرانی. حسن آقا از دوستان قدیمی آقا بود و هر وقت به مشهد می رفت، خدمت ایشان می رسید. آقای تهرانی در دفتر «کانون انتشار» بود. در کانون انتشار سه چهار نفر از دوستان معمولاً دور هم جمع می شدند. ما هم بعضی مواقع خدمتشان می رسیدیم. بیشتر نشست ها و جلسات فرهنگی آقا در «مرکز نشر کتاب» یعنی دفتر حاج آقای مصطفوی تشکیل می شد. آقایان فضل الله محلاتی، ربّانی شیرازی و عده ی دیگری از روحانیون انقلابی در آن جا جمع می شدند. حضرت آقا هم بیشتر پاتوق شان آن جا بود. دو برادر دیگر آقا هم می آمدند؛ یعنی آقا سیدمحمد و آقا سیدهادی)).
•مطالعه ای جامع اما با منظومه ای فکری
دکتر حداد عادل درباره شیوه مطالعه ای ایشان می گوید: «ایشان متنوع می خوانند و البته زیاد؛ در عین حال همه ی این ها را هم در یک منظومه ی حساب شده جا می دهند. این طور نیست که نشسته باشند تا هر کتابی که برسد، فی سبیل الله بخوانند تا وقتشان پر شود!»
• آشنایی به کتاب خوانی از دوران کودکی
ایشان می گفتند که یادم می آید مادربزرگم در شب های زمستان، قصه های باستانی و قصه های قرآنی را برای ما می خواند و چقدر تأثیر می کرد و همان ها را من مدت ها یادم بود. مثلاً قصه های پیامبران و حضرت یوسف یادم بود و من تقریباً حتی وقتی به سن نوجوانی رسیده بودم، همه ی قصه ها را بلد بودم. علتش این بود که مادربزرگ این قصه ها را گفته بود.
• خط مشی
مقام معظم رهبری سخنان متنوع درباره ضرورت گسترش فرهنگ کتاب و کتاب خوانی بیان کرده اند. نگاهی کوتاه به گزیده ای از این سخنان می تواند خط مشی((زندگی به سبک کتاب)) را برای همگان بیان کند، آنچه می خوانید خلاصه شده ای از سخنان ایشان در دیدار با کتابداران کشور است:((هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعیِ جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبه روز در جامعه ی بشری اهمیت بیشتری پیدا میکند. ابزارهای نوظهور مهمترین هنرشان این است که مضمون کتابها و محتوای کتابها و خود کتاب ها را راحت و آسان منتقل کنند. جای کتاب را هیچ چیزی نمی گیرد.
اهتمام به کتاب در واقع قوامش به واسطه اهتمام به کتاب خوانی است. در جامعه باید سنت کتاب خوانی رواج پیدا کند. کتاب خوانی باید در جامعه ترویج شود؛ و این کار بر عهده ی همه ی دستگاه هائی است که در این زمینه مسئولند؛ از مدارس ابتدائی بگیرید - که برنامه هائی باید باشد که کودکان ما را از اول کودکی به خواندن کتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقیق و تأمل - تا دستگاه های ارتباط جمعی، تا صدا و سیما، تا وسائل تبلیغاتی گوناگون باید جوری بشود که در سبد کالای مصرفی خانواده ها، کتاب یک سهم قابل قبولی پیدا کند و کتاب را بخرند برای خواندن، نه برای تزئین اتاق کتابخانه و نشان دادن به این و آن. این هم یک نکته است، که مسئله ی کتاب خوانی در جامعه است.
یکی از چیزهائی که ما امروز خیلی احتیاج داریم، برنامه های مطالعاتی برای قشرهای مختلف است. بارها اتفاق می افتد که جوانها را، نوجوانها را به کتاب خوانی تشویق میکنیم؛ مراجعه میکنند، میگویند آقا چه بخوانیم؟ این سؤال یک جواب ندارد؛ احتمالاً جوابهای متعددی دارد. مجموعه ی متصدیان امر کتاب چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه ی کتابخانه ها روی این مسئله باید کار جدی بکنند؛ در بخشهای مختلف، برای قشرهای مختلف، به شکلهای مختلف، با تنوع متناسب، سیر مطالعاتی درست کنند؛ باید کتاب خوب را، کتاب سالم را در اختیار گذاشت. بیشتر هم باید توجه کرد به این که آن کتاب بتواند هم پرورش فکری بدهد، هم راه درست را در اختیار بگذارد. بنابراین در کنار برنامه ی مطالعاتی، توجه به این نکته هم لازم است. به مسئله ی کتاب به شکل جدی تری نگاه شود. کاری کنیم که کتاب خوانی یک امر رایج شود و کتاب از دست جوان ما نیفتد.
•کتاب خوانی فعال
دکترحداد عادل در مورد شیوه کتاب خوانی مقام معظم رهبری نیز می گوید:((یکی دیگر از خصوصیات ایشان در کتاب خوانی، کتاب خوانی فعال است. یعنی موقع مطالعه، مطالبی را در حاشیه ی کتاب یادداشت می کنند(مرحوم شهید مطهری هم همین روش را داشتند که نمونه ی آن حاشیه های ایشان بر دیوان حافظ است). بعد از این که ایشان کتابی را خواندند، دفتر ایشان آن را مشخص می کند و یادداشت های ایشان را بر این کتاب ها ثبت و ضبط می کنند. یک بار که من رفتم خدمتشان، … کتاب خودم را که برده بودم، به ایشان دادم و گفتم شما این را بخوانید. ایشان گفتند: " من اگر کتاب شما را بگیرم، نمی توانم پس بدهم؛ چون من در حاشیه ی آن یادداشت می کنم و این کتاب ها را دفتر ما این جا نگه می دارد. " گفتم: " حالا شما بخوانید؛ مشکلی نیست! " کتاب را دادم. بعد از مدتی که کتاب به من برنگشت، ایشان لطف کردند و تصویری از آن صفحاتی که من خودم یادداشت کرده بودم را برای من فرستادند. البته فکر می کنم بعضی از یادداشت های ایشان هم با یادداشت های من همراه بود که من الان در کتابخانه خودم دارم.
• روش ها و شیوه ها
در میان سخنان مقام معظم رهبری، در کنار توصیه ها به افزایش فرهنگ کتاب خوانی، به برخی روش ها نیز اشاره شده است، روش هایی که می تواند به راحتی برای همگان کاربرد داشته و تحولی در کتاب خوانی همگانی فراهم کند، ایشان درباره یکی از این روش ها می گویند:((من می خواهم خواهشی از مردم بکنم و آن این است: کسانی که وقتهای ضایع شونده ای دارند؛ مثلا به اتوبوس یا تاکسی سوار می شوند، یا سوار وسیله ی نقلیه ی خودشان هستند و دیگری ماشین را می راند، یا در جاهایی مثل مطب پزشک در حال انتظار به سر می برند و به هرحال اوقاتی را در حال انتظار به بی کاری می گذرانند، در تمام این ساعات، کتاب بخوانند. کتاب در کیف یا جیب خود داشته باشند و در اتوبوس که نشستند، کتاب را باز کنند و بخوانند. وقتی هم به مقصد رسیدند، نشانه ای لای کتاب بگذارند و باز در فرصت یا فرصتهای بعدی آن را باز کنند و از همان جا بخوانند.
چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!
