دولت برای امنیت فکری مردم فکری کند

گروه فرهنگی مشرق- بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در مصلی امام خمینی(ره) در حال برپایی است، به همین منظور به سراغ علی اکبر اشعری رئیس سابق سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و مدیر پروژه باغ کتاب تهران رفته، و با وی درباره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، باغ کتاب تهران و اجرای برخی از برنامه های فرهنگی به گفت وگو نشستیم که در ذیل از خاطرتان می گذرد:

* لزوم توجه ویژه وزارت ارشاد به حضور یکجای اهالی چاپ و نشر در نمایشگاه کتاب تهران

امسال نمایشگاه کتاب در سالی برگزار می شود که رهبر معظم انقلاب در نامگذاری آن اهتمام جهادی به امر اقتصاد و فرهنگ را خواستار شده اند؛ به نظر شما این نامگذاری چه تأثیری بر این نمایشگاه باید داشته باشد؟

سوال بسیار مهمی مطرح کردید. نمایشگاه بین المللی کتاب صرف نظر از کارکرد نمایش و فروش کتاب، یک نقطه عطف سالانه در سیر حضور کتاب در جامعه است؛ مردم در بازدید از این نمایشگاه با آخرین دستاوردهای حوزه نشر مواجه می شوند. در واقع سالی یک بار در فضای نمایشگاه بین المللی کتاب کارنامه نشر در معرض بازدید کنندگان قرار می گیرد.

از این نظر فعلاً نمی توان انتظار تفاوت قابل توجهی به سبب این نامگذاری داشت؛ چراکه تولید و چاپ کتاب هایی که در این نمایشگاه عرضه می شوند، سال گذشته و قبل از این نامگذاری صورت گرفته است؛ هر چند تبیین وضعیت فعلی می تواند نقطه عزیمت به سوی اهداف والا باشد. اما برگزارکنندگان نمایشگاه می توانند از نمایشگاه به عنوان فرصتی برای تضارب آراء و افکار برای جستجوی راه قرارگرفتن در مسیر حرکت جهادی استفاده کنند. از جمله نشست های سراهای اهل قلم، گفت وگوهای رسانه ای و غیره می توانند نمایشگاه را به بازاری برای ارائه فکر در این زمینه تبدیل کنند.

به هر حال نمایشگاه با این همه حضور یک جای اصحاب نشر و فرهنگ فرصتی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نباید به سادگی از کنار آن بگذرد.

* سرانه مطلوب مطالعه، باید با بررسی کارشناسانه مشخص شود

شما به عنوان مدیر فرهنگی که سال هایی را نیز در حوزه کتاب فعالیت کرده اید، مهمترین موضوعات قابل بررسی در این زمینه را چه چیزهایی می دانید؟

مسائل حوزه نشر متنوع هستند؛ یکی از این موضوعات که شاید اصلی ترین آنها هم باشد، فرهنگ مطالعه است. به هر حال آمارها نشان می دهد که سرانه مطالعه مفید در کشور ما پایین است. باید با بررسی کارشناسانه، سرانه مطلوب مطالعه را مشخص کنیم؛ دلایل فاصله وضع موجود با شرایط مطلوب را شناسایی کنیم، با عزمی ملی و مشارکت همگانی برای رفع این کاستی تلاش کنیم و با تعیین مدلی برای ارزیابی مستمر، میزان توفیق اجرای برنامه ها را در افزایش سرانه مطالعه ارزیابی کنیم.

البته وقتی به این دلائل بپردازیم عملاً به ضعف هایی که در تولید، توزیع، اطلاع رسانی و دسترس پذیرکردن کتاب وجود دارد، پی خواهیم برد و قاعدتاً در طراحی جامع برای هر یک از آنها چاره ای می اندیشیم، همچنین در خلال این بررسی به موضوعاتی چون اقتصاد نشر، صنعت نشر و حضور در بازار جهانی کتاب نیز خواهیم پرداخت و برای کاستی های موضوعاتی چون حقوق نشر و ممیزی کتاب و موضوع بسیار مهم فعال سازی بازار نشر در فضای مجازی نیز اقدام می کنیم.

* ویژگی عمده نمایشگاه بین المللی کتاب تهران استقبال و حضور گسترده بازدیدکنندگان است

ارزیابی شما از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در مقایسه با سایر نمایشگاه های بین المللی کتاب چیست؟

تا آن جا که من اطلاع دارم، تعداد نمایشگاه های بزرگ کتاب زیاد نیست؛ اما ویژگی عمده نمایشگاه بین المللی کتاب تهران استقبال و حضور گسترده بازدیدکنندگان از آن است.

آیا نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سوق دادن مردم به سمت کتاب و کتابخوانی مؤثر است؟

به نظرم نمایشگاه بین المللی کتاب از دو منظر در سوق دادن مردم به سمت مطالعه تأثیر دارد؛ نخست این که به هر حال در ایام برپایی نمایشگاه به دلیل عملکرد رسانه ها موضوع کتاب و کتاب خوانی فضای خبری جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد و افکار عمومی را به سمت کتاب سوق می دهد و دیگر این که چون یکی از موانع مطالعه مشکل دسترس پذیری کتاب است، این نمایشگاه برای یک دوره کوتاه زمانی و تاحدی این مشکل را برطرف می کند.