بنده خودم چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!)) از دیگر شیوه های ایشان استفاده از فرصت های کوتاه برای مطالعه کتاب است مقام معظم رهبری در این باره می گویند((افرادی که کار روزانه دارند مثلاً کارمند اداری، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتی به خانه می آیند، بخشی از زمان را گرچه نیم ساعت برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتاب ها را در همین نیم ساعت ها می شود خواند! بنده دوره های بیست جلدی و بیست و چند جلدی کتاب را در همین فاصله های ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده ام. پشت این کتاب ها را هم یادداشت می کنم که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همین طور در این فاصله های کوتاه ده دقیقه ای خوانده ام. بسیاری از افراد را هم می شناسم که این گونه اند. در منزل خود من، همه ی افراد، بدون استثنا، هرشب در حال مطالعه خوابشان می برد. خود من هم همین طورم. نه این که وسط مطالعه خوابم ببرد. مطالعه می کنم، تا خوابم می آید، کتاب را می گذارم و می خوابم. همه ی افراد خانه ی ما، وقتی می خواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر می کنم که همه ی خانواده های ایرانی باید این گونه باشند)). ایشان در سخنان دیگری می گویند((گاهی می بینید یک نفر پای تلویزیون نشسته و منتظر یک فیلم است. تلویزیون آگهی تبلیغاتی پخش می کند و گاهی پخش تبلیغات بیست دقیقه طول می کشد. یک وقت است کسی به آن تبلیغات احتیاج دارد؛ اما کسی که احتیاج ندارد آگهی های تبلیغاتی را ببیند، این بیست دقیقه را چرا بی کار بنشیند!؟ یک کتاب دمِ دستش باشد؛ بردارد و بیست دقیقه مطالعه کند. اگر مردم ما عادت کنند که از این وقت های ضایع شونده برای مطالعه ی کتاب استفاده کنند، جامعه خیلی پیش خواهد رفت و فرهنگ کشور، خیلی ترقی خواهد کرد)).
گزارشی از تقریظ های رهبر معظم انقلاب: بیشترین تقریظ ها، مربوط به آثاردفاع مقدس است
نگاه مخاطب به هر اثر، برای مولف نگاهی شیرین و دل نشین است، چه آنکه این نگاه، هم نشانه توجه است و هم نمادی برای مورد توجه قرار گرفتن اثر. حال هر مقدار این مخاطب عالم تر، ادیب تر، سخن دان تر و محبوبتر باشد، این نگاه برای مولف اثر شیرین تر و دل نشین تر خواهد بود. از سویی دیگر خواننده اثر، بدون شک، پس از خواندن هر کتاب، احساسی را در درون خود حس می کند که نگارش آن تقریبا بلافاصله بعد از اتمام مطالعه، می تواند نمادی روشن از این تاثیر باشد. تقریظ نویسی نشانه ای از آن توجه و این تاثیر است. مقام معظم رهبری نیز از دوران جوانی بر همین شیوه سلوک داشته اند و بر کتابهای خوانده شده تقریظ می نوشتند تا دیدگاه خود درباره آن اثر، مکتوب کرده باشند. محسن چینی فروشان، در گزارش خود از کتابخانه شخصی مقام معظم رهبری در این باره می نویسد:((کتابخانه ی ایشان نسبتاً بزرگ است و کتاب ها موضوعات مختلفی دارند. ایشان کنار خیلی از کتاب ها حاشیه نویسی کرده اند و من خیلی دلم می خواهد یک زمانی آن چیزی که می شود از این حاشیه ها منتشر کرد، منتشر بشود، چون بادقت و باظرافت حاشیه نوشته اند)). در این تقریظ گاه از مولف اثر، زمانی از موضوع کتاب و در موقعیت هایی خاص احساسات ایشان از مطالعه این کتاب بیان شده است. اگر چه بیشترین آثار منتشر شده از تقریظ های ایشان، برای موضوعات دفاع مقدس بوده است اما گفتنی است که اولین تقریظ منتشر شده مقام معظم رهبری، نه برای کتابی با موضوع فرهنگ مقاومت، بلکه برای کتاب باموضوع حفظ قرآن کریم نوشته استاد پرهیزکار بوده است. علیرضا مختارپور، رئیس انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، درباره این نوشته ها گفته است((رهبر انقلاب تاکنون ۵۵ قطعه یادداشت و تقریظ به صورت کتبی و شفاهی مرقوم و بیان فرموده اند که ۴۰ عدد از آن ها ویژه کتاب های دفاع مقدس است. این تعداد غیر از حواشی ای است که ایشان بر کتاب های مختلف نوشته اند)). اما این عدد را باید صرفا تقریظ های منتشر شده دانست، نوشته هایی که در صورت جمع آوری کامل آنان، باید چند جلد کتاب را به آن اختصاص یابد. حجت الاسلام و المسلمین شیرازی، از همکاران دفتر مقام معظم رهبری، درباره این نوشته ها می گوید:((به نظرم اگر همه تقریظات را بخواهیم در کتابی جمع کنیم، مجموعه ای چند جلدی قطور خواهد شد)) وی که نویسنده کتاب((نسیم سبز خاطره ها)) با موضوع تقریظات مقام معظم رهبری است درباره این نوشته ها می گوید:((آنچه که دورا دور از ایشان شنیده ام این است که ایشان کتابخانه عظیمی دارند. غیر از کتاب از دنیای مادی چیز ندارند و به قول خودشان تمام زندگیشان در یک وانت جمع می شود)). به این تقریظ ها، باید تاکیدها و توصیه های ایشان به معرفی برخی از آثار را نیز افزود.
نگاهی به سیر تاریخی تالیفات مقام معظم رهبری قبل از انقلاب اسلامی
انتشار اولین اثر در سن بیست و هفت سالگی
کتاب های یک نویسنده و مترجم را می توان نمادی از دغدغه های و تفکرات او دانست، تفکراتی که گاه در قالب نگارش اثر نمایان می شود و اندیشه هایی که زمانی در قالب ترجمه خود را نمایان می سازد. اگر چه تمامی آثار تالیف شده از سوی مقام معظم رهبری، به دوران قبل از انقلاب اسلامی باز می گردد اما به خوبی می توان در میان این آثار، ریشه های اندیشه های کنونی ایشان را یافت. اندیشه هایی که گاه از تدوین مقدماتی آن، بیش از ۵۰ سال گذشته است اما هنوز نوآوری، دقت نظر و اندیشه آینده نگری را می توان در آنها یافت و در دیدگاه های فعلی ایشان، نشانه های از تکامل و تعالی آنان را نیز دریافت. شاید به عنوان نمونه بتوان گفت که ایشان برای اولین بار از کلمه((بیداری اسلامی)) در سال ۱۳۶۸،۲۵ سال قبل، استفاده کردند و برای تحقق آن شروطی که مشخص کردند، نکاتی که هم اکنون نیز می توان از آنها برای هدایت نهضت بیداری جهان اسلام و راه اصلاح مشکلات فعلی این حرکت های دینی سخن گفت. به بیان دیگر، آن سخن را می توان((مسیر هدایت امروز)) نامید.
در هر حال باید گفت که اولین اثر ایشان در سن بیست و هفت سالگی، ترجمه کتاب((المستقبل لهذا الدین)) اثر سید قطب بود که با عنوان((آینده در قلمرو اسلام)) ترجمه و منتشر شد. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادثسال ۱۳۴۲ گذشته بود. لذا طبیعتاً شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادثبوده است. ایشان در مقدمه این کتاب جملاتی را می نویسند که به راحتی می توان از آن برای تحلیل شرایط امروز مسلمانان استفاده کرد. به عنوان نمونه در مقدمه این کتاب آمده است «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» همچنین بیان می کنند که یک نیرو در کشورهای اسلامی مانع حرکت استعمار بود و آن اسلام بود.
برنامه ی آنها برای برداشتن این مانع چه بود؟ دو اقدام را در دستور کار داشتند: «مبارزه با مصلحان و علما» و «تغییر دادن این اسلام به یک اسلام بی خاصیت»، یعنی به تعبیر حضرت امام رحمه الله همان اسلام آمریکایی: بنابراین بهترین تدبیر آن بود که ظواهر و تشریفات چشم گیر و پر سر و صدای اسلام را حفظ کنند، ولی جنبه ی انقلابی دین و تعالیمی را که موجودیت واقعی دین بسته به آن هاست و جامعه ی اسلامی را بر سر راه تجاوزات آنان قرار می دهد، از دین بگیرند و دین را به صورت موجودی بی تأثیر و مهمل و بی تفاوت نسبت به خود درآورند. ایشان سپس نوشته اند: «این تدبیر ماهرانه به مرحله ی عمل درآمد. روز به روز بر جلوه ی تشریفات دینی افزوده شد. مساجد و محافل وابسته به دین، پررونق تر گشت.
مردم به اقامه ی شعائر و ظواهر دلبسته تر شدند، ولی به موازات این اقبال عمومی، روح و حقیقت احکام دینی از میان آنان رخت بربست، اصول اسلامی فراموش شد و آتشفشان دین که انفجارش جهانی را تکان می داد، به سردی و خاموشی گرایید.» و «پیروان همان دینی که قرآنش فریاد می زند «لَن یَجعلَ اللهُ لِلکافِرینَ عَلی المُسلِمینَ سَبیلاً»(نساء، ۱۴۱)[…] دروازه های فکر را به روی مهاجمین غربی و دیدگان را به سوی دروازه های غرب گشودند و آنان را الهام بخش فکر و عمل قرار دادند. این تحلیل ایشان از وضعیت امت اسلامی و استعمار در سخنان و آثار تمامی سال ها حتی تا امروز به چشم می خورد.
اما قسمت بعدی مقدمه ی کتاب به این پرسش پاسخ می دهد که وظیفه ی ما در قبال این توطئه چیست؟ ایشان معتقدند که ما باید «واقعیت دین را به جامعه ی خود بشناسانیم و بار دیگر این قدرت معنوی و آسمانی را در دست گیریم. باید با مجاهدتی خستگی ناپذیر و با تحمل هر نوع محرومیت و ناکامی، به مردم بفهمانیم که این شیئ مهمل و بی خاصیت، دین نیست.»
ایشان دو سال بعد و در تیر ماه سال ۱۳۴۷ شمسی، نمونه ای عینی از تجربه های مبارزاتی مسلمانان در راه کسب آزادی و مبارزه با حکومتهای وابسته را با ترجمه و تالیف کتاب((مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان)) نمایان می سازد. این کتاب که با عنوان عربی «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» توسط یکی از علمای دانشگاه الازهر به نام «عبدالمنعم النمر» منتشر شده بود در شرایطی توسط سید علی که جوانی سی ساله بود ترجمه و با افزوده بخش هایی به آن، به شکل((ترجمه و تالیف)) منتشر شد که بسیاری از گروه های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش های ضد استعمار ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه شیوه هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مولف و مترجم اندیشمند در مقدمه کتاب نشان می دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است.
همان گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده اند، در نظر داشته اند بر این کتاب دیباچه ای مبسوط بنویسند، آن چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده اند که شرایطی خاص،((آن فسحت میدان را دریغ می دارد و بی مقدمگی این کتاب را ایجاب می کند)) انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده داشت. به طور مشخص این پژوهش مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت الله مطهری در حاشیه ای که بر صفحات اولیه یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است که((در روزهای ۲۷/۵ / ۴۸ الی ۱/۶ / ۴۸، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل بشود جزاه الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری۱/۶ / ۴۸.))
دیگر آثار مکتوب مقام معظم رهبری نیز می توان با همین دیدگاه مورد بررسی قرار گیرد. «گزارشی از سابقه ی تاریخی و اوضاع کنونی حوزه ی علمیه ی مشهد» سالها بعد سرآغازی برای تحول خواهی از حوزه های علمیه شد، «صلح امام حسن علیه السلام» ضرورت نگاه دیگر گونه را به تاریخ اسلام را نمایان کرد و «طرح کلی اندیشه های اسلامی در قرآن» سالها بعد در قالبی تکامل یافته به عنوان((الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت)) مطرح شد، «گفتاری در باب صبر» در کنار لزوم افزایش بصیرت، ره عبور از گذرگاه های سخت آینده را نمایان ساخت. به این عناوین می توان از جزوه هایی مانند «ادعانامه ای علیه تمدن غرب»، «پیشوای صادق»، «از ژرفای نماز» را نیز افزود، موضوعی که در این مجال اندک، بیش از این نمی توان به آن پرداخت.
دغدغه های فرهنگی رهبر معظم انقلاب از نگاه نمایندگان مردم؛ بازگشت به سبک زندگی اسلامی راه تحول فرهنگی
بنده نگران مسئله فرهنگ هستم. امیدوارم مسئولان فرهنگی توجه داشته باشند که چه می کنند، با مسائل فرهنگی نمی شود شوخی و بی ملاحظگی کرد. همه باید قدرجوانان مؤمن و انقلابی را بدانند، اینها هستند که روی خطر سینه سپر می کنند. "
" مبارزه برای استقلال فرهنگی، از همه انواع استقلال ها سخت تر است. من یک وقت گفتم دشمنان " شبیخون فرهنگی " می زنند. این ادعا راست است و خدا می داند که راست است. بعضی نمی فهمند؛ یعنی صحنه را نمی بینند. کسی که صحنه را می بیند، ملتفت است که دشمن چه کار می کند و می فهمد که شبیخون است، و چه شبیخونی هم هست! "
اینها بخشی از سخنان مهم رهبر معظم انقلاب و نگرانی های ایشان از وضعیت فرهنگی و مشکلات موجود کشور در این زمینه است. نکته کلیدی دراین بازخوانی آنجاست که رهبری تنها بیانات شان متوجه یک نهاد نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده و از فرهنگیان و معلمان تا بسیجیان و روحانیون مخاطب این سخنان بوده اند و همین امر نشان می دهد نمی توان تنها در این زمینه از یک دستگاه متوقع بود و باید تمامی نهادها سهم خود را در این زمینه ادا کنند. حال باید دید که با توجه به شعار سال ۹۳؛ عمیق ترین و مهم ترین مسائل و دغدغه های فرهنگی که نیاز به عزم ملی و مدیریت جهادی دارد، کدام است و باید مسئولان برای رفع دغدغه های رهبر معظم انقلاب در حوزه فرهنگی چه مسایلی را در اولویت قرار دهند. از همین رو در گفت و گو با برخی از نمایندگان مجلس به بررسی اولویت های فرهنگی کشور در سال جاری پرداخته ایم که ماحصل آن را می خوانید:
اشتباه محاسباتی در تبادل و تهاجم فرهنگی
دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است در بحثتهاجم فرهنگی رهبر معظم انقلاب از سال ۶۸ این مسئله مهم را مطرح کرده است چرا که ایشان می بیند آینده به کجا می رود و دشمنان در چه فکری هستند، اما مسئله مهم این است که برخی دولتمردان در آن زمان این دیدگاه رهبری را هرگز ندیدند و اشتباه محاسباتی داشتند و معتقد بودند که این عمل تبادل فرهنگی است. حجت الاسلام سید مرتضی حسینی خاطرنشان کرد: فرق زیادی بین تبادل و تهاجم فرهنگی وجود دارد و کاملا تفاوت آنها مشخص است و همینطور بین کسی که تهاجم فرهنگی را می بیند و کسی که این تهاجم را درک نکرده تمیز وجود دارد. حسینی تصریح کرد: بحثهای اجرایی کشور در دست دولت مردان است و وقتی که دیدی نسبت به تهاجم فرهنگی نداشته باشند، طبیعتا برای مقابله با آن نیز برنامه ریزی نخواهند کرد.