* لزوم مطالعه و بررسی کارشناسانه، نقشه جامع فرهنگی کتاب

مهمترین دغدغه های شما درباره نمایشگاه کتاب چیست؟

ببینید امسال بیست و هفت سال از عمر نمایشگاه بین المللی کتاب تهران می گذرد. مؤسسان نمایشگاه در ابتدا و با توجه به شرایط بیست و هفت سال پیش کتاب در کشور، برای آن اهدافی را درنظر گرفته بودند، این که در طی این مدت نمایشگاه چه مقدار به هدف های خود رسیده است و یا این که با توجه به شرایط کنونی و آینده فرهنگی کشور، این نمایشگاه در کجای نقشه جامع فرهنگی کتاب قرار می گیرد، موضوعات مهمی است که باید درباره آنها مطالعه و بررسی شود. به ویژه این که شهر تهران به زودی شاهد افتتاح باغ کتابی است که در شرایطی بسیار بهتر و در طول سال کارکرد فروشگاهی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را تأمین خواهد کرد.

* دولت برای ایجاد امنیت در فضای فکری و معنوی مردم، چاره ای بیندیشد

با روی کار آمدن دولت جدید به ویژه با رویکرد این دولت در موضوعاتی چون ممیزی، آینده نشر در این زمینه را چگونه می بینید؟

ببینید به هر حال مردم از کارگزاران خود در نظام انتظار دارند همان طور که برای ایجاد امنیت در فضای اجتماعی تلاش می کنند؛ برای ایجاد امنیت در فضای فکری و معنوی نیز چاره ای بیندیشند؛ البته توجه داریم که کار در این حوزه بسیار پیچیده تر و ظریف تر از کار در حوزه های اجتماعی است؛ برای این کار مثل همه امور دیگر چه در تصدی های حکومتی حوزه های فرهنگی و چه در صدور مجوزها به شایستگی و کاردانی افراد توجه کنند؛ صرف تحضیرات دانشگاهی و عدم سوء پیشینه صلاحیت به وجود نمی آورد.

* هنوز رویه ای در دولت شکل نگرفته که بتوانیم برمبنای آن آینده نشر را ببینیم

وقتی شما کار را به کاردان و فرد شایسته سپردید بسیاری از دغدغه ها برطرف می شود. هر چند دولت یازدهم هم مثل دولت های پیش از خود مأمور به انجام تکالیف قانونی است، اما به هر حال رویه های اجرایی دولت ها با توجه به رویکرد آنها متفاوت است. به نظرم با توجه به این که هنوز رویه ای در این دولت شکل نگرفته است که بتوانیم برمبنای آن آینده نشر را ببینیم، اما انتظارمان این است که دولت محترم، به ویژه در حوزه فرهنگ به شعار «تدبیر» جامه عمل بپوشانند. به نظر من ساماندهی این امور به نحوی که نه مخل آزادی تولید فکر و بیان اندیشه باشد و نه مخل امنیت فکری و فرهنگی، کار چندان دشواری نیست، فقط تدبیر زمانی تحقق می یابد که گرفتار حصارهای تنگ سیاسی و حزبی نشود.

* برای سامان دادن امور فرهنگی، فاقد قرارگاه فرهنگی هوشمند هستیم

آیا حضور رهبر انقلاب در این نمایشگاه کتاب هر سال می تواند مهر تأییدی بر این پدیده فرهنگی باشد؟

حضور مقام معظم رهبری هم از جهت مرجعیت ایشان و این که رفتار ایشان الهام بخش است در توجه به اهمیت کتاب و مطالعه تأثیر دارد و هم از جهت نگاه کارشناسانه ایشان که در بازدید و بیانات جمعی مطرح می کنند، می تواند الهام بخش مدیران دولتی و ناشران و تولید کنندگان کتاب باشد.

چرا مسئولان کشور هنوز بعد از ۳۵ سال از پیروزی انقلاب نتوانستند جایگاه مشخصی را برای برپایی این نمایشگاه تعیین کنند آیا واقعاً ما در کشور از عدم توانایی لازم در برنامه ریزی فرهنگی برخوردار هستیم؟

البته این طور نیست که توانایی برنامه ریزی نداشته باشیم؛ در این زمینه همچون دیگر زمینه های فرهنگی فاقد قرارگاه فرهنگی هوشمندی هستیم که بتواند این گونه امور را سامان بدهد؛

در سال های گذشته نام مکان های گوناگونی را برای برپایی نمایشگاه شنیده ایم، اما هنوز دقیقاً معلوم نیست محل دائمی استقرار این نمایشگاه و بقیه نمایشگاه های بزرگ فرهنگی مانند نمایشگاه قرآن، نمایشگاه نرم افزارها و تولیدات چندرسانه ای، نمایشگاه مد و لباس کجا است. البته تعیین جایی برای تعیین محل نمایشگاهی که مخاطب عمومی دارد باید انواع ملاحظات از جمله استقبال مردم را نیز درنظر گرفت.

تا آن جایی که من دیده ام نظرسنجی از مراجعان به نمایشگاه بین المللی کتاب در سال های اخیر نشان از ترجیح موقعیت فعلی نمایشگاه یعنی تپه های عباس آباد دارد.

* اکنون فضای نمایشگاهی باغ کتاب تهران ظرفیت برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب را ندارد

توصیه شما باغ کتاب تهران است؟

نه، به شکل فعلی فضای نمایشگاهی باغ کتاب تهران ظرفیت برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب را ندارد. اما با توجه به کارشناسی های مقدماتی صورت گرفته، تأمین ١٢٠٠٠ متر مربع فضای مفید نمایشگاهی در پیرامون باغ کتاب دور از دسترس نیست. ضمن این که اگر تصمیم گرفته شده مجموعه تپه های عباس آباد به فضاهای سبز و کاربی فرهنگی اختصاص یابد، با ایجاد مکانی که بتواند مجموعه نمایشگاه های فرهنگی شهر تهران، از جمله نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را در خود جای دهد عملاً هویت فرهنگی این منطقه از تهران را تقویت می کند.