سبک زندگی اسلامی فراگیر شود
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: فرهنگ زیربنا و بستر همه بنیان های حیات است. جعفری با اشاره به این جمله مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه گرفتاری های ما از سبک زندگی غیر اسلامی است، گفت: سبک زندگی ما در خدمت فرآیند غربی شدن است و محصول علوم انسانی غربی، تربیت افراد روشنفکر خودبین، دنیا محور و کم تحمل است که همه نگاهشان به غرب و نان است که اگر این نگاه درست نشود؛ فرهنگ نیز اصلاح نخواهد شد. وی بیان کرد: شالوده حیات فردی و اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی ما وابسته به اهمیت دادن به فرهنگ است؛ ما در زمینه دانش پیشرفت داشته ایم، زیرا به آموزه های دینی توجه کرده ایم، در زمینه دفاعی به دلیل توجه به آیات قرآن خوش درخشیده ایم اما هرجا که نگاه ترجمه ای داشتیم، نه به ملت بلکه به غربی ها خدمت کردیم.
رئیس مجمع نمایندگان خراسان شمالی ادامه داد: کسانی که استقلال، عزت و معتقدات مردم را نشانه گرفته اند و اباحه گری را تبلیغ می کنند، شالوده حیات آنها فرهنگ وارداتی است؛ اگر بنیان فرهنگی و باورهای خود را بر اساس آموزه های دینی قرار دهیم، اقتصادمان نیز رشد می کند. عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس گفت: اگر فرهنگ درست شود، بیت المال را از خود نمی دانیم و احساس نمی کنیم مسئولیت همای سعادتی است که به ما و خانواده ما داده شده است تا از آن بهره ببریم، بلکه مسئولیت را امانتی برای خدمت به جامعه تلقی خواهیم کرد.
نقشه مهندسی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: برای تحقق منویات مقام معظم رهبری باید توجه ویژه ای به آموزه های دینی داشته باشیم. قرآن مجید و سیره معصومین(ع) سرشار از معارفی است که می تواند کشور را در زمینه ساماندهی فرهنگی یاری برساند. لاله افتخاری ادامه داد: توجه به موضوع کسب حلال و تاثیری که لقمه حلال بر رفتار فرهنگی و اجتماعی اشخاص دارد، یکی از نمونه های بارز پیوستگی اقتصاد و فرهنگ است. عضو فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی افزود: در زمینه تدوین الگوی سبک زندگی اسلامی ایرانی، موضوع پیوستگی اقتصاد و فرهنگ حتما باید مورد توجه قرار گیرد. عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: اسناد راهبردی تدوین شده مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نظام نامه پیوست نگاری فرهنگی حتما باید الگوی حرکت درمسیر اعتلای فرهنگی باشند. وی تصریح کرد: نبود برنامه جامع و نبود عزم و دغدغه یکی از مهمترین مشکلات حوزه فرهنگ است. همه از مشکلات فرهنگی ناله می کنند اما درعمل فرهنگ را در مراتب بعدی قرار می دهند، در حالیکه بسیاری از مشکلات کشور نیز با اصلاح فرهنگ حل خواهد شد. افتخاری تاکید کرد: باید برنامه جامعی داشته باشیم، نیروهای متخصص فرهنگی را شناسایی و بکارگیری کرد، همچنین برنامه ریزی زمان بندی شده با چشم انداز مناسب داشته باشیم، ما سند چشم انداز داریم اما در بخش فرهنگ به آن توجه نمی شود.
جبهه فرهنگی عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل شود
رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است رخنه های فرهنگی و دغدغه های فرهنگی مقام معظم رهبری که از طریق تهاجم فرهنگی و جریانات سیاسی داخلی به اجرا درمی آید باید مورد توجه مسئولان و تصمیم گیران مسائل فرهنگی کشور قرار گیرد چرا که بی توجهی به آن می تواند در مسائل اعتقادی، ارزشی و مکتبی ضربه های جبران ناپذیری را وارد کند. حجت الاسلام سالک بیان داشت: گسترش فساد، مواد مخدر، رشد طلاق، بالا رفتن سن ازدواج و مسائل مختلف که ناشی از خط دهی شیطان بزرگ با تکیه بر ابزارهای رشد تکنولوژی همچون سایت ها، اینترنت، ماهواره ها و همچنین استفاده از جریان های داخلی مثل بهائیت و وهابیت در مسائل فکری، اعتقادی و اخلاقی رخنه فرهنگی ایجاد کردند و باید با هوشیاری نسبت به خنثی کردن آنها عمل کنیم. رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: ضرورت دارد که در مقابل رخنه فرهنگی دشمنان، یک عزم ملی با شیوه مدیریت جهادی یعنی با دلسوزی، عزمی راسخ و باورقوی در مقابل این جنگ نرم بایستد. در حقیقت با رویکر فرهنگی باید یک جبهه عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل داد.
*خط خبر
دکتر فتح الله کشاورز، مدیرکل وقت نسخ خطی کتابخانه ی ملی جمهوری اسلامی ایران درباره این اهتمام ویژه می گوید:((رهبر معظم انقلاب از سال ۱۳۷۲ تا کنون به طور مستمر کتاب های خطی بسیاری را اهدا کرده اند. این کتاب ها به طرق مختلف به دست ایشان می رسد که عمدتاً به صورت هدایای فرهنگی است. ایشان در طول این سال ها همه ی نسخ خطی و کتب نادر اهدایی را به کتابخانه ی آستان قدس رضوی اهدا کرده اند)).
اهدای ۱۴هزار نسخه خطی توسط رهبر معظم انقلاب
رهبر معظم انقلاب تاکنون حدود ۱۴ هزار جلد نسخه ی خطی به آن کتابخانه اهدا کرده اند. عددی که نزدیک به یک پنجم کل کتابهای خطی استان قدس رضوی در طول نزدیک به هزار سال فعالیت را شامل می شود. کل دارایی آستان قدس رضوی در طول تمام سنوات تاریخ ۵۰ هزار نسخه ی خطی است که ۱۴ هزارش را حضرت آقا اهدا کرده اند. ۱۷ هزار عنوان قرآن در این مخزن وجود دارد که ۸۰ عنوان آن از طرف رهبر معظم انقلاب اهدا شده است. الحمدالله و به اهتمام مسئولین آن کتابخانه، این ۱۴ هزار جلد در قالب ۱۵ جلد فهرست نویسی شده و در حال انتشار است. این فهرست عظیم و خواندنی به صورت دسته بندی موضوعی از علوم قرآنی تا هیأت، نجوم، ریاضی، هندسه، علوم عقلی و نقلی هر یک در مجلد مستقلی فهرست شده و در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد.
قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه السلام) اهدایی مقام معظم رهبری
یکی از نمونه هایی که ایشان اهدا کرده اند، قرآنی منسوب به خط امام حسین(علیه السلام) است. این قرآن در ۱۵ یا ۱۶ صفحه است و بخش های مهمی از قرآن را شامل می شود. عبارت «کَتَبه حسین بن علی» در انتهای این قرآن قید شده و به مُهرِ یکی از سلاطین صفوی نیز مهمور است. از دیگر آثار نفیس اهدایی ایشان می توان از نسخه نفیس دیوان اشعار حافظ نام برد. این حجم از اهدای کتابهای خطی به میزانی است که محمدرضا فاضل هاشمی رئیس اداره مخطوطات کتابخانه آستان قدس رضوی گفته است:((رهبرانقلاب بزرگترین واقف نسخ خطی هستند))
کتاب و کتاب خوانی به سبک رهبرمعظم انقلاب
• از راه اندازی پاتوق کتاب تا کتاب خوانی فعال
آنچه که می خوانید نگاهی کوتاه است به برخی از مهمترین نکات در موضوع کتاب و کتاب خوانی در سیره زندگی مقام معظم رهبری، جملاتی که در آن می توان از شیوه های ایشان برای گسترش کتاب خوانی استفاده کرد و هم می توان خط مشی ایشان را در فراگیر کردن فرهنگ مطالعه در جامعه را ترسیم کرد. بدون شک بیانی کامل از سیره زندگی ایشان در کتاب خوانی و همچنین تدوین کامل دیدگاه های ایشان نیازمند فرصتی مناسب تر خواهد بود. اکنون باید به همین اجمال بسنده کرد تا زمانی دیگر.
• پاتوق کتاب
تشکیل نشست های فرهنگی در کتاب فروشی ها و انتشاراتی بخشی از سیره مقام معظم رهبری در مواجه با کتاب بوده است. حاج حسن نظیفی، مدیر انتشارات اسلامی و از دوستان قدیمی مقام معظم رهبری در این باره می گوید:((رهبر انقلاب دوستی داشتند به نام حسن آقای تهرانی. حسن آقا از دوستان قدیمی آقا بود و هر وقت به مشهد می رفت، خدمت ایشان می رسید. آقای تهرانی در دفتر «کانون انتشار» بود. در کانون انتشار سه چهار نفر از دوستان معمولاً دور هم جمع می شدند. ما هم بعضی مواقع خدمتشان می رسیدیم. بیشتر نشست ها و جلسات فرهنگی آقا در «مرکز نشر کتاب» یعنی دفتر حاج آقای مصطفوی تشکیل می شد. آقایان فضل الله محلاتی، ربّانی شیرازی و عده ی دیگری از روحانیون انقلابی در آن جا جمع می شدند. حضرت آقا هم بیشتر پاتوق شان آن جا بود. دو برادر دیگر آقا هم می آمدند؛ یعنی آقا سیدمحمد و آقا سیدهادی)).
•مطالعه ای جامع اما با منظومه ای فکری
دکتر حداد عادل درباره شیوه مطالعه ای ایشان می گوید: «ایشان متنوع می خوانند و البته زیاد؛ در عین حال همه ی این ها را هم در یک منظومه ی حساب شده جا می دهند. این طور نیست که نشسته باشند تا هر کتابی که برسد، فی سبیل الله بخوانند تا وقتشان پر شود!»
• آشنایی به کتاب خوانی از دوران کودکی
ایشان می گفتند که یادم می آید مادربزرگم در شب های زمستان، قصه های باستانی و قصه های قرآنی را برای ما می خواند و چقدر تأثیر می کرد و همان ها را من مدت ها یادم بود. مثلاً قصه های پیامبران و حضرت یوسف یادم بود و من تقریباً حتی وقتی به سن نوجوانی رسیده بودم، همه ی قصه ها را بلد بودم. علتش این بود که مادربزرگ این قصه ها را گفته بود.
• خط مشی
مقام معظم رهبری سخنان متنوع درباره ضرورت گسترش فرهنگ کتاب و کتاب خوانی بیان کرده اند. نگاهی کوتاه به گزیده ای از این سخنان می تواند خط مشی((زندگی به سبک کتاب)) را برای همگان بیان کند، آنچه می خوانید خلاصه شده ای از سخنان ایشان در دیدار با کتابداران کشور است:((هرچه ما پیش برویم، احتیاج ما به کتاب بیشتر خواهد شد. این که کسی تصور کند با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعیِ جدید و نوظهور، کتاب منزوی خواهد شد، خطاست. کتاب روزبه روز در جامعه ی بشری اهمیت بیشتری پیدا میکند. ابزارهای نوظهور مهمترین هنرشان این است که مضمون کتابها و محتوای کتابها و خود کتاب ها را راحت و آسان منتقل کنند. جای کتاب را هیچ چیزی نمی گیرد.
اهتمام به کتاب در واقع قوامش به واسطه اهتمام به کتاب خوانی است. در جامعه باید سنت کتاب خوانی رواج پیدا کند. کتاب خوانی باید در جامعه ترویج شود؛ و این کار بر عهده ی همه ی دستگاه هائی است که در این زمینه مسئولند؛ از مدارس ابتدائی بگیرید - که برنامه هائی باید باشد که کودکان ما را از اول کودکی به خواندن کتاب عادت بدهد؛ خواندن با تدبر، خواندن با تحقیق و تأمل - تا دستگاه های ارتباط جمعی، تا صدا و سیما، تا وسائل تبلیغاتی گوناگون باید جوری بشود که در سبد کالای مصرفی خانواده ها، کتاب یک سهم قابل قبولی پیدا کند و کتاب را بخرند برای خواندن، نه برای تزئین اتاق کتابخانه و نشان دادن به این و آن. این هم یک نکته است، که مسئله ی کتاب خوانی در جامعه است.
یکی از چیزهائی که ما امروز خیلی احتیاج داریم، برنامه های مطالعاتی برای قشرهای مختلف است. بارها اتفاق می افتد که جوانها را، نوجوانها را به کتاب خوانی تشویق میکنیم؛ مراجعه میکنند، میگویند آقا چه بخوانیم؟ این سؤال یک جواب ندارد؛ احتمالاً جوابهای متعددی دارد. مجموعه ی متصدیان امر کتاب چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه ی کتابخانه ها روی این مسئله باید کار جدی بکنند؛ در بخشهای مختلف، برای قشرهای مختلف، به شکلهای مختلف، با تنوع متناسب، سیر مطالعاتی درست کنند؛ باید کتاب خوب را، کتاب سالم را در اختیار گذاشت. بیشتر هم باید توجه کرد به این که آن کتاب بتواند هم پرورش فکری بدهد، هم راه درست را در اختیار بگذارد. بنابراین در کنار برنامه ی مطالعاتی، توجه به این نکته هم لازم است. به مسئله ی کتاب به شکل جدی تری نگاه شود. کاری کنیم که کتاب خوانی یک امر رایج شود و کتاب از دست جوان ما نیفتد.
•کتاب خوانی فعال
دکترحداد عادل در مورد شیوه کتاب خوانی مقام معظم رهبری نیز می گوید:((یکی دیگر از خصوصیات ایشان در کتاب خوانی، کتاب خوانی فعال است. یعنی موقع مطالعه، مطالبی را در حاشیه ی کتاب یادداشت می کنند(مرحوم شهید مطهری هم همین روش را داشتند که نمونه ی آن حاشیه های ایشان بر دیوان حافظ است). بعد از این که ایشان کتابی را خواندند، دفتر ایشان آن را مشخص می کند و یادداشت های ایشان را بر این کتاب ها ثبت و ضبط می کنند. یک بار که من رفتم خدمتشان، … کتاب خودم را که برده بودم، به ایشان دادم و گفتم شما این را بخوانید. ایشان گفتند: " من اگر کتاب شما را بگیرم، نمی توانم پس بدهم؛ چون من در حاشیه ی آن یادداشت می کنم و این کتاب ها را دفتر ما این جا نگه می دارد. " گفتم: " حالا شما بخوانید؛ مشکلی نیست! " کتاب را دادم. بعد از مدتی که کتاب به من برنگشت، ایشان لطف کردند و تصویری از آن صفحاتی که من خودم یادداشت کرده بودم را برای من فرستادند. البته فکر می کنم بعضی از یادداشت های ایشان هم با یادداشت های من همراه بود که من الان در کتابخانه خودم دارم.
• روش ها و شیوه ها
در میان سخنان مقام معظم رهبری، در کنار توصیه ها به افزایش فرهنگ کتاب خوانی، به برخی روش ها نیز اشاره شده است، روش هایی که می تواند به راحتی برای همگان کاربرد داشته و تحولی در کتاب خوانی همگانی فراهم کند، ایشان درباره یکی از این روش ها می گویند:((من می خواهم خواهشی از مردم بکنم و آن این است: کسانی که وقتهای ضایع شونده ای دارند؛ مثلا به اتوبوس یا تاکسی سوار می شوند، یا سوار وسیله ی نقلیه ی خودشان هستند و دیگری ماشین را می راند، یا در جاهایی مثل مطب پزشک در حال انتظار به سر می برند و به هرحال اوقاتی را در حال انتظار به بی کاری می گذرانند، در تمام این ساعات، کتاب بخوانند. کتاب در کیف یا جیب خود داشته باشند و در اتوبوس که نشستند، کتاب را باز کنند و بخوانند. وقتی هم به مقصد رسیدند، نشانه ای لای کتاب بگذارند و باز در فرصت یا فرصتهای بعدی آن را باز کنند و از همان جا بخوانند.
چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!
بنده خودم چند جلد قطور از یک عنوان کتاب را در اتوبوس خواندم!)) از دیگر شیوه های ایشان استفاده از فرصت های کوتاه برای مطالعه کتاب است مقام معظم رهبری در این باره می گویند((افرادی که کار روزانه دارند مثلاً کارمند اداری، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتی به خانه می آیند، بخشی از زمان را گرچه نیم ساعت برای کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتاب ها را در همین نیم ساعت ها می شود خواند! بنده دوره های بیست جلدی و بیست و چند جلدی کتاب را در همین فاصله های ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده ام. پشت این کتاب ها را هم یادداشت می کنم که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همین طور در این فاصله های کوتاه ده دقیقه ای خوانده ام. بسیاری از افراد را هم می شناسم که این گونه اند. در منزل خود من، همه ی افراد، بدون استثنا، هرشب در حال مطالعه خوابشان می برد. خود من هم همین طورم. نه این که وسط مطالعه خوابم ببرد. مطالعه می کنم، تا خوابم می آید، کتاب را می گذارم و می خوابم. همه ی افراد خانه ی ما، وقتی می خواهند بخوابند حتماً یک کتاب کنار دستشان است. من فکر می کنم که همه ی خانواده های ایرانی باید این گونه باشند)). ایشان در سخنان دیگری می گویند((گاهی می بینید یک نفر پای تلویزیون نشسته و منتظر یک فیلم است. تلویزیون آگهی تبلیغاتی پخش می کند و گاهی پخش تبلیغات بیست دقیقه طول می کشد. یک وقت است کسی به آن تبلیغات احتیاج دارد؛ اما کسی که احتیاج ندارد آگهی های تبلیغاتی را ببیند، این بیست دقیقه را چرا بی کار بنشیند!؟ یک کتاب دمِ دستش باشد؛ بردارد و بیست دقیقه مطالعه کند. اگر مردم ما عادت کنند که از این وقت های ضایع شونده برای مطالعه ی کتاب استفاده کنند، جامعه خیلی پیش خواهد رفت و فرهنگ کشور، خیلی ترقی خواهد کرد)).
گزارشی از تقریظ های رهبر معظم انقلاب: بیشترین تقریظ ها، مربوط به آثاردفاع مقدس است
نگاه مخاطب به هر اثر، برای مولف نگاهی شیرین و دل نشین است، چه آنکه این نگاه، هم نشانه توجه است و هم نمادی برای مورد توجه قرار گرفتن اثر. حال هر مقدار این مخاطب عالم تر، ادیب تر، سخن دان تر و محبوبتر باشد، این نگاه برای مولف اثر شیرین تر و دل نشین تر خواهد بود. از سویی دیگر خواننده اثر، بدون شک، پس از خواندن هر کتاب، احساسی را در درون خود حس می کند که نگارش آن تقریبا بلافاصله بعد از اتمام مطالعه، می تواند نمادی روشن از این تاثیر باشد. تقریظ نویسی نشانه ای از آن توجه و این تاثیر است. مقام معظم رهبری نیز از دوران جوانی بر همین شیوه سلوک داشته اند و بر کتابهای خوانده شده تقریظ می نوشتند تا دیدگاه خود درباره آن اثر، مکتوب کرده باشند. محسن چینی فروشان، در گزارش خود از کتابخانه شخصی مقام معظم رهبری در این باره می نویسد:((کتابخانه ی ایشان نسبتاً بزرگ است و کتاب ها موضوعات مختلفی دارند. ایشان کنار خیلی از کتاب ها حاشیه نویسی کرده اند و من خیلی دلم می خواهد یک زمانی آن چیزی که می شود از این حاشیه ها منتشر کرد، منتشر بشود، چون بادقت و باظرافت حاشیه نوشته اند)). در این تقریظ گاه از مولف اثر، زمانی از موضوع کتاب و در موقعیت هایی خاص احساسات ایشان از مطالعه این کتاب بیان شده است. اگر چه بیشترین آثار منتشر شده از تقریظ های ایشان، برای موضوعات دفاع مقدس بوده است اما گفتنی است که اولین تقریظ منتشر شده مقام معظم رهبری، نه برای کتابی با موضوع فرهنگ مقاومت، بلکه برای کتاب باموضوع حفظ قرآن کریم نوشته استاد پرهیزکار بوده است. علیرضا مختارپور، رئیس انتشارات انقلاب اسلامی وابسته به دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، درباره این نوشته ها گفته است((رهبر انقلاب تاکنون ۵۵ قطعه یادداشت و تقریظ به صورت کتبی و شفاهی مرقوم و بیان فرموده اند که ۴۰ عدد از آن ها ویژه کتاب های دفاع مقدس است. این تعداد غیر از حواشی ای است که ایشان بر کتاب های مختلف نوشته اند)). اما این عدد را باید صرفا تقریظ های منتشر شده دانست، نوشته هایی که در صورت جمع آوری کامل آنان، باید چند جلد کتاب را به آن اختصاص یابد. حجت الاسلام و المسلمین شیرازی، از همکاران دفتر مقام معظم رهبری، درباره این نوشته ها می گوید:((به نظرم اگر همه تقریظات را بخواهیم در کتابی جمع کنیم، مجموعه ای چند جلدی قطور خواهد شد)) وی که نویسنده کتاب((نسیم سبز خاطره ها)) با موضوع تقریظات مقام معظم رهبری است درباره این نوشته ها می گوید:((آنچه که دورا دور از ایشان شنیده ام این است که ایشان کتابخانه عظیمی دارند. غیر از کتاب از دنیای مادی چیز ندارند و به قول خودشان تمام زندگیشان در یک وانت جمع می شود)). به این تقریظ ها، باید تاکیدها و توصیه های ایشان به معرفی برخی از آثار را نیز افزود.
نگاهی به سیر تاریخی تالیفات مقام معظم رهبری قبل از انقلاب اسلامی
انتشار اولین اثر در سن بیست و هفت سالگی
کتاب های یک نویسنده و مترجم را می توان نمادی از دغدغه های و تفکرات او دانست، تفکراتی که گاه در قالب نگارش اثر نمایان می شود و اندیشه هایی که زمانی در قالب ترجمه خود را نمایان می سازد. اگر چه تمامی آثار تالیف شده از سوی مقام معظم رهبری، به دوران قبل از انقلاب اسلامی باز می گردد اما به خوبی می توان در میان این آثار، ریشه های اندیشه های کنونی ایشان را یافت. اندیشه هایی که گاه از تدوین مقدماتی آن، بیش از ۵۰ سال گذشته است اما هنوز نوآوری، دقت نظر و اندیشه آینده نگری را می توان در آنها یافت و در دیدگاه های فعلی ایشان، نشانه های از تکامل و تعالی آنان را نیز دریافت. شاید به عنوان نمونه بتوان گفت که ایشان برای اولین بار از کلمه((بیداری اسلامی)) در سال ۱۳۶۸،۲۵ سال قبل، استفاده کردند و برای تحقق آن شروطی که مشخص کردند، نکاتی که هم اکنون نیز می توان از آنها برای هدایت نهضت بیداری جهان اسلام و راه اصلاح مشکلات فعلی این حرکت های دینی سخن گفت. به بیان دیگر، آن سخن را می توان((مسیر هدایت امروز)) نامید.
در هر حال باید گفت که اولین اثر ایشان در سن بیست و هفت سالگی، ترجمه کتاب((المستقبل لهذا الدین)) اثر سید قطب بود که با عنوان((آینده در قلمرو اسلام)) ترجمه و منتشر شد. این کتاب در شرایطی انتشار یافت که سه سال از حوادثسال ۱۳۴۲ گذشته بود. لذا طبیعتاً شروع ترجمه مربوط به بعد از این حوادثبوده است. ایشان در مقدمه این کتاب جملاتی را می نویسند که به راحتی می توان از آن برای تحلیل شرایط امروز مسلمانان استفاده کرد. به عنوان نمونه در مقدمه این کتاب آمده است «برای ما جای تردید نیست که اسلام با قدرت و نفوذ طبیعی خود بالاخره بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست.» همچنین بیان می کنند که یک نیرو در کشورهای اسلامی مانع حرکت استعمار بود و آن اسلام بود.
برنامه ی آنها برای برداشتن این مانع چه بود؟ دو اقدام را در دستور کار داشتند: «مبارزه با مصلحان و علما» و «تغییر دادن این اسلام به یک اسلام بی خاصیت»، یعنی به تعبیر حضرت امام رحمه الله همان اسلام آمریکایی: بنابراین بهترین تدبیر آن بود که ظواهر و تشریفات چشم گیر و پر سر و صدای اسلام را حفظ کنند، ولی جنبه ی انقلابی دین و تعالیمی را که موجودیت واقعی دین بسته به آن هاست و جامعه ی اسلامی را بر سر راه تجاوزات آنان قرار می دهد، از دین بگیرند و دین را به صورت موجودی بی تأثیر و مهمل و بی تفاوت نسبت به خود درآورند. ایشان سپس نوشته اند: «این تدبیر ماهرانه به مرحله ی عمل درآمد. روز به روز بر جلوه ی تشریفات دینی افزوده شد. مساجد و محافل وابسته به دین، پررونق تر گشت.
مردم به اقامه ی شعائر و ظواهر دلبسته تر شدند، ولی به موازات این اقبال عمومی، روح و حقیقت احکام دینی از میان آنان رخت بربست، اصول اسلامی فراموش شد و آتشفشان دین که انفجارش جهانی را تکان می داد، به سردی و خاموشی گرایید.» و «پیروان همان دینی که قرآنش فریاد می زند «لَن یَجعلَ اللهُ لِلکافِرینَ عَلی المُسلِمینَ سَبیلاً»(نساء، ۱۴۱)[…] دروازه های فکر را به روی مهاجمین غربی و دیدگان را به سوی دروازه های غرب گشودند و آنان را الهام بخش فکر و عمل قرار دادند. این تحلیل ایشان از وضعیت امت اسلامی و استعمار در سخنان و آثار تمامی سال ها حتی تا امروز به چشم می خورد.
اما قسمت بعدی مقدمه ی کتاب به این پرسش پاسخ می دهد که وظیفه ی ما در قبال این توطئه چیست؟ ایشان معتقدند که ما باید «واقعیت دین را به جامعه ی خود بشناسانیم و بار دیگر این قدرت معنوی و آسمانی را در دست گیریم. باید با مجاهدتی خستگی ناپذیر و با تحمل هر نوع محرومیت و ناکامی، به مردم بفهمانیم که این شیئ مهمل و بی خاصیت، دین نیست.»
ایشان دو سال بعد و در تیر ماه سال ۱۳۴۷ شمسی، نمونه ای عینی از تجربه های مبارزاتی مسلمانان در راه کسب آزادی و مبارزه با حکومتهای وابسته را با ترجمه و تالیف کتاب((مسلمانان در نهضت آزادی هندوستان)) نمایان می سازد. این کتاب که با عنوان عربی «کفاح المسلمین فی تحریر الهند» توسط یکی از علمای دانشگاه الازهر به نام «عبدالمنعم النمر» منتشر شده بود در شرایطی توسط سید علی که جوانی سی ساله بود ترجمه و با افزوده بخش هایی به آن، به شکل((ترجمه و تالیف)) منتشر شد که بسیاری از گروه های مبارز در حال مطالعه در تاریخ نهضت اسلامی در سایر کشورها و مبارزات مسلمانان و تعاملات آنها با جنبش های ضد استعمار ی معاصر بودند. در واقع این اثر پاسخی به نیاز عناصر و جریانات مبارز برای مطالعه شیوه هایی بود که مسلمانان در شرایط گوناگون و کشورهای متفاوت برای مبارزه با استعمار در پیش گرفته بودند. اشارات مولف و مترجم اندیشمند در مقدمه کتاب نشان می دهد که این نکته مطمح نظر ایشان بوده است، هرچند سانسور مانع از بیان آن شده است.
همان گونه که خود ایشان در مقدمه ذکر کرده اند، در نظر داشته اند بر این کتاب دیباچه ای مبسوط بنویسند، آن چنان که درخور موضوع کتاب است، اما ذکر کرده اند که شرایطی خاص،((آن فسحت میدان را دریغ می دارد و بی مقدمگی این کتاب را ایجاب می کند)) انتشار این کتاب در محافل دینی، فکری و مبارزاتی آن دوره، بازتابی نمایان و نسبتاً گسترده داشت. به طور مشخص این پژوهش مورد توجه تنی چند از اندیشمندان بزرگ اسلامی کشور قرار گرفت. به عنوان نمونه، استاد شهید آیت الله مطهری در حاشیه ای که بر صفحات اولیه یکی از نسخ این کتاب نوشته، آورده است که((در روزهای ۲۷/۵ / ۴۸ الی ۱/۶ / ۴۸، این کتاب که از سوی مؤلف و مترجم اهدا شده است، در مشهد مطالعه شد. بسیار کتاب مفید و لازمی است و در موضوعاتی مانند این موضوع زیاد باید نوشته و به همین خوبی باید تجزیه و تحلیل بشود جزاه الله عن الاسلام و المسلمین خیر الجزاء. مرتضی مطهری۱/۶ / ۴۸.))
دیگر آثار مکتوب مقام معظم رهبری نیز می توان با همین دیدگاه مورد بررسی قرار گیرد. «گزارشی از سابقه ی تاریخی و اوضاع کنونی حوزه ی علمیه ی مشهد» سالها بعد سرآغازی برای تحول خواهی از حوزه های علمیه شد، «صلح امام حسن علیه السلام» ضرورت نگاه دیگر گونه را به تاریخ اسلام را نمایان کرد و «طرح کلی اندیشه های اسلامی در قرآن» سالها بعد در قالبی تکامل یافته به عنوان((الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت)) مطرح شد، «گفتاری در باب صبر» در کنار لزوم افزایش بصیرت، ره عبور از گذرگاه های سخت آینده را نمایان ساخت. به این عناوین می توان از جزوه هایی مانند «ادعانامه ای علیه تمدن غرب»، «پیشوای صادق»، «از ژرفای نماز» را نیز افزود، موضوعی که در این مجال اندک، بیش از این نمی توان به آن پرداخت.
دغدغه های فرهنگی رهبر معظم انقلاب از نگاه نمایندگان مردم؛ بازگشت به سبک زندگی اسلامی راه تحول فرهنگی
بنده نگران مسئله فرهنگ هستم. امیدوارم مسئولان فرهنگی توجه داشته باشند که چه می کنند، با مسائل فرهنگی نمی شود شوخی و بی ملاحظگی کرد. همه باید قدرجوانان مؤمن و انقلابی را بدانند، اینها هستند که روی خطر سینه سپر می کنند. "
" مبارزه برای استقلال فرهنگی، از همه انواع استقلال ها سخت تر است. من یک وقت گفتم دشمنان " شبیخون فرهنگی " می زنند. این ادعا راست است و خدا می داند که راست است. بعضی نمی فهمند؛ یعنی صحنه را نمی بینند. کسی که صحنه را می بیند، ملتفت است که دشمن چه کار می کند و می فهمد که شبیخون است، و چه شبیخونی هم هست! "
اینها بخشی از سخنان مهم رهبر معظم انقلاب و نگرانی های ایشان از وضعیت فرهنگی و مشکلات موجود کشور در این زمینه است. نکته کلیدی دراین بازخوانی آنجاست که رهبری تنها بیانات شان متوجه یک نهاد نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده و از فرهنگیان و معلمان تا بسیجیان و روحانیون مخاطب این سخنان بوده اند و همین امر نشان می دهد نمی توان تنها در این زمینه از یک دستگاه متوقع بود و باید تمامی نهادها سهم خود را در این زمینه ادا کنند. حال باید دید که با توجه به شعار سال ۹۳؛ عمیق ترین و مهم ترین مسائل و دغدغه های فرهنگی که نیاز به عزم ملی و مدیریت جهادی دارد، کدام است و باید مسئولان برای رفع دغدغه های رهبر معظم انقلاب در حوزه فرهنگی چه مسایلی را در اولویت قرار دهند. از همین رو در گفت و گو با برخی از نمایندگان مجلس به بررسی اولویت های فرهنگی کشور در سال جاری پرداخته ایم که ماحصل آن را می خوانید:
اشتباه محاسباتی در تبادل و تهاجم فرهنگی
دبیر کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است در بحثتهاجم فرهنگی رهبر معظم انقلاب از سال ۶۸ این مسئله مهم را مطرح کرده است چرا که ایشان می بیند آینده به کجا می رود و دشمنان در چه فکری هستند، اما مسئله مهم این است که برخی دولتمردان در آن زمان این دیدگاه رهبری را هرگز ندیدند و اشتباه محاسباتی داشتند و معتقد بودند که این عمل تبادل فرهنگی است. حجت الاسلام سید مرتضی حسینی خاطرنشان کرد: فرق زیادی بین تبادل و تهاجم فرهنگی وجود دارد و کاملا تفاوت آنها مشخص است و همینطور بین کسی که تهاجم فرهنگی را می بیند و کسی که این تهاجم را درک نکرده تمیز وجود دارد. حسینی تصریح کرد: بحثهای اجرایی کشور در دست دولت مردان است و وقتی که دیدی نسبت به تهاجم فرهنگی نداشته باشند، طبیعتا برای مقابله با آن نیز برنامه ریزی نخواهند کرد.
سبک زندگی اسلامی فراگیر شود
عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس می گوید: فرهنگ زیربنا و بستر همه بنیان های حیات است. جعفری با اشاره به این جمله مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه همه گرفتاری های ما از سبک زندگی غیر اسلامی است، گفت: سبک زندگی ما در خدمت فرآیند غربی شدن است و محصول علوم انسانی غربی، تربیت افراد روشنفکر خودبین، دنیا محور و کم تحمل است که همه نگاهشان به غرب و نان است که اگر این نگاه درست نشود؛ فرهنگ نیز اصلاح نخواهد شد. وی بیان کرد: شالوده حیات فردی و اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دفاعی ما وابسته به اهمیت دادن به فرهنگ است؛ ما در زمینه دانش پیشرفت داشته ایم، زیرا به آموزه های دینی توجه کرده ایم، در زمینه دفاعی به دلیل توجه به آیات قرآن خوش درخشیده ایم اما هرجا که نگاه ترجمه ای داشتیم، نه به ملت بلکه به غربی ها خدمت کردیم.
رئیس مجمع نمایندگان خراسان شمالی ادامه داد: کسانی که استقلال، عزت و معتقدات مردم را نشانه گرفته اند و اباحه گری را تبلیغ می کنند، شالوده حیات آنها فرهنگ وارداتی است؛ اگر بنیان فرهنگی و باورهای خود را بر اساس آموزه های دینی قرار دهیم، اقتصادمان نیز رشد می کند. عضو فراکسیون اصولگرایان مجلس گفت: اگر فرهنگ درست شود، بیت المال را از خود نمی دانیم و احساس نمی کنیم مسئولیت همای سعادتی است که به ما و خانواده ما داده شده است تا از آن بهره ببریم، بلکه مسئولیت را امانتی برای خدمت به جامعه تلقی خواهیم کرد.
نقشه مهندسی فرهنگی مورد توجه قرار گیرد
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: برای تحقق منویات مقام معظم رهبری باید توجه ویژه ای به آموزه های دینی داشته باشیم. قرآن مجید و سیره معصومین(ع) سرشار از معارفی است که می تواند کشور را در زمینه ساماندهی فرهنگی یاری برساند. لاله افتخاری ادامه داد: توجه به موضوع کسب حلال و تاثیری که لقمه حلال بر رفتار فرهنگی و اجتماعی اشخاص دارد، یکی از نمونه های بارز پیوستگی اقتصاد و فرهنگ است. عضو فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی افزود: در زمینه تدوین الگوی سبک زندگی اسلامی ایرانی، موضوع پیوستگی اقتصاد و فرهنگ حتما باید مورد توجه قرار گیرد. عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گفت: اسناد راهبردی تدوین شده مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نظام نامه پیوست نگاری فرهنگی حتما باید الگوی حرکت درمسیر اعتلای فرهنگی باشند. وی تصریح کرد: نبود برنامه جامع و نبود عزم و دغدغه یکی از مهمترین مشکلات حوزه فرهنگ است. همه از مشکلات فرهنگی ناله می کنند اما درعمل فرهنگ را در مراتب بعدی قرار می دهند، در حالیکه بسیاری از مشکلات کشور نیز با اصلاح فرهنگ حل خواهد شد. افتخاری تاکید کرد: باید برنامه جامعی داشته باشیم، نیروهای متخصص فرهنگی را شناسایی و بکارگیری کرد، همچنین برنامه ریزی زمان بندی شده با چشم انداز مناسب داشته باشیم، ما سند چشم انداز داریم اما در بخش فرهنگ به آن توجه نمی شود.
جبهه فرهنگی عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل شود
رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس معتقد است رخنه های فرهنگی و دغدغه های فرهنگی مقام معظم رهبری که از طریق تهاجم فرهنگی و جریانات سیاسی داخلی به اجرا درمی آید باید مورد توجه مسئولان و تصمیم گیران مسائل فرهنگی کشور قرار گیرد چرا که بی توجهی به آن می تواند در مسائل اعتقادی، ارزشی و مکتبی ضربه های جبران ناپذیری را وارد کند. حجت الاسلام سالک بیان داشت: گسترش فساد، مواد مخدر، رشد طلاق، بالا رفتن سن ازدواج و مسائل مختلف که ناشی از خط دهی شیطان بزرگ با تکیه بر ابزارهای رشد تکنولوژی همچون سایت ها، اینترنت، ماهواره ها و همچنین استفاده از جریان های داخلی مثل بهائیت و وهابیت در مسائل فکری، اعتقادی و اخلاقی رخنه فرهنگی ایجاد کردند و باید با هوشیاری نسبت به خنثی کردن آنها عمل کنیم. رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس تصریح کرد: ضرورت دارد که در مقابل رخنه فرهنگی دشمنان، یک عزم ملی با شیوه مدیریت جهادی یعنی با دلسوزی، عزمی راسخ و باورقوی در مقابل این جنگ نرم بایستد. در حقیقت با رویکر فرهنگی باید یک جبهه عظیم در مقابل جبهه استکبار تشکیل داد.
*خط خبر
ارسال نظر